سمبوسه
سنبوسه یا سمبوسه (از ریشه فارسی سنبوسگ) خوراکی است که از خمیر پهن‌شده درست می‌شود به همین دلیل نوعی پای محسوب می‌شود که میانش را با سیب‌زمینی، گوشت کوبیده، پیاز و ادویه پر کرده و در روغن برشته کرده باشند. از خوراکی‌های معروف ایرانی و بیشتر در جنوب ایران نظیر بوشهر و خوزستان (اهواز)، هرمزگان (بندرعباس)، و… پخت‌شده و از آنجا به سایر مناطق برده شده‌است. در طبخ سنبوسه از نان لواش، گوشت قرمز، سبزیجات معطر، سیب زمینی، فلفل سیاه، فلفل قرمز، ادویه و برخی مواد دیگر که مرتبط با نوع سنبوسه است استفاده می‌شود. سنبوسه در ایران به عنوان خوراکی -و نه وعده غذائی- مصرف می‌شود. سنبوسه امروزه تقریباً یک غذای جهانی است و در همه کشورها کم و بیش وجود دارد و در رستوران‌های ایرانی و لبنانی یا افغانی در کشورهای خارجی معمولاً وجود دارد. سنبوسه ابتدا در قدیم یک غذای اصلی در خراسان بوده‌است اما در خراسان سنبوسه را پس از آماده کردن و گذاشتن مواد (کوبیده نخود-پیاز- سبزیجات و گوشت خورد شده) و با تا کردن لایه‌های خمیر روی همدیگر و فشردن، آن را در آب جوش می‌انداختند و آشی درست می‌شد که به آن آش جوش پره یا آش لشخک می‌گفتند اما امروزه به‌جای پختن سنبوسه (جوش پره) در آب، آن را در روغن سرخ می‌کنند و این شیوه امروزه در بیشتر نقاط جهان رایج شده‌است. اما در جنوب خراسان هنوز هم سنبوسه آب‌پز به عنوان یک آش خوشمزه در روستاها رایج آست. همان‌طور که در تاریخ بیهقی آمده این غذا از دوران بسیار قدیم در خراسان رایج بوده‌است. (آش در جنوب خراسان ماهنامه «نامه گناباد» ۱۳۸۱)
امروزه برای پختن سنبوسه مواد تشکیل دهنده (معمولاً پیاز خوردشده- گوشت- سبزیجات و نخود از قبل پخته شده) را در تکه‌ای بزرگ از نان لواش یا برگی از خمیر می‌ریزند و نان لواش یا برگ خمیر را به صورت سه گوش می‌بندند و سپس آن را در ماهی‌تابه می‌گذارند و در روغن سرخ می‌کنند. انواع سنبوسه‌های متداول در ایران عبارتند از سنبوسهٔ سیب‌زمینی، سنبوسهٔ گوشت‌و سنبوسهٔ پیتزایی.
دربارهٔ واژه
سنبوسه واژه‌ای از ریشهٔ فارسی است که شکل تغییریافتهٔ واژهٔ پارسی «سنبوسگ» می‌باشد. به دلیل روش تلفظ سنبوسه به صورت (سمبوسه) بعضی از افراد در مورد نام آن اشتباه می‌کنند. بخش اول این نام همان واژه «سه» است و سنبوسه معنی شیرینی سه‌گوش را می‌دهد.
این واژه با اشکالی مشابه به زبان‌های دیگری چون عربی، هندی، پنجابی، قرقیزی، قزاقی، ازبکی، سومالیایی، بلوچی انگلیسی، فرانسوی و دیگر زبان‌های جهان راه یافته‌است.
تاریخچه
در کتاب تاریخ بیهقی چنین آمده‌است: «:... ندیمان را بخواند و امیر، شراب و مطربان خواست و این اعیان را به شراب بازگرفت و طبقهای نواله و سنبوسه روان شد.» در کتاب نعمت‌نامه نصیرالدین‌شاهی آمده‌است. سنبوسهٔ غیاث‌شاهی: قیمهٔ خوب‌پخته با همچند آن پیاز، قیمه کرده، و زنجبیل خرد کرده و ربع آن و نیم تولچه سیر آس کرده همه یکجا بیامیزد و زعفران سه تولچه در گلاب آس کرده با قیمه بیامیزد و از میان شوربا بادنجان بیرون آرند و با قیمه یکجا کرده در سنبوسه پر کنند و در میان روغن برشته سازند خواه از نان تنُک خشکه باشد یا از نان میده یا از خمیر خام؛ هر سه جنس سنبوسه بپزد، لذیذ باشد.»
انواع سنبوسه
- سنبوسه گوشت
- سنبوسه مرغ
- سنبوسه بندری
- سنبوسه سبزیجات
- سنبوسه بلوچی
- سنبوسه پیتزایی
- سنبوسه سیب زمینی
- سنبوسه اسفناج
- سنبوسه آبادان
منابع
- ↑ تولچه یعنی دو مثقال و نیم برابر با وزن دوازده ماشه یعنی نود و شش حبه. منبع: دهخدا.
- ↑ آسیاب کردن.
- ↑ نانی که از آرد بی‌سبوس و دوباره بیخته و نرم‌ساییده درست می‌کنند.
- ↑ Vedic Art: Indian Miniature Painting, Part 5: BY: SUN STAFF. بازدید: دسامبر ۲۰۱۱.
- ↑ نگارش آن همچنان‌که در لغت‌نامهٔ دهخدا آمده، به شکل سنبوسه صحیح است.
- ↑ رجوع کنید به کتاب کارنامه در باب طباخی و صنعت آن، به کوشش ایرج افشار، انتشارات سروش، 1360
- ↑ طرز تهیه سنبوسه گوشت و سیب‌زمینی
- ↑ Nişanyan - Türkçe Etimolojik Sözlük: Samsa. accessed: 26 April 2021.
- ↑ تاریخ بیهقی، به اهتمام قاسم غنی و علی‌اکبر فیاض، انتشارات خواجو، 1370
پیوند به بیرون
۱. ↑ طرز تهیه سمبوسه گوشت