سلامی

با توجه به تاریخ سلامی یا سلومک در متون تاریخی این شهر قبل از ورود اسلام به ایران وجود داشته‌است تا جایی که کوشک و بند سلامی متعلق به دورهٔ ساسانیان بوده و سلامی نامی عربی و مشتق شده از کلمه سلام عربی نیست بلکه واژه‌ای فارسی است. شهر زوزن و سلامی در کتب تاریخی همراه هم به عنوان آبادی‌های مشهور ولایت خواف آمده، و قدمت این شهر مثل زوزن به دورهٔ اشکانی و سلوکی می‌رسد و کلمه سلومه که نام اولیه سلامی است از اسامی رایج در دورهٔ سلوکیان می‌باشد.

سلومک؛ شهری باستانی در ولایت خواف، ربع نیشابور قرار داشته و براساس نوشته‌های مقدسی، ابن حوقل و اصطخری این شهر در قدیم از شهرهای آباد خواف بوده و به نام‌های سلومه، سلومک شناخته و مرکز حکومت بوده‌است. حمدالله مستوفی در نزهت القلوب گفته‌است: سلامه، سنجان، زوزن از توابع خواف است که ملک زوزن در آنجا عمارت عالی بنا کرده‌است. میوه‌هایش انار، انگور، انجیر و خربزه است و ابریشم و روناس زیادی دارد.

در سال ۶۰۴ قمری که حاکم هرات علیه سلطان خوارزمشاه قیام کرد، ملک زوزن به طرفداری از سلطان به مقابله با او رفت و وی را در هرات دستگیر نمود. اموالش مصادره گشت و او را به سلومه فرستادند و زندانی کردند. از این واقعه چنین پیداست که سلامه از شهرهای تابعه و مورد اعتماد ملک زوزن بوده و زندان مطمئن ملک هم در این شهر قرار داشته و همچنین از طبقهٔ زیرین کوشک سلامه برای زندانیان سیاسی استفاده می‌شده‌است. در سال ۶۰۷ قمری که ملک زوزن حکومت کرمان را داشت، قلعهٔ سلامه و کوشک را عمارت کرده‌است. در سال ۶۹۵ قمری، رکن‌الدین محمود سیستانی به خواف لشکر کشید و بزرگ‌زادگان خواف در سلامه با او نبرد کردند که به علت شکست و تسلیم شدن آن‌ها امیر محمود سیستانی پس از آرامش، یک سال و نیم در آنجا اقامت نمود.

در اوایل سده دهم قمری که مراد بیگ ترکمان از ترس شاه اسماعیل صفوی به خواف آمد تا در خواف پناه جوید، شاه اسماعیل رسید و او را با ۷هزار ترکمان همراهش مغلوب و مقتول نمود و خود در قلعهٔ خواف فرود آمد که بر اساس مدارک تاریخی این قلعه سلامه بوده‌است. چون حاکم خواف در قلعهٔ سلامی سکونت داشته از سال ۷۳۷ قمری که زوزن ویران گردید تا اواخر دوره صفوی؛ مرکز حکومت شهر سلامه بوده‌است.

در اواخر دوره قاجار، سلامی متعلق به ارباب جمشید سرمایه‌دار زرتشتی بود اما با ورشکستگی وی، دولت در سال ۱۲۹۴ خورشیدی این آبادی را در برابر پرداخت بدهی‌های او به بانک‌های شاهنشاهی و استقراضی تصرف کرد.

شهر سلامی از شهرهای بزرگ شهرستان خواف است که در فاصله ۹۰ کیلومتری تربت حیدریه و ۲۵ کیلومتری خواف قرار دارد. از شمال به روستای خیرآباد، جنوب‌شرقی به روستای چهارده و شمال‌غربی به روستای احمدآباد، غرب به روستای حسن‌آباد و شرق به روستای قلعه‌نو منتهی می‌شود.

از سال‌ها قبل مالکیت سلامه را سید محمد قریشی داشته که تا سال ۱۳۲۶ خورشیدی دهی کوچک و مخروبه و از سال ۱۳۳۰ خورشیدی، کار نوسازی در محل فعلی به همت مرحوم قریشی طبق نظر و نقشه مهندسی شهرسازی همراه با تأسیسات مثل مدرسه، حمام، آب‌انبار، بهداری، مسجد و حسینیه آغاز و در سال ۱۳۳۰ به پایان رسیده که مورد استفاده ساکنان آن قرار گرفت. کشاورزی آن به واسطهٔ وجود بند و چاه‌های عمیق اطرافش رونق زیادی دارد که نیمی از محصولات کشاورزی منطقهٔ خواف را تأمین می‌کند. از این شهر گندم، جو، چغندر قند، خربزه و هندوانه به مقدار زیادی صادر می‌شود.

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۷٬۵۵۵ نفر (در ۱٬۹۵۱ خانوار) بوده‌است.

آثار ثبت‌شده