زبان تیگره
زبان تیگره (به تیگره: ትግረ) زبانی سامی از خانواده آفروآسیایی است که در کشورهای اتیوپی و اریتره و سودان در شاخ آفریقا گویش می‌شود. تیگره در کنار تیگرینیا نزدیک‌ترین زبان‌های زنده به زبان گعز هستند که هنوز به عنوان زبان مذهبی در کلیسای ارتدکس توحیدی اتیوپی و کلیسای ارتدکس توحیدی اریتره کاربرد دارد. تیگره ۷۱٪ با گعز و ۶۴٪ با تیگرینیا همسانی واژه‌ای دارد. در اریتره شمار گویشوران این زبان را در حدود هشتصد هزار تن در سال ۱۹۹۷ دانسته‌اند. تیگره‌زبانان بیشتر در غرب اریتره ساکنند، گرچه در ارتفاعات شمالی اریتره و امتداد آن تا قسمت مجاور در سودان و همچنین ساحل دریای سرخ اریتره در شمال زولا نیز یافت می‌شوند.
| تیگره | |
|---|---|
| ትግረ (Tigre) / ትግሬ (Tigrē) / ትግራይት(Tigrayit)/ ኻሳ (Xasa) | |
| زبان بومی در | اریتره |
| قومیت | تیگره |
شمار گویشوران | ۲۵۰٬۰۰۰–۱٫۰۵ میلیون (۲۰۱۴) |
| الفبای تیگره (الفبای گعز)، خط عربی | |
| وضعیت رسمی | |
زبان اقلیت شناخته‌شده در | |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۲–۶۳۹ | tig |
| ایزو ۳–۶۳۹ | tig |
| گلاتولوگ | tigr1270 |
مردم تیگره را نباید با تیگرایی‌ها، همسایگان جنوبی آن‌ها در اریتره و اتیوپی که به تیگرینیا سخن می‌گویند، اشتباه گرفت. تیگرینیا نیز از زبان مادر گعز ریشه گرفته، و با وجود شباهت نامی کاملاً از تیگره متمایز است.
واج‌شناسی
تیگره دو همخوان گلویی و سامانه واکه‌های گعز را به جز دو مورد کاملاً حفظ کرده‌است. همخوانها و واکه‌های این زبان در جدول‌های زیر آمده‌اند:
| لبی | دندانی | کامی | نرم‌کامی | گلویی | چاکنایی | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| خیشومی | m | n | |||||
| انسدادی | بی‌واک | (p) | t | č [tʃ] | k | ʔ | |
| واک‌دار | b | d | ǧ [dʒ] | ɡ | |||
| پرانشی | (pʼ) | tʼ | č' [tʃʼ] | kʼ | |||
| سایشی | بی‌واک | f | s | š [ʃ] | (x) | ħ | h |
| واک‌دار | z | ž [ʒ] | ʕ | ||||
| پرانشی | sʼ | ||||||
| ناسوده | l | y [j] | w | ||||
| ر-گونه | r | ||||||
| پیشین | مرکزی | پسین | |
|---|---|---|---|
| بسته | i | ə [ɨ] | u |
| میانه | e | o | |
| باز | a, ā [a:] |
سامانه نوشتاری
از حدود سال ۱۸۸۹ از الفبای گعز برای نوشتن تیگره استفاده می‌شود. تیگره‌زبانان در گذشته بیشتر از زبان عربی به عنوان زبان میانجی استفاده می‌کردند الفبایی نیز بر اساس خط عربی دارند که امروزه کمتر استفاده می‌شود. ترجمه‌ای از انجیل به زبان تیگره وجود دارد.
خط گعز
خط گعز یک آبوگیدا است و هر نماد نشان‌دهنده یک همخوان و یک واکه است و نمادها بر اساس همخوان و واکه در گروه‌هایی از نمادهای مشابه سازمان یافته‌اند. این سامانه نوشتاری در تضاد با الفباهای کامل است که در آن‌ها همخوان و واکه وضعیتی برابر دارند یا یک ابجد که در آن علامت واکه به صورت ناتمام یا اختیاری یا غایب است.. این خط برای نوشتن تیگره اصلاح شده‌است.
| ä | u | i | a | e | ə | o | wä | wi | wa | we | wə | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| h | ሀ | ሁ | ሂ | ሃ | ሄ | ህ | ሆ | ||||||
| l | ለ | ሉ | ሊ | ላ | ሌ | ል | ሎ | ||||||
| ḥ | ሐ | ሑ | ሒ | ሓ | ሔ | ሕ | ሖ | ||||||
| m | መ | ሙ | ሚ | ማ | ሜ | ም | ሞ | ||||||
| r | ረ | ሩ | ሪ | ራ | ሬ | ር | ሮ | ||||||
| s | ሰ | ሱ | ሲ | ሳ | ሴ | ስ | ሶ | ||||||
| š | ሸ | ሹ | ሺ | ሻ | ሼ | ሽ | ሾ | ||||||
| ḳ | ቀ | ቁ | ቂ | ቃ | ቄ | ቅ | ቆ | ቈ | ቊ | ቋ | ቌ | ቍ | |
| b | በ | ቡ | ቢ | ባ | ቤ | ብ | ቦ | ||||||
| t | ተ | ቱ | ቲ | ታ | ቴ | ት | ቶ | ||||||
| č | ቸ | ቹ | ቺ | ቻ | ቼ | ች | ቾ | ||||||
| ḫ | ኀ | ኁ | ኂ | ኃ | ኄ | ኅ | ኆ | ኈ | ኊ | ኋ | ኌ | ኍ | |
| n | ነ | ኑ | ኒ | ና | ኔ | ን | ኖ | ||||||
| ʾ | አ | ኡ | ኢ | ኣ | ኤ | እ | ኦ | ||||||
| k | ከ | ኩ | ኪ | ካ | ኬ | ክ | ኮ | ኰ | ኲ | ኳ | ኴ | ኵ | |
| w | ወ | ዉ | ዊ | ዋ | ዌ | ው | ዎ | ||||||
| ʿ | ዐ | ዑ | ዒ | ዓ | ዔ | ዕ | ዖ | ||||||
| z | ዘ | ዙ | ዚ | ዛ | ዜ | ዝ | ዞ | ||||||
| ž | ዠ | ዡ | ዢ | ዣ | ዤ | ዥ | ዦ | ||||||
| y | የ | ዩ | ዪ | ያ | ዬ | ይ | ዮ | ||||||
| d | ደ | ዱ | ዲ | ዳ | ዴ | ድ | ዶ | ||||||
| ǧ | ጀ | ጁ | ጂ | ጃ | ጄ | ጅ | ጆ | ||||||
| g | ገ | ጉ | ጊ | ጋ | ጌ | ግ | ጎ | ጐ | ጒ | ጓ | ጔ | ጕ | |
| ṭ | ጠ | ጡ | ጢ | ጣ | ጤ | ጥ | ጦ | ||||||
| č̣ | ጨ | ጩ | ጪ | ጫ | ጬ | ጭ | ጮ | ||||||
| p̣ | ጰ | ጱ | ጲ | ጳ | ጴ | ጵ | ጶ | ||||||
| ṣ | ጸ | ጹ | ጺ | ጻ | ጼ | ጽ | ጾ | ||||||
| f | ፈ | ፉ | ፊ | ፋ | ፌ | ፍ | ፎ | ||||||
| p | ፐ | ፑ | ፒ | ፓ | ፔ | ፕ | ፖ | ||||||
| ä | u | i | a | e | ə | o | wä | wi | wa | we | wə | ||
نمونه
- ሐየት እት ልርእው፣ እብ አሰሩ ሐዙው وقتی شیر را می‌بینند، او را از مسیرش می‌جویند.
- ህኩይ ድራሩ ንኩይشام تنبل کمتر است.
- ህግየ ፍ’ደት ምን ገብእ። አዚም ደሀብ ቱوقتی صحبت از اجبار است، سکوت طلایی است.
- ምህሮ ኖርቱ ወቅዌት ጽልመት፣ دانش، روشنایی و نادانی تاریکی است.
عددها
- ۱. ḥate ሐተ or ḥante ሐንተ
- ۲. kili’ē ክልኤ
- ۳. sel'ās ሰለአስ
- ۴. 'arbaʽe አርበዕ
- ۵. ḥams ሐምስ or ḥamus ሐሙስ
- ۶. si'es ስእስ or sus ሱስ
- ۷. sebuʽi ሰቡዕ
- ۸. seman ሰመን
- ۹. siʽe ሰዕ
- ۱۰.ʽasir ዐስር
- ۱۱.ʽasir-hatte ዐስር-ሐተ
- ۱۲.ʽasir-kil'e ዐስር-ክልኤ
- ...
- ۲۰. ʽisra ዕስረ
- ۲۰. ʽisra w ḥate ዕስረ ወሐተ
- ۲۱. ʽisra w kili’ē ዕስረ ወክልኤ
- ...
- ۳۰. selasa ሰለሰ
- ۳۱. selasa w ḥate ሰለሰ ወሐተ
- ...
- ۴۰. arbaʽa አርበዐ
- ۴۱. arbaʽa w ḥate አርበዐ ወሐተ
- ...
- ۵۰. ḥamsa ሐምሰ
- ۵۱. ḥamsa w ḥate ሐምሰ ወሐተ
- ...
- ۱۰۰. mi'et ምእት
- ۲۰۰. kil'e miʽet ክልኤ ምእት
- ۳۰۰. seles miʽet ሰለአስ ምእት
- ...
- ۱۰۰۰. 'alf አልፍ
منابع
- ↑ "Tigre alphabet and pronunciation". Omniglot. Retrieved 16 June 2017.
- ↑ Elias, David (23 May 2014). "1". The Tigre Language of Gindaˁ, Eritrea (به انگلیسی). BRILL. p. 1. ISBN 9789004271203. Retrieved 4 June 2020.
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Tigre". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- ↑ https://www.ethnologue.com/language/tig
- ↑ Ethnologue report for Eritrea
- ↑ "Tigré". Ethnologue. Retrieved 30 October 2017.
- ↑ Senai W. Andemariam. 2012. The Story of the Translation of the Bible into Tǝgre. Ityopis 2:62-88. Web access
پیوند به بیرون
- Online Tigre Language Tutorial By Omar M. Kekia
- Woldemikael, Tekle M. 2003. Language, Education, and Public Policy in Eritrea. African Studies Review, Apr 2003. بایگانی‌شده در ۱۵ سپتامبر ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine
- Modaina: History and Language of the Tigre-Speaking Peoples