دنا
قله دنا یا رشته‌کوه دنا؛ بلندترین و بزرگ‌ترین چین‌خوردگی رشته‌کوه بزرگ زاگرس محسوب می‌شود و دارای خط الراسی به طول تقریبی ۹۰ کیلومتر است. نام این کوه برگرفته از شهری باستانی دهنار (ده انار) در دامنه غربی جنوبی کوه می‌باشد که آثار ویرانه‌های ان در نزدیکی روستاهای خونگاه و دشت رز شهرستان دنا مشهود است. رشته‌کوه دنا، در استان‌های اصفهان و کهگیلویه و بویراحمد واقع شده است و یکی از ۱۵۱۵ قله بسیار برجسته جهان به‌شمار می‌رود رشته‌کوه دنا ۵۲ قله بالای ۴۰۰۰ متر دارد و بیشترین مجموعه قله‌های بالاتر از ۴۰۰۰ متر در ایران به این رشته‌کوه تعلق دارد.
| کوه دنا | |
|---|---|
| دنا | |
| مرتفع‌ترین نقطه | |
| قله | قاش مستان |
| ارتفاع | ۴٬۴۵۹ متر (۱۴٬۶۲۹ فوت) |
| برجستگی | ۲٬۶۵۴ متر (۸٬۷۰۷ فوت) |
| مختصات | ۳۰°۵۷′ شمالی ۵۱°۲۶′ شرقی / ۳۰٫۹۵۰°شمالی ۵۱٫۴۳۳°شرقی |
| ابعاد | |
| طول | ۸۰ کیلومتر (۵۰ مایل) |
| عرض | ۱۵ کیلومتر (۹٫۳ مایل) |
| نام‌گذاری | |
| زبانِ نام | فارسی and لری |
| جغرافیا | |
بر خلاف تصور رایج، دنا یک قله نیست؛ بلکه رشته کوهی در زاگرس است که از شمال غربی تا جنوب شرقی کشیده شده‌است و در مرز سه استان اصفهان، کهگیلویه و بویراحمد و نیز چهارمحال و بختیاری قرارداشته و به سه رشته اصلی و یک رشته فرعی عمودی توسط سه گردنه بیژن، مورگل غربی و پوتک تقسیم می‌گردد.
دنا از ۲۰ کیلومتری شرق یاسوج آغاز شده و تا ۷۰ کیلومتری شمال غرب در استان اصفهان ادامه می‌یابد. این کوه از شمال غرب (روستای کتا) آغاز و به سمت جنوب شرق (منطقه کاکان) امتداد یافته‌است که حدود ۹۰ کیلومتر طول و ۱۵ کیلومتر پهنای متوسط است. بلندترین قلهٔ رشته‌کوه دنا، قله بیژن۳ (قاش‌مستان) در مرز منطقه پادنا سمیرم و شهر سی سخت، ۴۴۵۹ متر ارتفاع دارد و در ۳۵ کیلومتری شمال غربی یاسوج قرار دارد. منطقه پادنا (سمیرم) و شهر سی‌سخت مرکز شهرستان دنا در دامن این کوه جای گرفته‌است. با توجه به طول زیاد و ارتفاعات گوناگون، بارش سالانه در این کوه از ۶۰۰ تا ۱۸۰۰ میلی‌متر متغیراست و رودهای زیادی از آن سرچشمه می‌گیرند که در میانشان می‌توان از بشار، خرسان، ریگان، ماربر، مهریان، کوه گل، دیاشم، سریز، تیزاب و دژکرد نام برد.
منطقهٔ حفاظت‌شده
مرز شرقی منطقه حفاظت شده دنا از شمال شهر سی‌سخت مرکز شهرستان دنا شروع می‌شود. از مهم‌ترین پاسگاه‌های محیط بانی می‌توان محیط بانی خاریدون، محیط بانی روستای کره محیط بانی اب سپاه و میمند را نام برد. منطقه حفاظت شده دنا به عنوان یک ذخیره‌گاه زیست‌کره با وسعتی معادل ۹۳ هزار و ۸۲۱ هکتار در جنوب غربی کشور در استان کهگیلویه و بویر احمد E5121 عرض جغرافیایی و N3057 طول جغرافیایی واقع شده‌است. از سوی دیگر در دامنه‌های دنا دره‌های متعددی وجود دارد که پر از چشمه کوچک و بزرگ است. بسیاری از این چشمه‌ها از زیر برف می‌جوشند و از دامنه‌های پرشیب دنا سرازیر می‌شوند و پس از پیوستن به یکدیگر رودخانه‌های سرد، شیرین و زلال بشار و خرسان را تشکیل می‌دهند.
وجه تسمیه اسامی قله‌های بالاتر از ۴۰۰۰ متری دنا به ترتیب ارتفاع : [۱]
افسانه معروف شاهنامه در خصوص دنا : هنگامی که کیخسرو «شاه ایران زمین» متوجه شد که مرگش نزدیک است، شخصی گمنام به نام لهراسب را جانشین خود معرفی کرد و بعد از آب‌تنی در چشمه بشو (میشی) به سوی ارتفاعات دنا رهسپار گردید. در بین سرداران کیخسرو، سرداری بی‌باک به نام «بیژن» از لهراسب حمایت نکرد و با سی مرد دلاور به سوی کیخسرو و ارتفاعات دنا رهسپار گردید، کیخسرو، بیژن و مردان جنگی همراه با او را پند به اطاعت از لهراسب فراخواند و آنرا پیام ایزدی خواند، اما بیژن آنرا نپذیرفت. کیخسرو از طریق دامنه‌های دنا و سپس کوه آسمانی وارد غاری شده و در آنجا ناپدید گردید. «این غار هم اکنون به نام غار کیخسرو مشهور می‌باشد و در روستای خفر اصفهان واقع شده‌است» بیژن و دلاوران همراه او در راه بازگشت گرفتار برف و بوران شده و راه را گم می‌کنند و در نتیجه از هم جدا می‌شوند، سی مرد دلاور در ارتفاعات دنا بر اثر سرما یخ زده و همگی می میرنند و از آنها تندیس‌های یخی بجا می‌ماند و از آن پس به آن منطقه سی سخت و گردنه آن را بیژن می‌گویند.
بیژن نیز که در گردنه از دلاوران همراه خود جدا شده بود به سوی ارتفاعات دنا می‌رود و در بین راه جان به جان آفرین تسیلم می‌کند. از آنجا که محل دقیق مرگ او مشخص نیست به سه قلهٔ که احتمال محل مرگ اوست بیژن ۱ و ۲ و ۳ می‌گویند.
۱- قاش مستان (بیژن ۳) (۴۴۵۹ متر) : وجه تسمیه بیژن همان افسانه معروف شاهنامه می‌باشد. اما نام قاش مستان به علت وجود شکاف و قاش انتهای قله می‌باشد که کل و بزهای منطقه در فصل جفت‌گیری و مست شدن به این شکاف می‌آیند.
۲- مورگل (۴۴۲۶ متر) : به علت گلهای زیبا و ریز و مورچه مانند که در فصل تابستان در بین شکاف‌ها و صخره‌های قله می‌روید که به آن گل مروارید نیز می‌گویند.
۳- برج آسمانی (بیژن ۲) (۴۳۹۵ متر) : وجه تسمیه بیژن همان افسانه معروف شاهنامه می‌باشد. اما نام برج آسمانی به علت شبیه برج بودن نوک قله می‌باشد.
۴- قزل قلعه (قزل قله) (۴۳۸۰ متر) : به علت سرخ رنگ بودن خاک جبهه جنوبی قله به آن قزل قله یا قله سرخ رنگ می‌گویند، اما با توجه به نمای شرقی قله که شکل یک برج قلعه مانند می‌باشد به آن قزل قلعه نیز می‌گویند.
۵- حوض دال مرکزی (۴۳۰۵ متر) : به علت وجود شکل حوض مانند زیر قله «سمت غرب پناهگاه» که عقاب (در زبان محلی به آن دال می‌گویند) در آنجا می‌نشیند و چون در جبهه مرکزی واقع شده به آن حوض دال مرکزی می‌گویند.
۶- ماش (بیژن ۱) (۴۳۴۰ متر) : وجه تسمیه بیژن همان افسانه معروف شاهنامه می‌باشد. اما نام ماش به علت وجود تل ماشکی در یال شمالی قله می‌باشد که در قدیم آنجا ماش کاشته می‌شده‌است.
۷- کل قدویس (۴۳۴۰ متر) : محلی‌های منطقه چون این قله از بقیه قله‌های اطراف بلندتر بوده آنرا مکانی مقدس می دانستن و به همین علت به آن کل قدویس می‌گویند (کل در زبان محلی به بلندترین نقطه گفته می‌شود)
۸- کل شیدا (۴۳۲۰ متر) : به علت تیغهٔ بودن و به صورت آشفته و پراکنده بودن این تیغه‌ها (کل در زبان محلی به بلندترین نقطه گفته می‌شود)
۹- بن رو (۴۳۳۰ متر) : به علت دره بن رو که در زیر جبهه جنوبی قله قرار دارد (بن رو به معنی رودی که از بن کوه یا زیر کوه می‌گذرد)
۱۰- کل بلبل (۴۳۰۰ متر): : بر اساس نامی می‌باشد که در نقشه‌های سازمان جغرافیایی ارتش در سال ۱۳۵۶ به آن تعلق گرفته ، انتخاب شده‌است.
۱۱- پوتک (۴۳۰۰ متر) : نام خود را از کاسه پوتک که در زیر قله وجود دارد و یکی از قسمت‌های دیدنی دنا می‌باشد گرفته‌است.
۱۲- هرم (۴۳۰۰ متر) : به علت شکل هرمی و مثلث مانند آن از سمت جبهه شمالی می‌باشد.
۱۳-پازن پیر (۴۳۰۰ متر) : به علت وجود پازن‌های که بخاطر مسیر طولانی قله کمتر شکار می‌شدند و اکثراً تا پیر شدن آنجا بودند، به آن پازن پیر می‌گویند.
۱۴- کرسومی غربی (۴۲۷۰ متر) : بر اساس نامی می‌باشد که در نقشه‌های سازمان جغرافیایی ارتش در سال ۱۳۵۶ به آن تعلق گرفته ، انتخاب شده‌است. چون دو قله نزدیک به هم می‌باشند به قلهٔ در سمت غرب، کرسومی غربی می‌گویند.
۱۵- لوکوره (۴۲۶۵ متر) : بر اساس نامی می‌باشد که در نقشه‌های سازمان جغرافیایی ارتش در سال ۱۳۵۶ به آن تعلق گرفته ، انتخاب شده‌است.
۱۶- تل گردل (۴۲۶۰ متر) : به علت نیمه دایره بودن قله و اینکه شبیه یک تل خاکی می‌باشد به این نام معروف شده‌است.
۱۷- کرسومی شرقی (۴۲۵۰ متر) : بر اساس نامی می‌باشد که در نقشه‌های سازمان جغرافیایی ارتش در سال ۱۳۵۶ به آن تعلق گرفته ، انتخاب شده‌است. چون دو قله نزدیک به هم می‌باشند به قلهٔ در سمت شرق، کرسومی شرقی می‌گویند.
۱۸- حرا (تنگه راه) (۴۲۴۰ متر) : نام خود را از تنگه ای در جهبه جنوب شرقی خود گرفته‌است.
۱۹- کل گردل (۴۲۳۰ متر) : به علت شکل نیمه دایره بودن قله (کل در زبان محلی به بلندترین نقطه گفته می‌شود)
۲۰- قلات بزی (۴۲۲۶ متر) : اشاره به مکان خاص و پرآب برای بز کوهی
۲۱- کپیری (۴۲۱۰ متر) : به علت وجود منطقه ای سرسبز و پرآب و وسیع به همین نام در زیر جبهه جنوبی قله می‌باشد.
۲۲- چات سبز (۴۲۰۰ متر): نام خود را از منطقه ای به همین نام که در زیر قله می‌باشد برگرفته است.
۲۳- پازنک (مورگل غربی) (۴۲۰۰ متر) : به علت وجود پازن‌های جوان در منطقه و همین‌طور به علت قرارگیری در غرب قله مورگل به آن مورگل غربی نیز گفته می‌شود.
۲۴- سی چانی (۴۱۹۰ متر) : به علت اینکه سه قله در کنار هم هستند به سه چانه خمیر نان تشبیه شده‌است، که به اختصار به آن سیچانی می‌گویند.
۲۵- کل خرمن: (۴۱۹۰ متر) : به خاطر شکل قله از دور که شبیه انباشته گندم خرمن می‌باشد (کل در زبان محلی به بلندترین نقطه گفته می‌شود)
۲۶- قبله (کمر قبله) (۴۱۸۴ متر) : به علت اینکه نوک قله به سمت قبله می‌باشد و همچنین درهٔ در زیر یال شمالی قله که به کمر قبله معروف می‌باشد.
۲۷- رمبسه (۴۱۸۰ متر) : نام خود را از دره به همین نام و در جبهه شمالی خود گرفته، در این تنگه قسمت‌های از آن ریزش کرده و در انتهای دره به صورت سنگ‌های کوچک و بزرگ پراکنده شده‌است.
۲۸- آب سپاه (۴۱۷۰ متر) : نام خود را از روستایی در زیر خود گرفته‌است، البته به آن آب سپا نیز گفته می‌شود که به معنی آب دارای سه پا می‌باشد. (تنگه ای در نزدیکی روستا که از این قله و از سه جهت، آب در آن جاری بوده و سپس یکی می‌شده‌است)
۲۹- چال وهلی (۴۱۶۰ متر) : محلی که در آن درخت وهل (سرو کوهی) می‌روید.
۳۰- کل شور (۴۱۳۰ متر) : نام خود را از تنگهٔ که در شرق قله و به نام میشک شور می‌باشد گرفته‌است. (کل در زبان محلی به بلندترین نقطه گفته می‌شود)
۳۱- خرسان شرقی (۴۱۳۰ متر) : نام خود را از تنگ شمالی خود به نام خرسان گرفته‌است و به علت شرقی بودن نسبت به قلهٔ کناری و نزدیک خود به آن خرسان شرقی می‌گویند. خود خرسان نیز به معنی تعداد زیاد خرس در یک محل می‌باشد.
۳۲- نول شمالی (۴۱۳۰ متر) : در زبان پهلوی یا پارسی میانه به معنای جویبار زلال و خروشان می‌باشد. چون دو قله نزدیک به هم می‌باشند به قلهٔ شمالی، نول شمالی می‌گویند.
۳۳- خرسان غربی (۴۱۲۰ متر) : نام خود را از تنگ شمالی خود به نام خرسان گرفته‌است و به علت غربی بودن نسبت به قلهٔ کناری و نزدیک خود به آن خرسان غربی می‌گویند. خود خرسان نیز به معنی تعداد زیاد خرس در یک محل می‌باشد.
۳۴- کل اسد خانی (۴۱۲۰ متر) : به علت وجود منطقه شکار خوب در زیر قله به این نام مشهور است.
۳۵- هلی (۴۱۱۲ متر) : به علت اینکه نسبت به دو قله قبل و بعد از خود دارای جلورفتگی می‌باشد به این نام معروف شده‌است.
۳۶- قاش سرخ (۴۱۱۰ متر) : علت این نام به خاطر وجود منطقه ای به همین نام در زیر دیواره‌های جنوبی می‌باشد که خاک آن سرخ رنگ است.
۳۷- کل گایونه (۴۱۱۰ متر) : نام خود را از تنگهٔ در زیر قله و در سمت جنوب غربی برگرفته است. (کل در زبان محلی به بلندترین نقطه گفته می‌شود)
۳۸- کل پازنی (۴۱۰۰ متر) : اولین بلندی دنا که در آن پازن دیده می‌شود.
۳۹- ایستگاه (۴۱۰۰ متر) : به علت وجود منطقه ای خاکی و مسطح در زیر قله که به صورت یک استراحت گاه می‌باشد.
۴۰- اشکفت (۴۱۰۰ متر) : به علت وجود یک شکاف در زیر قله به آن اشکفت می‌گویند.
۴۱- کل اوآرزنی (۴۱۰۰ متر) : به علت اینکه آب در زیر قله به صورت آربیز (تشت مخصوص خیساندن برنج) جریان پیدا می‌کند. (کل در زبان محلی به بلندترین نقطه گفته می‌شود)
۴۲- برف کرمو (۴۱۰۰ متر) : به علت متخلخل شدن برف آن در اواخر تابستان مانند اسفنجی می‌شود که کرم آن را سوراخ کرده‌است.
۴۳- تاپو (۴۱۰۰ متر) : نام خود از تنگهٔ در زیر قله به همین نام گرفته‌است.
۴۴- بردآتش (۴۰۹۰ متر) : به علت اینکه سنگ‌های منطقه در اثر برخورد صاعقه سوخته و سیاه شده‌است. (به عبارتی بردآتش به معنی سنگ آتش گرفته می‌باشد)
۴۵- کل آب اسپید (۴۰۸۰ متر) : نام خود از چشمهٔ آب اسپید که در جبهه غرب آن قرار دارد گرفته‌است. (کل در زبان محلی به بلندترین نقطه گفته می‌شود)
۴۶- نول جنوبی (۴۰۸۰ متر) : در زبان پهلوی یا پارسی میانه به معنای جویبار زلال و خروشان می‌باشد. چون دو قله نزدیک به هم می‌باشند به قلهٔ جنوبی، نول جنوبی می‌گویند.
۴۷- فردای قیامت (۴۰۵۰ متر): به علت طولانی بودن و بلند به نظر آمدن نمای جنوبی از روستای زیر دست قله می‌باشد. (به عبارتی برای رسیدن به این قله باید تا فردای قیامت راه بروی)
۴۸- مورگل شمالی (۴۰۵۰متر) :به علت قرارگیری در سمت شمال قله مورگل می‌باشد
۴۹- کل فرهاد (۴۰۴۰ متر): نام خود را از چشمهٔ در زیر قله گرفته‌است.
۵۰- حوض دال شمالی (۴۰۳۰ متر) : به علت وجود شکل حوض مانند زیر قله «سمت شرق» که عقاب (در زبان محلی به آن دال می‌گویند) می‌نشیند و چون در جبهه شمالی واقع شده به آن حوض دال شمالی می‌گویند.
۵۱- نمک (۴۰۳۰ متر): به علت وجود چشمه نمک و تنگ نمک در دامنه جنوبی قله که در تنگ کوه گل سی سخت می‌باشد. (چون چشمه و تنگه در زمستان عین نمک سفید پوش می‌شود به این نام معروف شده‌اند)
۵۲- لای نخود (۴۰۰۵ متر) : نام خود را از گردنهٔ در مسیر قله قرار دارد گرفته‌است.
مشخصات قله‌های بالاتر از ۴۰۰۰ متری رشته کوه دنا
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
نگارخانه
دامنه‌های دنا از روستای کره
منابع
- ↑ «Iran Mountain Ultra-Prominence - peaklist.org». www.peaklist.org. دریافت‌شده در ۲۰۱۶-۰۹-۲۱.
- ↑ «پنجاه و دومین قله بالای 4 هزار متر دنا شناسایی شد- اخبار کهگیلویه و - اخبار استانها تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۱-۰۵.
- ↑ «رشته‌کوه دنا، بهشت کوهنوردان ایران». کوهنوردان زرتشتی ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ فوریه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۹ ژوئن ۲۰۱۶.
- ↑ مردانی، محسن و رضایی، علیرضا. «لرزه خیزی، لرزه زمینساخت زاگرس». پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۳۹۱-۰۳-۰۷.
- ↑ «آشنایی با کوه دنا - کهگیلویه و بویراحمد». همشهری آنلاین. ۲۰۰۹-۰۹-۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۱-۰۸.
- ↑ "UNESCO Biosphere Reserve Directory".
- ↑ «منطقه حفاظت شده دنا، سی سخت». کویرها و بیابان‌های ایران. ۲۰۱۱-۱۲-۱۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۱۱-۰۵.
- ↑ «منطقه حفاظت شده دنا، سی سخت - گروه کویرها و بیابان‌های ایران». گروه کویرها و بیابان‌های ایران. ۱۳۹۰-۰۹-۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۲-۲۰.