هائیتی
هائیتی (به فرانسوی: Haïti) (کریؤل هائیتی: Ayiti) با نام رسمی جمهوری هائیتی کشوری است در جزیره هیسپانیولا در دریای کارائیب. پایتخت آن پورتو پرنس است. جمعیت این کشور ۱۱٫۳ میلیون نفر و زبان‌های رسمی آن فرانسوی و کریؤل هائیتی است. واحد پول آن گورد است. هائیتی از شرق با جمهوری دومینیکن هم‌مرز است.
Republic of Haiti | |
|---|---|
شعار: "آزادی، برابری، برادری" (فرانسوی) Motto on traditional coat of arms:"Libète, Egalite, Fratènite" (کریول آییسینی) "Liberty, Equality, Fraternity" "L'union fait la force" (فرانسوی) "Inite se fòs" (کریول آییسینی) "Union makes strength" | |
| پایتخت | پورتو پرنس ۱۸°۳۲′ شمالی ۷۲°۲۰′ غربی / ۱۸٫۵۳۳°شمالی ۷۲٫۳۳۳°غربی |
| بزرگترین شهر | Port-au-Prince |
| زبان(های) رسمی | |
| گروه‌های قومی | 95% Afro-Haitians 5% mixed and European Haitians |
| دین(ها) |
|
| نام(های) اهلیت | Haitian |
| حکومت | حکومت متمرکز نظام نیمه‌ریاستی جمهوری |
| Jovenel Moïse | |
| Joseph Jouthe | |
| قوه مقننه | Parliament |
| Senate | |
| Chamber of Deputies | |
| انقلاب هائیتی from جمهوری اول فرانسه | |
• Declared | ۱ ژانویه ۱۸۰۴ |
• Recognized | ۱۷ آوریل ۱۸۲۵ |
| ۲۲ سپتامبر ۱۸۰۴ | |
| ۹ مارس ۱۸۰۶ | |
| ۱۷ اکتبر ۱۸۰۶ | |
• Kingdom | ۲۸ مارس ۱۸۱۱ |
| ۹ فوریه ۱۸۲۲ | |
• Dissolution | ۲۷ فوریه ۱۸۴۴ |
| ۲۶ اوت ۱۸۴۹ | |
• Republic | ۱۵ ژانویه ۱۸۵۹ |
| ۲۹ مارس ۱۹۸۷ | |
| ۲۸ ژوئیه ۱۹۱۵ | |
| مساحت | |
• کل | ۲۷٬۷۵۰ کیلومتر مربع (۱۰٬۷۱۰ مایل مربع) (143rd) |
• آبها (٪) | ۰٫۷ |
| جمعیت | |
• برآورد سال ۲۰۱۶ | 11,439,646 (85th) |
• تراکم | ۳۸۲ بر کیلومتر مربع (۹۸۹٫۴ بر مایل مربع) (32nd) |
| تولید ناخالص داخلی (GDP) برابری قدرت خرید (PPP) | برآورد ۲۰۱۷ |
• کل | $19.979 billion (144th) |
• سرانه | $1,819 (174th) |
| تولید ناخالص داخلی (GPD) (اسمی) | برآورد ۲۰۱۷ |
• کل | $7.897 billion (139th) |
• سرانه | $719 (172nd) |
| شاخص جینی (۲۰۱۲) | ۶۰٫۸ |
| شاخص توسعه انسانی (۲۰۱۸) |  ۰٫۵۰۳169th |
| واحد پول | گورد هائیتی (G) (HTG) |
| منطقه زمانی | یوتی‌سی−۵ (منطقه زمانی شرقی) |
• تابستان (ساعت تابستانی) | یوتی‌سی−۴ (منطقه زمانی شرقی) |
| جهت رانندگی | right |
| پیش‌شماره تلفنی | +509 |
| دامنه سطح‌بالا | .ht |
۹۵ درصد از مردم هائیتی سیاه‌پوست و ۲٫۵ درصد مولاتو (دورگه سفیدپوست و سیاه) و سفیدپوست هستند. حدود ۸۰ درصد از مردم هائیتی مسیحی کاتولیک و حدود ۱۶ درصد نیز پروتستان هستند. برخی از مردمان هائیتی عناصر باورهای بومی جادو-باور معروف به وودوو را نیز با باورهای کاتولیکی مخلوط می‌کنند.
هائیتی نخستین کشوری بود در آمریکای لاتین و حوزه کارائیب به استقلال رسید و نخستین جمهوری در جهان است که رهبران آن سیاه‌پوست بودند. هائیتی تنها کشور مستقل در قاره آمریکا است که اکثریت جمعیت آن فرانسوی‌زبان هستند. امروزه هائیتی با منابع ناچیز و جمعیت زیاد فقیرترین کشور نیمکره غربی است. خشونت‌های سیاسی نیز در این کشور بارها رخ داده و باعث بی‌ثباتی دولتی شده‌است.
هرسال چندین هزار نفر از اهالی هائیتی مبادرت به ورود غیرقانونی به ایالات متحده آمریکا می‌کنند. مهاجران اهل هائیتی که تلاش دارند از فقر موجود کشورشان فرار کنند، در قایق‌های پوسیده و بسیار شلوغ در دریای کارائیب با وضعیت فلاکت‌باری مواجه می‌شوند.
اسپانیایی‌ها از اواخر سده پانزدهم میلادی استعمار سرزمین هائیتی را آغاز کردند، اما در نیمه دوم سده هفدهم، سایر اروپاییان و از جمله فرانسویان وارد این منطقه شدند. حضور نیروهای کشورهای دیگر اروپایی باعث وقوع جنگ‌هایی بین آنان گردید که در یک مورد آن، جنگ بین نیروهای اسپانیا و فرانسه درگرفت و در بیستم فوریه ۱۶۷۷م، به شکست اسپانیایی‌ها انجامید. پس از این جنگ فرانسویان موفق شدند بخش‌هایی از هائیتی را تصرف نمایند و حضور خود را در آن منطقه تحمیل کنند. فرانسویان پس از بیست سال، در سال ۱۶۹۷م با اسپانیا در تقسیم این جزیره به توافق رسیدند و بخش غربی جزیره به فرانسویان واگذار گردید و فرانسوی‌ها آن را نزدیک به یک‌صد وسی سال در اشغال خود داشتند. هم‌زمان با آغاز انقلاب کبیر فرانسه در ۱۷۸۹م، سیاه پوستان و بومیان هائیتی قیام نمودند. شورش سال ۱۸۰۴ به رهبری ژان ژاک دسالین و هنری کریستف آغاز شد و سرانجام این کشور در سال ۱۸۰۴ میلادی به عنوان اولین کشور آمریکای لاتین به استقلال رسید؛ و هر دو رهبر در مقام پادشاه هائیتی سلطنت کردند. در ۱۸۲۰ جمهوری متحدی تشکیل شد. تنش میان سیاه پوستان و دورگه‌ها، کودتا و بی‌ثباتی موجب زوال هائیتی شد و مداخله آمریکا (۱۹۱۵ تا ۱۹۲۵) را در پی داشت.
روز دوازدهم ژانویه ۲۰۱۰ زمین‌لرزه‌ای به قدرت هفت ریشتر در هائیتی روی داد که منجر به کشته شدن حدود ۳۰۰ هزار نفر شد و بر اثر آن تقریباً ۲ میلیون نفر بی سرپناه شدند. این زمین‌لرزه قوی زندگی چهار میلیون نفر را دگرگون کرد و همچنان بیش از ۵۰۰ هزار نفر در چادرهای اردوگاه‌های موقت زندگی می‌کنند. بیشتر اردوگاه‌ها به‌طور خودجوش بنا شده و از امکانات لازم برخوردار نیست. منتقدان به عدم پیشرفت در کار بازسازی هائیتی از سوی دولت و جامعه بین‌المللی اعتراض کرده‌اند. شیوع وبا، مشکلات را برای کشور زلزله‌زده و فقیر هائیتی پیچیده‌تر کرده‌است.
هائیتی تنها کشور توسعه‌نیافته‌ی قارهٔ آمریکاست. همچنین طبق گزارش سال ۲۰۱۹ میلادی سازمان ملل، این کشور دارای پایین‌ترین شاخص توسعه انسانی یک کشور غیرآفریقایی پس از یمن است. این کشور علاوه بر این بسیار فقیر است و پس از کرانهٔ باختری و غزه (فلسطین)، پایین‌ترین سرانهٔ ناخالص تولید داخلی را در میان کشورهای غیرآفریقایی داراست (سالانه ۱۸۱۰ دلار).
تاریخ
اسپانیایی‌ها در سده ۱۷ از این کشور، که در آن زمان هیسپانیولا خوانده می‌شد و شامل جمهوری دومینیکن کنونی و هائیتی می‌شد، به‌عنوان سکویی برای تجارت برده و حمله به دیگر کشورهای منطقه کارائیب و آمریکای جنوبی استفاده می‌کردند. بعدها فرانسوی‌ها اقدام به تسخیر سنت دومنیک کرده و با اجیر و برده نمودن مردم بومی و همچنین آوردن برده از آفریقا دست به کشت نیشکر و قهوه زدند و بدین طریق منطقه سنت دومنیک را به یکی از ثروتمندترین مستعمرات فرانسوی تبدیل نمودند.
در تاریخ ۱۷۹۱ برده‌ها با الهام از انقلاب کبیر فرانسه، به رهبری توسیادت لواورتو، ژان ژلک دسالین و هنری کریستف علیه فرانسوی‌ها قیام نمودند و کنترل منطقه را به‌دست گرفتند. در سال ۱۸۰۴ بعد از اینکه ناپلئون لوئیزیانا را به آمریکا فروخت، مردم هائیتی طی شورشی موفقیت‌آمیز، ارتش ناپلئون را شکست داده و کشور مستقل هائیتی را بنا نمودند. بدین روی می‌توان گفت که هائیتی قدیمی‌ترین سیاه‌پوستان منطقه را دارد و همچنین قدیمی‌ترین جمهوری در کل منطقه نیم کره جنوبی است.
مردم فقیر هائیتی ناامیدانه از کشورهای جهان در آن زمان درخواست می‌کردند که کشور نوی آن‌ها را به رسمیت بشناسند اما هیچ کشوری حاضر به این امر نبود. منطقه شرقی جزیره سنت دومنیک، که تحت کنترل اسپانیایی‌ها قرار داشت در سال ۱۸۲۲ بدست مردم هائیتی افتاد. در همین اثنا دولت فرانسه هائیتی را تهدید به اشغال مجدد و برقراری مجدد برده‌داری می‌نمود تا اینکه در سال ۱۸۲۵ دولت فرانسه مقامات این کشور را مجبور به امضای قراردادی نمودند که با امضای آن نه تنها هائیتی استقلال بدست آورده خود را بار دیگر از دست می‌داد بلکه باید مبلغ ۱۵۰ میلیون فرانک به دولت فرانسه غرامت بپردازد.
دولت فرانسه تا وصول آخرین فرانک این غرامت آرام ننشست و آخرین قسط این مبلغ را مردم هائیتی سالهای پس از جنگ دوم جهانی پرداخت نمودند.
از سال ۱۸۴۴ تا ۱۹۱۹ زمانی که آمریکایی‌ها این کشور را اشغال نمودند ۲۲ دولت در هائیتی قدرت را در دست داشتند. در سال ۱۹۱۹ ودرو ویلسون با فرستادن نیروهای نظامی به هائیتی این کشور را اشغال نمود و آنجا را به جولانگاه نیروهای آمریکایی تبدیل نمود و سرانجام در سال ۱۹۳۴ قدرت را به ارتشیان تحویل داد.
فرانسوا دووالیه («پاپاداک» (Papa Doc)؛ رئیس‌جمهور از ۱۹۵۶ تا ۱۹۷۱) و پسرش ژان کلود («بِیبی داک»؛ رئیس‌جمهور از ۱۹۷۱ تا ۱۹۸۶) با کمک نیروی شبه نظامی بدنام و خصوصی خود، موسوم به «تون‌تون ماکوت» ملت را مرعوب و فرمانبردار ساختند.
پس از فرار دووالیه جوان به دنبال شورش خشونت‌آمیز مردم، نظامیان قدرت را در دست گرفتند. دوره‌ای از ناآرامی قبل از تنها انتخابات چندحزبی دموکراتیک در ۱۹۹۱ سپری شد. برنده این انتخابات یک روحانی به نام پدر آریستید بود. ارتش تا انتخابات آن سال از او پشتیبانی کرد اما ارتش نتیجه انتخابات دموکراتیک را تحمل نکرد و نظامیان به رهبری ژنرال رائول سدراس ظرف هفت ماه حکومت آریستید را سرنگون کردند و وی را مجبور به ترک کشور نمودند. خشونت و تهدید از سوی تون‌تون ماکوت همچنان رواج دارد.
تورتوگا
تورتوگا یکی از جزایر کارائیب و در شمال غربی هائیتی و جزو خاک این کشور محسوب می‌گردد. این جزیره در قرن هفدهم، مرکز اصلی دزدان دریایی کارائیب بود. این جزیره، طبق سرشماری سال ۲۰۰۳ جمعیتی بالغ بر ۲۵ هزار نفر داشته‌است.
زمین‌لرزه
زمین‌لرزه هائیتی در ۲۰۱۰ در تاریخ ۱۲ ژانویه ۲۰۱۰ با قدرت هفت ریشتر رخ داد که کانون آن در ۱۵ کیلومتری جنوب پورتو پرنس واقع شده بود و خسارات بسیاری را به این شهر وارد کرد.
این زمین‌لرزه گذشته از تلفات گسترده جانی شمار زیادی از آثار باستانی و زیرساخت‌های فرهنگی هائیتی را ویران کرد. در این زمین‌لرزه تقریباً همه ساختمان‌های قدیمی و مهم پورتو پرنس، پایتخت هائیتی، از جمله کلیسای بزرگ، کاخ ملی، کاخ دادگستری، پادگان دسالین، مدرسه الکساندر پسیون، کلیساهای ترینیته، سنت آن و سن ژوزف، ساختمان‌های وزارت دادگستری و وزارت فرهنگ و همچنین مدرسه سن لوئی گونزاگ آسیب دید. شهرهای ژاکمل و لئوگان از جمله شهرهای هائیتی است که قرار بود در فهرست میراث فرهنگی یونسکو گنجانده شوند تخریب شدند. همچنین تعداد زیادی هنرکدهٔ شخصی و دولتی، موزه، کتابخانه و بایگانی در این زمین‌لرزه تخریب شدند.
سیاست
در قانون اساسی ۱۹۸۷ انتخابات، با رأی تمامی افراد بالغ، برای مجلس سنای ۲۷ نفره، مجلس نمایندگان ۷۷ نفره و رئیس‌جمهور، همگی برای دوره‌ای پنج‌ساله پیش‌بینی شده‌است. طی سالهای ۱۹۸۷ تا ۱۹۹۰، تعداد زیادی حزب سیاسی جدید تشکیل شد، ولی حکومت قانونی را نظامیان در ۱۹۹۱ سرنگون کردند.
ژان کلود دووالیه در سال ۱۹۷۱ میلادی عنوان رئیس‌جمهوری مادام العمر را از پدرش، فرانسوا دووالیه به ارث برد. فرانسوا دووالیه در سال ۱۹۵۷ به حکومت رسیده بود. دووالیه پسر نیز مانند پدرش با اتکا به یک گروه شبه نظامی خشن هرگونه مخالفتی را به شدت سرکوب می‌کرد. منتقدان می‌گویند او میلیون‌ها دلار از اموال ملی را غارت کرده‌است. دووالیه ۱۵ سال بر هائیتی حکومت کرد. او در سال ۱۹۸۶ از قدرت برکنار و به فرانسه پناهنده شد.
در سال ۲۰۰۰ انتخابات برای مجلس و همچنین رئیس‌جمهوری صورت گرفت که حزب آریستید، فانمی لاوالاس در انتخابات حداکثر آرا را به خود اختصاص داد.
در فوریه ۲۰۱۲ (اسفند ۱۳۹۰) گری کنیل، نخست‌وزیر هائیتی، پس از چهار ماه از قدرت کناره گرفت.
از احزاب کشور می‌توان به جبهه ملی برای بازسازی دموکراسی و اتّحاد ملی برای دموکراسی و پیشرفت اشاره کرد.
ترور رئیس‌جمهور این کشور در سال ۲۰۲۱
در تاریخ ۱۶ تیر ۱۴۰۰ مصادف با ۷ ژوئیه ۲۰۲۱ رئیس‌جمهور این کشور جوویل مویس توسط افراد مسلح ناشناسی در خانه خود ترور شد. گفتنی است مویس از زمان به قدرت رسیدن در فوریه سال ۲۰۱۷، همواره با موج اعتراض‌های مردمی مواجه بوده‌است.
جغرافیا
هائیتی از کشورهای آمریکای مرکزی است که از شمال به اقیانوس اطلس، از مشرق به جمهوری دومینیکن، از جنوب به دریای کارائیب و از مغرب به گذرگاه ویندوارد محدود می‌شود.
هائیتی بخش غربی جزیره هیسپانیولا است. رشته‌کوه‌هایی از شرق تا غرب کشور امتداد دارد و در میان آن‌ها دره‌ها و جلگه‌های پرجمعیت قرار دارد. مهم‌ترین رود هائیتی آرتیبونیت و بلندترین نقطه کشور قله سل با ارتفاع ۲۶۸۰ متر است.
آب و هوای استوایی هائیتی به واسطه ارتفاع و دریا معتدل است.
شهرهای مهم هائیتی لس کایس، کاپ هایتین، گونایوس و سنت رافائل هستند. سنت مارک، له کایه و کاپ هایتین از بندرهای مهم گوناو، تورتو، گراند کائی میت، واش و آروبا از جزیره‌های مهم هستند.
عوارض جغرافیایی مهم این کشور شامل دماغه فوکس (در شمال غربی)، خلیج سنت مارک (در مغرب) و دریاچه آزوتی (در مرز با جمهوری دومینیکن) هستند.
تقسیمات کشوری
| شماره | نام استان به فارسی | نام استان به لاتین | مرکز به فارسی | مرکز به لاتین |
|---|---|---|---|---|
| ۱ | آرتیبونیت | Artibonite | گونیو | Gonaïves |
| ۲ | مرکزی | Centre | هینشی | Hinche |
| ۳ | گرندآنسه | Grand'Anse | ژرمی |
Jérémie |
| ۴ | نیپ | Nippes | میراگوان | Miragoâne |
| ۵ | شمالی | Nord | کاپ-هائیتین | Cap-Haïtien |
| ۶ | شمال شرقی | Nord-Est | فورت-لیبرتی | Fort-Liberté |
| ۷ | شمال غربی | Nord-Ouest | پورت-دو-په | Port-de-Paix |
| ۸ | غربی | Ouest | پورتوپرنس | Port-au-Prince |
| ۹ | جنوب شرقی | Sud-Est | ژاکمل | Jacmel |
| ۱۰ | جنوبی | Sud | له کای | Les Cayes |
اقتصاد
دو سوم نیروی کاری کشور هائیتی در بخش کشاورزی اشتغال دارند، و فراورده‌هایشان عمدتاً در بازار داخلی مصرف می‌شود. قهوه کالای اصلی ارز آور این کشور است. هائیتی با منابع ناچیز و جمعیت زیاد فقیرترین کشور نیمکره غربی است.
واردات این کشور مواد غذایی، ماشین آلات و وسایل نقلیه و صادرات آن محصولات صنایع سبک، شامل منسوجات، لوازم برقی، وسایل ورزشی و قهوه است.
جستارهای وابسته
منابع
- عابدین‌زاده، رحیم: کودتای هائیتی و نقش شرکت‌های رسانه‌ای، ۱۸ فروردین ۱۳۸۴.
- ↑ Konstitisyon Repiblik d Ayiti
- ↑ "Article 4 of the Constitution". Haiti-reference.com. Retrieved 24 July 2013.
- ↑ "After The Group Of G8, Now Come G30 Headed By Louko Desir". Haiti Observer. Retrieved 28 January 2018.
- ↑
- ↑ Haiti
- ↑ "World Population Prospects: The 2017 Revision". ESA.UN.org (custom data acquired via website). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. Retrieved 10 September 2017.
- ↑ "Haiti". International Monetary Fund.
- ↑ "Gini Index". The World Bank. Retrieved 21 November 2015.
- ↑ "Human Development Report 2019" (به انگلیسی). برنامه عمران ملل متحد. 10 December 2019. Archived from the original (PDF) on 23 May 2020. Retrieved 10 December 2019.
- ↑ *McAlister, Elizabeth. 1998. "Madonna of 115th St. Revisited: Vodou and Haitian Catholicism in the Age of Transnationalism. بایگانی‌شده در ۲ مه ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine" In S. Warner, ed. , Gatherings in Diaspora. Philadelphia: Temple Univ. Press.
- ↑ «LDCs at a Glance | Department of Economic and Social Affairs». Economic Analysis & Policy Division | Dept of Economic & Social Affairs | United Nations (به انگلیسی). ۲۰۰۸-۰۵-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۶-۱۵.
- ↑ «Human Development Reports | United Nations Development Programme». www.hdr.undp.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۶-۱۵.
- ↑ «GDP per capita, PPP (current international $) | Data». data.worldbank.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۶-۱۵.
- ↑ ودیعی، کاظم: دو کانون ناامن: نفت خلیج گینه ردپای استعمار در هائیتی. در: مجله «گزارش»، اسفند ۱۳۸۲ و فروردین ۱۳۸۳ - شماره ۱۵۰ و ۱۵۱.
- ↑ «ترس از قربانی شدن هزاران نفر در زلزله هائیتی». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۲۴ دی ۱۳۸۸.