راه‌آهن شمال
راه‌آهن شمال یا راه‌آهن مازندران، نام یکی از شعبه‌های اصلی از راه‌آهن سراسری ایران است که در سال ۱۳۰۸ خورشیدی در دوران رضاشاه پهلوی، نخستین فاز آن بین شهرهای ساری-بندر ترکمن افتتاح گردید. این راه‌آهن دارای ۲۷ ایستگاه می‌باشد که ۷ ایستگاه آن مشترک با راه‌آهن خراسان است. راه‌آهن مازندران به نام راه‌آهن شمال نیز مشهور است و امروزه نیز برخی آن را مسیر گرگان نیز می‌نامند. حوزه استحفاظی راه‌آهن شمال از سوزن خروجی ایستگاه گرمسار در استان سمنان آغاز و با عبور از کوه‌های البرز و بخش‌هایی از استان تهران وارد استان مازندران و مناطق جنگلی شده و با عبور از شهرهای متعدد و مناطق جلگه‌ای وارد استان گلستان و در انتها به ایستگاه گرگان ختم می‌شود.
پل ورسک ۸۴ سال پیش در زمان رضاشاه در شهرستان سوادکوه استان مازندران ساخته شد. این پل در مسیر راه‌آهن سراسری ایران و در ارتفاع ۱۱۰ متری از ته دره، با دهانه ۶۶ متری و با وسایلی ابتدایی ساخته شد.
این پل دو کوه عظیم و سخت‌گذر عباس‌آباد را به هم متصل می‌کند. از شگفتی‌های ساخت پل ورسک عدم استفاده از هر گونه سازه فلزی در ساخت آن است.
تاریخچه
اولین خط راه‌آهن نوین ایران در دوران رضا شاه پهلوی از شاهی (قائم شهر کنونی) تا بندر شاه (بندر ترکمن امروزی) کشیده گشت، پس از اتمام ساخت پل گردن در ساری اولین قطار در مهرماه ۱۳۰۸ به دستور رضا شاه پهلوی از ساری عازم بندر ترکمن گردید.
پس از آن هم‌زمان با احداث راه‌آهن خوزستان، کارها در رشته کوه‌های البرز آغاز گردید، کارگران و مهندسین ایرانی و پیمانکاران به ویژه آلمانی‌ها، کار ساخت تونل‌ها و پل‌ها را انجام دادند.
مشخصات
طول راه‌آهن شمال ۳۸۲ کیلومتر بوده و علاوه بر این شامل ۲۸ کیلومتر خط انشعابی بندر امیرآباد و همچنین در کل ۹۱ کیلومتر خطوط فرعی (شامل ۵/۴۳ کیلومتر خط تجاری و ۵/۴۷ کیلومتر خط مانوری) می‌باشد. راه‌آهن شمال دارای ۲۷ ایستگاه است که در حال حاضر دو ایستگاه تیرتاش و گلوگاه بسته هستند. این راه‌آهن از نظر شرایط اقلیمی به دو بخش جلگه‌ای و کوهستانی تقسیم می‌شود. مرتفع‌ترین نقطه این خط گردنه گدوک با ارتفاع ۲۱۱۲ متر از سطح دریاست. این خط از گرگان تا شیرگاه بطول ۱۸۷ کیلومتر از کنار جلگه‌های سرسبز عبور می‌نماید و سپس بطول ۱۱۳ کیلومتر با عبور از مناطق جنگلی و کوهستانی سوادکوه وارد گردنه گدوک و فیروزکوه می‌شود. مسیر راه‌آهن سوادکوه دارای مناظر زیبای عبور از جنگل در مجاور رود تالار، پل معروف ورسک، پل کلانتری دوآب و سه خط طلایی بسیار دیدنی می‌باشد. این خط در ادامه با طول ۸۱ کیلومتر با عبور از جلگه جنوبی فیروزکوه وارد شهرستان گرمسار می‌شود.
راه‌آهن شمال دارای ۹۵ تونل است که طول آن‌ها در کل به ۲۷ کیلومتر می‌رسد که بزرگترین آن‌ها تونل گدوک است. ساخت این تونل‌ها با توجه به محدودیت امکانات در زمان ساخت با مشکلاتی همراه بوده‌است، به عنوان نمونه در هنگام ساخت تونل شماره ۳۶ متصاعد شدن گاز متان سبب وقوع چندین انفجار شده که پس از خاموش کردن شعله‌های ناشی از آن کارگران در دمای بیش از ۵۵ درجه به کار خود ادامه می‌دادند.
راه‌آهن شمال دارای نزدیک به ۱۵۰۰ عدد پل و آبرو به طول تقریبی ۶۸۵۰ متر می‌باشد که پل ورسک بزرگترین آن می‌باشد. راه‌آهن شمال دارای شیب و فراز ۲۸ در هزار می‌باشد. به خط راه‌آهن شمال، خط بندر ترکمن-گرگان در سال ۱۳۳۹ بطول ۳۶ کیلومتر و خط رستمکلا-امیرآباد در سال ۱۳۷۹ بطول ۲۱ کیلومتر اضافه گردیده‌است.
مرکز اداره راه‌آهن شمال در شهر ساری قرار دارد و از ایستگاه‌های مهم این خط می‌توان به گرگان، بندر ترکمن، قائم شهر، پل سفید، ورسک و فیروزکوه اشاره کرد.
دویست ریالی - پشت اسکناس تصویر راه آهن شمال - پل ورسک
ارتفاع این خط در ایستگاه گرگان ۷۶ متر از سطح دریا می‌باشد که با شیب ملایم در منطقه تیرتاش به ۱٬۲ می‌رسد و از این نقطه فراز خط راه‌آهن شمال آغاز می‌شود که بین ایستگاه‌های دوگل و گدوک در کیلومتر ۲۱۸ به ۲۱۱۲ متر از سطح دریا می‌رسد.
راه‌آهن شمال از سال ۱۳۷۲ شروع به بازسازی خطوط و ساختمان ایستگاه‌ها نموده به‌طوری‌که هم‌اکنون از خروجی ایستگاه گرمسار تا ایستگاه بهشهر، خطوط ریلی با ریل u33 و تراورس‌های بتنی بطول ۲۹۰ کیلومتر بازسازی شده‌است.
اهمیت
بنادر بزرگ دریای مازندران (چه در گذشته و چه در امروز) همگی با اتکا به این راه ترانزیت بین‌المللی رشد و ترقی داشته‌اند، اگرچه زمانی بندر ترکمن و بندر گز خدمات بزرگی را کردند، ولی امروزه بندر امیرآباد توسط راه‌آهن مازندران ارتباط روسیه و اروپا با خلیج عمان و اقیانوس هند را برقرار ساخته‌است.
طرح توسعه راه‌آهن شمال
گرگان به مشهد
این طرح سال‌هاست که در دست مطالعه است. اگرچه این طرح به لحاظ قدمت و فرسودگی مسیر قائم شهر به تهران گاه به دست فراموشی سپرده می‌شود ولی نباید از نظر دور داشت که در صورتی که طرح تهیه شده توسط شرکت مترا با تغییراتی شامل اتصال به مرز اینچه برون گردد، می‌توان از این خط نیز بهره‌برداری اقتصادی کرد
گرگان به ترکمنستان
این طرح جدید، گرگان را به صنایع پتروشیمی گلستان و از آنجا به اینچه برون پیوند می‌دهد. این طرح با انعقاد قرارداد اتصال راه‌آهن قزاقستان از محور آکتائو به بندر ترکمنباشی ترکمنستان وارد فاز اجرائی گردیده‌است و از تقاطع شهر قازانجیق استان بالکان به طرف شهر مرزی قزل اترک امتداد یافته و از این مرز به شهر اینجه برون استان گلستان ایران امتداد می‌یابد.
ساری به غرب مازندران
که در دست مطالعات است، به طول بیش از ۲۰۰ کیلومتر می‌باشد، با اجرایی شدن آن نقش مفیدی در توسعه گردشگری خواهد داشت، نه تنها غرب و مرکز مازندران را به یکدیگر متصل می‌کند، بلکه کریدور ترانزیتی مناسبی برای بندر نوشهر می‌گردد، از طرفی امکان زیارت آسان‌تر مشهد الرضا برای غربی نشینان مازندران فراهم می‌کند.
مناطق مهم
پل ورسک
پل ورسک از بزرگترین پل‌های راه‌آهن سراسری ایران است که در ارتفاعات روستای ورسک در شهرستان سواد کوه قرار دارد. این پل در ارتفاع ۱۱۰ متری از ته دره با دهانه ۶۶ متری و با وسایلی ابتدایی ساخته شده‌است.
پل کلانتری دوآب
این پل زیبا و قوسی شکل سمبل معماری تلفیقی ایرانی و اروپایی می‌باشد. این پل در نزدیکی پادگان دوآب در سوادکوه قرار دارد.
تونل گدوک
تونل گدوک طولانی‌ترین تونل راه‌آهن در خاورمیانه با طول بیش از ۲۸۸۰ متر است که قطار امروزه آن را در طی مدت ۳ دقیقه و بیست ثانیه طی می‌کند، این تونل دارای ۵۶۰ سانتی‌متر عرض و ۶۰۰ سانتی‌متر ارتفاع می‌باشد و از این لحاظ عریض‌ترین تونل در میان تمامی تونل‌های راه‌آهن در ایران است، همچنین در حدود ۹۰۰ متر انتهای جنوبی آن بلندترین ارتفاع را دارد.
تونل‌های دوگل
تونل‌های دوگل یکی از عجایب خط آهن منطقه است، طوری‌که در سه دوری که قطار وارد تونل می‌گردد، هر بار در جهتی مخالف خارج شده و دوباره تغییر جهت می‌دهد.
ایستگاه‌ها
| راه‌آهن شمال ایران | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ایستگاه به ترتیب از تهران به مازندران و گلستان به قرار ذیل می‌باشند:
- شهر ری
- بهرام
- ورامین
- پیشوا
- ابردژ
- کویر
- گرمسار
- بن کوه
- کبوتر دره
- سیمین دشت
- محمودآباد
- زرین دشت
- مهاباد
- فیروزکوه
- گدوک
- دوگل
- ورسک
- سرخ‌آباد
- دوآب
- پل سفید
- زیرآب
- شیرگاه
- قائم شهر
- گونی بافی
- ساری
- نوبخت
- نکا
- رستمکلا
- امیرآباد
- اشرف
- تیرتاش
- گلوگاه
- بندر گز
- بندر ترکمن
- سبزدشت
- گرگان
- (انشعاب از ایستگاه سبزدشت)
- یامپی
- پتروشیمی
- اینچه برون
منابع
- ↑ «معرفی راه‌آهن شمال». پایگاه اطلاع‌رسانی راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران. بایگانی‌شده از اصلی در 3 اكتبر 2013. دریافت‌شده در 21 ژوئیه 2011.
- ↑ مطالعات افزایش ظرفیت محور شمال. شرکت راهیاب بهینه. ۱۳۷۸
- ↑ طرحی بدون توجیه
- ↑ http://rail-news.ir پایگاه خبری ریل نیوز (اولین پایگاه اختصاصی اخبار ریلی در ایران)