شنوایی‌شناسی

در طی جنگ جهانی دوم، سربازانی که دچار کم‌شنوایی می‌شدند برای ارزیابی مشکل شنوایی و توان‌بخشی آن به متخصصینی ارجاع می‌شدند که امروزه با عنوان شنوایی‌شناس از آنان نام برده می‌شود. در واقع ریشه شکل‌گیری رشته شنوایی‌شناسی از جنگ جهانی دوم و پس از گردهمایی متخصصین مختلف نظیر پزشکان، روان‌شناسان، متخصصین گفتار و معلمین ناشنوایان است. به درستی مشخص نیست که چه کسی اولین بار از عبارت شنوایی‌شناسی استفاده کرد اما یکی از کسانی که در طرح و ترویج این عبارت و شناساندن این رشته تخصصی نقش به سزایی داشته، Reymond Carhart بوده‌است. شنوایی‌شناسی در دهه ۴۰ میلادی آکادمیک گردید و با پیشرفتی که تاکنون داشته‌است، امکان ادامه تحصیل در آن تا درجه دکترا وجود دارد و نه تنها تاکنون از اهمیت آن کاسته نشده‌ است بلکه به واسطه صنعتی شدن جوامع و همچنین افزایش جمعیت سالمندان - به دلیل توفیقات بشر در غلبه بر بیماری ها- جایگاه جدیدی یافته‌است.

رشته شنوایی‌شناسی بعد از جنگ جهانی دوم در آمریکا شکل گرفت و پس از آن با توجه به تحول و پیشرفت تکنولوژی در جهان این رشته در اروپا، آسیا و اقیانوسیه گسترش یافت و نیز در کشورهایی نظیر هند، امریکا، استرالیا، ترکیه، مصر و ... تا مقطع دکتری تخصصی (PhD) دانشجو می‌پذیرد.

این رشته تحصیلی در ایران ابتدا در دانشگاه ملی سابق (شهید بهشتی فعلی) در سال ۱۳۵۲ در مقطع کاردانی تأسیس شده‌است. در سال ۱۳۵۵ نیز در مقطع کارشناسی در دانشکده علوم توانبخشی (دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی ایران فعلی)، که در آن زمان به‌طور مستقیم زیر نظر وزارت علوم بوده، جذب دانشجو صورت گرفته‌است. مقطع کارشناسی ارشد این رشته نیز در سال ۱۳۷۱ راه اندازی گردیده و هر سال تعداد محدودی دانشجو در این مقطع پذیرفته می‌شوند. از سال ۱۳۸۷ نیز پذیرش دانشجو در مقطع دکتری شنوایی شناسی آغاز گردیده‌است.

به‌طور کلی شنوایی‌شناسی سه شاخه عمده دارد:

• شنوایی‌شناسی تشخیصی
• شنوایی‌شناسی توانبخشی
• شنوایی‌شناسی حفاظت و پیشگیری

این شاخه خود به دو بخش بزرگسالان و کودکان طبقه‌بندی می‌شود و شامل ارزیابی‌های کمی و کیفی و تعیین محل ضایعات شنوایی و تعادل به وسیله آزمون‌های رفتاری، فیزیولوژیک و الکتروفیزیولوژیک می‌باشد.

توانبخشی در شنوایی‌شناسی به دو بخش اصلی توانبخشی شنوایی و توانبخشی تعادل تقسیم می‌شود. توانبخشی شنوایی عمدتا شامل ارزیابی، تجویز و تنظیم وسایل کمک شنوایی، ارزیابی‌های ویژه افراد کاندیدای کاشت حلزونی، تربیت شنوایی، آموزش مهارت‌های ارتباطی و کمک به سازگاری روانی - اجتماعی افراد کم شنوا و خانواده‌های آن‌هاست. علاوه بر این اقدامات توانبخشی برای افراد مبتلا به وزوز گوش و همچنین تدابیر توانبخشی مبتلایان به اختلالات شنوایی مرکزی نیز در این شاخه قرار می‌گیرند.

توانبخشی تعادل برای کمک به بیمارانی است که از سرگیجه و عدم تعادل رنج می‌برند و شامل حرکات فیزیکی و مانورهای ویژه‌ای است که از خاصیت تغییرپذیری سیستم اعصاب مرکزی استفاده می‌کنند و سبب می‌شوند که اعصاب مرکزی، ضایعه سیستم تعادلی را جبران کنند.

البته شایان ذکر است که اهداف، روش‌ها و ابزارهای به کار رفته در هر یک از حیطه‌های توانبخشی برای کودکان، سالمندان یا جمعیت‌های خاص مثل افراد چند معولیتی تفاوت‌هایی با هم دارند.

این شاخه از شنوایی‌شناسی بیشتر بر جلوگیری از آسیب‌های شنوایی و پیشگیری از معلولیت متمرکز است. یکی از مهم‌ترین اقدامات جهت نیل به این هدف انجام غربالگری( Screening ) شنوایی است که در سطوح مختلف اجرا می‌شود:

• غربالگری در جمعیت کودکان در زایشگاهها، مهد کودک‌ها و مدارس
• در مراکز صنعتی و کارخانجات
• در مراکز نظامی و انتظامی

از دیگر اقدامات در زیر مجموعه این بخش می‌توان به مشاوره و اجرای پروژه‌های اندازه‌گیری صدا به منظور بررسی میزان آلودگی صوتی و تعیین نقاط مجاز و غیر مجاز و همچنین اجرای برنامه‌های حفاظت شنوایی و ارائه راه کارهایی در جهت کنترل و کاهش صدا اشاره کرد.

طبق مصوبات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و بر مبنای آخرین بازنگری شورای عالی برنامه‌ریزی علوم پزشکی در تاریخ ۲۵/۴/۸۴ وظایف حرفه‌ای کارشناسان شنوایی‌شناسی به قرار زیر است:

• انجام برنامه‌های غربالگری شنوایی نوزادان، خرد سالان و کودکان در سنین مدرسه
• پیشگیری از آسیب شنوایی، حفاظت شنوایی، برنامه‌ریزی و انجام غربالگری در جمعیت‌هایی نظیر مراکز کارگاهی، نظامی، اردوگاه‌ها و ... و ارائه مشاوره شنوایی‌شناسی در این حیطه
• آگاه‌سازی و آموزش عمومی دربارهٔ عوامل تأثیرگذار بر ایجاد اختلالات و آسیب‌های شنوایی و تعادل مانند: ازدواج فامیلی، انواع آلاینده‌ها و ...
• انجام معاینات بالینی و آزمون‌های رفتاری و فیزیولوژیک ( نظیر ایمیتانس ادیومتری و OAE ) برای بررسی عملکرد شنوایی در کودکان و بزرگسالان و تفسیر نتایج آن‌ها و ارائه مشاوره شنوایی‌شناسی در این حیطه
• ارزیابی وزوز و توانبخشی آن با استفاده از انواع روش‌های غیر دارویی و غیر جراحی
• انتخاب، تجویز، ارزیابی، فیتینگ، کمک به سازگاری و توزیع وسایل کمک شنوایی و ارتباطی فردی و گروهی به منظور تقویت صداها و پیشگیری به موقع از عوارض سوء آسیب‌های شنوایی جهت کمک به برقراری ارتباط و ارائه مشاوره شنوایی‌شناسی در این حیطه
• راهبری و اجرای برنامه‌های توانبخشی ادیولوژیک شامل گفتارخوانی، رشد مهارت‌های شنیداری (تربیت شنوایی) و رشد زبان و ارائه مشاوره شنوایی‌شناسی در این حیطه
• انجام توانبخشی شنوایی برای افراد کاشت پروتز شده (کاشت حلزون)
• ارائه مشاوره شنوایی‌شناسی در حیطه شنوایی‌شناسی آموزشی مانند: تعیین جایگاه آموزشی مبتلایان به اختلالات شنوایی
• نظارت و پیگیری اجرای صحیح روش‌های برقراری ارتباط بین کم شنوایان، مربیان و غیره ( برای مثال: نحوه برقراری ارتباط با کودک دو زبانه، برقراری ارتباط با کم شنوا در کلاس درس عادی و ...)
• تعیین، تجویز، کاربرد و تنظیم تجهیزات صوتی مناسب و روش‌های بهبود کیفیت صدا در محیط‌های آموزشی افراد مبتلا به اختلالات شنوایی
• انجام پژوهش‌های مقدماتی در زمینه شنوایی و تعادل
• همکاری در اجرای پژوهش‌های مربوط به اختلالات شنوایی و تعادل
• اداره مراکز و دفاتر ارزیابی شنوایی‌شناسی

شنوایی‌شناسی مجموعه فعالیت‌های متنوعی را شامل می‌شود. اکثر متخصصین شنوایی‌شناسی در بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها و مطب‌های پزشکی فعالیت می‌کنند. اشتغال به کار شنوایی شناسان در مراکز آموزشی و مدارس ناشنوایان، مراکز مرتبط با سالمندان و همچنین مراکز معلولین رشدی نیز رو به افزایش است. در نهایت بسیاری نیز با تأسیس دفاتر خصوصی ارزیابی شنوایی به ارائه خدمات تخصصی می پردازند. این عده کسانی هستند که مشابه پزشکان و وکلا به‌طور مستقل فعالیت می‌کنند و به تدریج جایگاه خود را در تعامل با سایر حرف پزشکی و توانبخشی یافته‌اند.

برخی از مراکزی که شنوایی شناسان می‌توانند در آن‌ها ارائه خدمات کنند عبارتند از:

• دفاتر خصوصی ارزیابی شنوایی
• مراکز بهداشتی، درمانی و بیمارستانی
• مراکز توانبخشی
• مراکز کودکان استثنایی و مدارس ناشنوایان
• نیروهای نظامی و انتظامی و مراکز سرباز گیری
• کارخانجات و مراکز صنعتی
• مراکز ارائه خدمات به جانبازان و. . .

اشتغال شنوایی شناسان: آنگونه که در ردیف شغلی یک شنوایی شناس دیده شده است، او باید در کلینیک شنوایی که بصورت آزاد یا در مراکز درمانی قرار گرفته است، فعالیت نماید. در واقع شنوایی شناس، بخشی پاراکلینیک از تشخیص متخصص گوش و گلو بینی می باشد، لکن خود بصورت مستقیم نیز مورد مراجعه بیمار قرار می گیرد. مانند اپتومتریست، شنوایی شناس با تجهیزاتی که دارد، به ارزیابی یکی از حواس انسان می پردازد. با توجه به افزایش سالمندان و اهمیت شنوایی در کودکان اینده شغلی بسیار خوبی پیش روی شنوایی شناسان قرار دارد

• [۱] Katz j، Handbook of clinical audiology; ۶th edition. ۲۰۰۹

• کلینیک مرکزی توانبخشی ایران
• انجمن علمی شنوایی‌شناسی ایران بایگانی‌شده در ۷ فوریه ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine
• انجمن شنوایی شناسان ایران
• آکادمی شنوایی‌شناسی ایالات متحده
• آکادمی شنوایی‌شناسی بریتانیا
• انجمن شنوایی شناسان کانادا
• [۲] دربارهٔ شنوایی‌شناسی (فارسی)
• اودیولوژِی آن لاین
• آمار استخدام و درآمد سالیانه شنوایی شناسان در ایالات متحده
• چگونه شنوایی شناس شویم؟