شهرستان ابرکوه

جمعیت شهرستان ابر کوه در سال ۱۳۹۵، برابر با ۵۱٬۵۵۲ نفر بوده‌است. آمارهای وزارت آموزش و پرورش حاکی از آن است که این شهر در ریشه کنی بی سوادی پیشگام و سرآمد دیگر شهرهای ایران می‌باشد. این شهر دارای دو نقطه شهری ابرکوه و مهردشت می‌باشد.

محلات ابرکوه که نام هر کدام وجه تسمیه خاص خود را دارد عبارتند از : دربقلعه، نبادان، جهانستان، محله بازار، محله طاووس، نظامیه، دروازه میدان، گل کاران، گل میدان، دروازه علی.

زبان

اکثر مردم ابرکوه فارس بوده و به زبان فارسی رایج با لهجه ابرقویی که جزء لهجه شمال فارس می باشد سخن می‌گویند و بسیاری از واژه‌ها و ترکیبات زیبای فارسی را در گویش خود حفظ کرده‌اند.

اکثریت مردم ابرکوه مسلمان و شیعه دوازده امامی می باشند.

شهرستان ابرکوه از سمت مغرب و جنوب با استان فارس از شمال با استان اصفهان از مشرق با شهرستان تفت و از سمت جنوب شرقی با شهرستان مروست مرز مشترک دارد . ابرکوه در حاشیه کویری واقع شده‌است. در ۲۰ کیلومتری شرق این شهرستان کویر نسبتاً وسیع ابرکوه واقع شده‌است و مرتفع‌ترین نقطه شهرستان تپه‌ای به ارتفاع ۲۳۷۸ متر است که در شمال غربی شهرستان قرار گرفته‌است.

مختصات جغرافیایی ابرکوه: ۳۱ درجه و ۷ دقیقه و ۴۴ ثانیه شمالی و ۵۳ درجه و ۱۶ دقیقه و ۵۷ ثانیه شرقی می‌باشد. (مختصات میدان اصلی شهر)

کویر ابرکوه آب اصلی خود را دو رودخانه موجود در حاشیه شمال غربی و رودخانه‌های دیگری که از حاشیه جنوب شرقی وارد کویر می‌شوند تأمین می‌کند. قسمت اعظم این کویر را نمکزار با فرورفتگی‌های پراکنده فرا گرفته‌است. خاک‌های رسی باد کرده قسمت اعظم بخش جنوبی شرقی را فرا گرفته‌است و به صورت نوار کل نمکزار را در قسمت‌های دیگر دربر گرفته‌است. در حاشیه شمال غربی در حد فاصل خاک‌های رسی و نمکزار باتلاق قرار دارد. باتلاق‌ها به صورت نوار پهنی حاشیه شمال غربی کویر را می‌پوشانند.

مسیر اول مسیر جاده ابرکوه به تفت و جاده خاکی مزرعه آخوند می‌باشد.

مسیر دوم مسیر ابرکوه به مهرآباد و سپس جاده خاکی اسفندآباد می‌باشد.

• مجوعه پردیس ابرکوه واقع درمحله تاریخی دروازه میدان (خانه موسوی -خانه سیدعلی آقا-خانه آقازاده)
• خندق تاریخی شهر (پیش از اسلام)
• سرو کهن ابرکوه
• یخچال ابرکوه

• گنبد عالی

ساختمان گنبد عالی ابرکوه از سالم‌ترین ساختمان‌های زمانه سلجوقیان و از ارزشمندهای هنر [مهرازی] ایران است. ساختار بنا از سنگ و چاروگ (ساروج) و هشت گوش است که بر روی کرسی چهارگوشی که گوشه‌هایش پخ شده ساخته شده، شکل گنبد در بخش آسمانه مانند عرقچین است بلندای ساختمان ۲۲، هر بدنه دیوار ۵/۴۲ و درآیگاه ۱/۲۰، بلندای آسمانه از درون ۱۲ و بلندای کرسی از روی زمین ۲ متر می‌باشد.

بر بدنه ساختمان ۳ رج چفدآویز زیر پایه گنبد ودو سنگ نبشته بخط کوفی بنایی از آجر برجسته که یکی زیر چفدآویزها و دیگری بر بالای درآیگاه است. این آرامگاه، گور امیر شمس الدوله علی هزار اسب از خاندان دیلمیان و مادرش بوده که بدستور فرزندش فیروزان در سال ۴۴۸ ماهشیدی (قمری) ساخته شد. گنبد عالی ابرکوه در سال ۱۳۱۲ به شماره ۱۹۵ در فهرست آثار ملی ایران نگاشته شد.

• مسجد نظامیه

• عمارت میان قلعه
• کاسه رود
• روستای باستانی مَیَم (Mayam) که در شاهنامه آورده شده است.
• آب انبار ابرکوه
• خانه قدیمی صولت
• مناره‌های مسجد نظامیه
• آرامگاه عزیزالدین نسفی
• مقبره سردار مفخم

خانه آقازاده و بادگیر آن مربوط به دوره قاجار است و در ابرکوه، محله دروازه، میدان ابرقو واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۴ بهمن ۱۳۷۵ با شمارهٔ ثبت ۱۸۳۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

از سال ۱۳۹۳، اسکناس‌های ۲۰هزار ریالی با طرحی از نمای این خانه تاریخی در ایران منتشر شده‌است.

بادگیر

بادگیر این خانه یکی از بادگیرهای اصیل و زیبای ابرکوه محسوب می‌گردد که ۱۸ متر ارتفاع دارد و مساحت آن ۱۸ مترمربع است و در دهانه بادگیر ۱۹ دریچه تنظیم هوا وجود دارد که با بادگیر دوم هماهنگی و ارتباط دارد. این بادگیر می‌تواند تنظیمات هوا را حتی در زمانی که هیچ بادی نمی‌وزد، انجام دهد. این بادگیر، برخلاف اکثر بادگیرها، دو طبقه است.

• خانه آقازاده ابرکوه

• خانه آقازاده ابرکوه

• خانه آقازاده ابرکوه

• خانه آقازاده ابرکوه

منبع:

یکی از درختان سرو کهنسالی که در ایران همچنان استوار است، در شهر ابرکوه‌است که کهنسال‌ترین سرو جهان به‌شمار می‌رود. مارکوپولو در خاطرات سفرش به ایران می‌نویسد: «یکی از چند سروی که در ایران دیده‌ام سرو خوش بالای ابرکوه‌است که همچون آبشاری سبز از آسمان بر روی زمین تنیده ابرکوه فرو می‌آید و از هر طرف که وارد ابرکوه شوی سرو کهنسال و پرطراوت مانند چراغ دریایی سبزی ما را به بندر دریای کویر و خورشید تابان فرا می‌خواند»... حمدالله مستوفی هم می‌نویسد:” آنجا سروی است که در جهان شهرتی عظیم دارد. چنانچه سرو کشمیر و بلخ شهرتی داشته و اکنون این از آن‌ها بلندتر و بزرگتر است. “....

دانشمند روس الکساندروف، عمر این سرو را بیش از ۴٬۵۰۰ سال می‌داند. برخی از افسانه‌ها، کاشتن آن را به زرتشت نسبت می‌دهند و برخی نیز به یافث (پسر نوح).

Alternative Source for Persian and Foreign Users:

https://fa.everybodywiki.com/Abarkuh_Cypress

• بخش مرکزی شهرستان ابرکوه
  • دهستان تیرجرد
  • دهستان فراغه

شهر: ابرکوه

• بخش بهمن
  • دهستان اسفندار
  • دهستان مهرآباد

شهر: مهردشت

شکوهی؛ احمد صلواتی؛ سید مسعود عظیمی محمد مهدی عادل؛ اسماعیل برزگر زاده؛ محمد حسین امامی؛ سید نبی رسولی؛ محمد کاظمی نسب؛ محمد حسین امامی محمد هادی زارع زاده

عباس مهری ابرقوئی بخشدار مرکزی

محمد علی اکرمی بخشدار بهمن

• دانشگاه آزاد ابرکوه از تاریخ ۱۳۷۳ افتتاح گردیده.
• دانشگاه پیام نور واحد ابرکوه
• دانشکده پیراپزشکی ابرکوه دانشگاه علوم پزشکی یزد
• دانشگاه شریف مرکز آموزش عالی فنی و حرفه‌ای ابرکوه
• مرکز علمی کاربردی واحد ابرکوه

در سبب نام‌گذاری ابرقو تاریخ و جغرافی نویسان، علت‌هایی را ذکر نموده‌اند. یاقوت از این شهر با عنوان «ابرقوه» یاد کرده و نوشته‌است:

«برخی آن را ابرقویه نوشته‌اند و اهل فارس ورکوه نامیده‌اند به معنی فوق‌الجبل و …»

قزوینی نیز نام آن را به صورت درکوه آورده و به قرب الجبل معنی کرده‌است.

حمدالله مستوفی در خصوص وجه تسمیه ابرکوه می‌نویسد:

«اول در پایان کوهی ساخته بودند و برکوه می‌گفتندی و بعد از آن در صحرایی که اکنون است این شهر کردند.»

مؤلف فارسنامه ناصری نیز در این باره چنین نوشته‌است:

«در اصل «برکوه» یعنی سینه کوه، الفی بر آن افزودند، ابرکوه گردید. پس تصرف عربی در آن نموده، ابرقوه گفتند.»

محمد بن خلف تبریزی از این شهر با عنوان «ابرکوه» یاد نموده و دربارة آن چنین آورده‌است:

«ابرکوه» به ضم کاف نام شهری است در عراق عجم و چون آن شهر برزمینی که در ته آن، کوه است واقع شده، به این نام موسوم ساختند و معرب آن «ابرقو» است؛ و سرانجام مؤلف کتاب اقلیم پارس بر این باور است که نام اصلی «ابرقو»، «برکوه» بوده‌است که به مناسبت جایگاه شهر پیشین بر بالای صخره‌های کوتاه در دوران ساسانیان، آن را به این نام خوانده‌اند و به مرور زمان، مصوت کوتاه الف برآن افزوده شده و به صورت «ابرکوه» درآمده. «این شهر در دو نوبت احداث شده، نوبت اول به حدود پنج هزار سال پیش می‌رسد و شهر در دامنه تپه‌هایی که نزدیک هم قرار دارند به وجود آمده و نامش برکوه یا برقو بوده‌است و شهرت چندانی نداشته و ابرقوهی که در قرنهای بعد در محل فعلی ایجاد شده، اهمیت و جمعیت بیشتری داشته و کلمة «ابر» در جلوی اسم نشان دهنده مفهوم بزرگی و عظمت شهر بوده‌است.»

توضیح اینکه پیشوند «ابر» که صورت قدیمی تر حرف اضافه «بر» در زبان پهلوی و فارسی باستان است و در شهرهای دیگر چون: ابرغان ـ از بخش‌های شهراسب ـ ابرشهرـ به معنی شهر بالا و نام قدیم ناحیه‌ای بوده که نیشابور در آن قرار داشته‌است ـ و ابرقباد ـ شهری برکنارة شرقی رود دجله ـ نیز به کار رفته‌است، به این جهت بوده که آن نام را به بزرگی و اهمیت یاد کنند.

ابوالفتح قهرمانی می‌نویسد: این شهر در دامنه سپید و تپه‌های سیاه‌رنگ که نزدیک هم قرار دارند، به‌وجود آمده، احتمالاً نامش «برکوه»، «ورقو» یا «برقو» بوده‌است و خیلی کوچک بوده و آوازه‌ای نداشته‌است. حتی از قریه «میم» که چهار راه ابرایشم به حساب می‌آمده، شهرتش کمتر بوده، زیرا چند خانواری بیش در آن سکونت نداشتند.

آن ابرقوه که شهرتی داشته، در قرون بعد و در محل فعلی ایجاد شده‌است و اهمیت بزرگی و جمعیت بیشتری که داشته، کلمه «ابر» که معنی بزرگی می‌دهد در جلو آن قرار گرفته‌است که مفهوم ابرقوه بزرگ را برساند.

در سال۱۳۵۰ ش، وزارت کشور، نام این شهر را از «ابرقو» به «ابرکوه» تغییر داد. اما در محاورات مردم هنوز لفظ «ابرقو» متداول است.

• خانه آقازاده ابرکوه

• کلاه فرهنگی خانه آقازاده ابرکوه

• خانه سید علی آقا

• خانه سید علی آقا

• خانه صولت ( اداره میراث فرهنگی شهرستان ابرکوه)

• خانه صولت( اداره میراث فرهنگی شهرستان ابرکوه)

• خانه صولت( اداره میراث فرهنگی شهرستان ابرکوه)

• بادگیر دو طبقه ابرکوه

• یخچال خشتی ابرکوه

• یخچال خشتی ابرکوه

• مناره مسجد جامع ابرکوه