دوشنبه (تاجیکستان)

دوران کهن

سرزمینی که هم‌اکنون شهر دوشنبه در آن جای گرفته‌است، در سده‌های میانی شومان نام داشته‌است که در برخی منابع تاریخی قدیمی، سومان نیز نوشته شده‌است. در کتاب «حدود العالم من المشرق الی المغرب» آمده‌است: «شومان شهری است استوار و گردِ او باره‌ای کشیده و او را قهندزی است بر سر کوه نهاده و اندر میان قهندز چشمه‌ای است بزرگ و از وی زعفران خیزد بسیار».

مقدسی در کتاب «احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم» می‌گوید: «شومان مکانی پرجمعیت و آباد و نیکو است». شرف الدین علی یزدی در «ظفرنامه تیموری» از آن به نام حصار شادمان یاد کرده و غالباً آن را به صورت مختصر «حصار» یا «حصارک» نوشته که امروز هم به «حصار» یا «قلعهٔ حصار» معروف است و در ۲۵ کیلومتری شهر دوشنبه قرار دارد.

شایان یادآوری است که حصار واژه‌ای عربی و به معنی «دژ» و «قلعه» است.

در گسترهٔ شهر دوشنبه که اکنون پایتخت تاجیکستان است، بازماندهٔ ساختمان‌هایی کشف شده که به سده پنج پیش از میلاد بر می‌گردد. در سال ۱۸۶۸ ادارهٔ روستای دوشنبه توسط دولت تزاری روسیه به امیر بخارا واگذار شد.

از نام «دوشنبه» برای نخستین بار کتاب دانشمند بلخی محمود ابن ولی «بحر الاعراف فی مناکب الخیر» (آغاز سدهٔ ۱۷ میلادی) و نامهٔ خان بلخ سبحان قل بهادر به فیودور سوم، پادشاه روس، در دسامبر ۱۶۷۶ یاد شده‌است. در سندی بازمانده از سال ۱۸۲۶ این شهر «دوشنبه قورغان» نامیده شده‌است. قورغان واژه‌ای ترکی به معنی «قلعه» و «حصار» است. قلعهٔ دوشنبه در کنار رود ورزآب جای داشته و روز دوشنبه هر هفته در آن بازاری برگزار می‌شده‌است. نام کنونی پایتخت تاجیکستان یادآور همین بازار است. دهکده‌ای که با گذشت زمان در جای دوشنبه‌بازار پیدا شد، دوشنبه نام گرفت و با گذشت زمان رشد کرد و پایتخت تاجیکستان گشت.

سده بیستم

در آغاز سدهٔ بیستم میلادی، این قلعهٔ تختگاه (مرکز حکومت) بیک حصار شاه مردان قل بود. این قلعه در زمین‌لرزهٔ ۱۶ شهریور ۱۲۸۶ (۸ سپتامبر ۱۹۰۷ میلادی) ویران شد و از آن تنها یک دروازه و دو برج در میان دو کوه برجای مانده‌است. پس از آن زمین‌لرزه، شاه مردان قل به قلعهٔ دوشنبه کوچید که در آن زمان مرکز یکی از املاک‌داری‌هایش بود و از آن پس دوشنبه تختگاه بیک حصار شد.

در سال ۱۹۲۰ پس از انقلاب بولشویک‌ها، امیر بخارا امیر عالم خان به دوشنبه گریخت و پس از آن دوشنبه اقامتگاه ابراهیم بیک، رهبر شورشگران تاجیک شد که با بولشویک‌ها می‌جنگید. پس از پیروزی ارتش سرخ در سال ۱۹۲۴، این روستا به عنوان مرکز جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان تعیین شد. در پی آن در ۱۶ اکتبر سال ۱۹۲۹ نام این شهر به استالین‌آباد تغییر کرد اما در ۱۹۶۱ دوباره به دوشنبه واگردانده شد.

دوشنبه در تقاطع دو رود ورزاب که از شمال به جنوب جریان دارد و کافرنهان، در ارتفاع ۷۵۰-٩٣۰ متری از سطح دریا واقع شده‌است. در جنوب و غرب، ارتفاع نزدیک به ٧۵۰-٨۰۰ متر است اما در شمال و شرق دارای ارتفاع ٩۰۰-٩۵۰ متری می‌باشد. شمال و شرق شهر در احاطهٔ درهٔ گیسار است که ارتفاع آن حتی به ۴٬۰۰۰ متر بالای سطح دریا نیز می‌رسد. و در جنوب توسط کوه‌های باباتگ، آکتائو، رانگونتائو و کاراتائو که دارای ارتفاع ١٬۴۰۰ تا ١٬٧۰۰ متر از سطح دریا هستند قرار دارد؛ پس دوشنبه شهر کوهستانی بشمار می‌رود.

اهواز.