یاقوت کبود
یاقوت کبود (به انگلیسی: Sapphire) یک گوهر گران‌بها، و گونه‌ای از سنگ یاقوت است، که متشکل از اکسید آلومینیوم (α-Al2O3) با مقادیر کمی از عناصر مانند آهن، تیتانیوم، کروم، وانادیوم یا منیزیم است. رنگ این سنگ به‌طور معمول آبی است، اما یاقوت کبود طبیعی «فانتزی» در رنگ‌های زرد، بنفش، نارنجی و سبز نیز وجود دارد. «یاقوت کبود» دو یا چند رنگ نشان می‌دهد. سنگهای یاقوت قرمز نیز رخ می‌دهند اما به آنها یاقوت می‌گویند نه یاقوت کبود. کرندوم صورتی رنگ ممکن است به عنوان یاقوت یا یاقوت کبود طبقه‌بندی شود. معمولاً یاقوت کبود طبیعی برش داده می‌شود و به صورت سنگهای قیمتی صیقل داده می‌شود و در جواهرات استفاده می‌شود. یاقوت کبود را می‌توان به‌طور مصنوعی در آزمایشگاه‌ها برای اهداف صنعتی یا تزئینی در بول‌های بزرگ کریستالی (Boule) ایجادکرد. به دلیل سختی قابل توجه آن - ۹ در مقیاس موس (سومین ماده معدنی سخت، بعد از الماس با ۱۰ و مویسانیت با ۹٫۵) - از یاقوت کبود در برخی از کاربردهای غیر تزئینی نیز استفاده می‌شود؛ مانند اجزای نوری مادون قرمز، پنجره‌های با دوام بسیار بالا، یاتاقان اجزای ساعت مچی و ویفرهای الکترونیکی بسیار نازک، که از آنها به عنوان عایق بسترهای مخصوص تجهیزات الکترونیکی حالت-جامد مانند مدارهای مجتمع و LEDهای آبی مبتنی بر GaN استفاده می‌شوند.
| یاقوت کبود | |
|---|---|
 The 423-carat (85 g) blue Logan Sapphire | |
| اطلاعات کلی | |
| رده‌بندی | Oxide mineral |
| فرمول شیمیایی (بخش تکراری) | Aluminium oxide, Al2O3 |
| دستگاه بلوری | Trigonal |
| رده بلوری | Hexagonal scalenohedral (۳m) H-M symbol : (۳2/m) |
| گروه فضایی | R۳c |
| ویژگی‌ها | |
| رنگ | به‌طور معمول آبی، اما متفاوت است |
| رفتار بلوری | به عنوان کریستال، عظیم و دانه‌ای |
| دوقلویی | Both growth twins (in various orientations) and polysynthetic glide twinning on the rhombohedron [10۱1 |
| رَخ | Poor |
| شکستگی | Conchoidal, splintery |
| سختی موس | 9.0 |
| جلا | شیشه‌ای |
| رنگ خاکه | بی‌رنگ |
| شفافیت | شفاف تا تقریباً مات |
| وزن مخصوص | ۳٫۹۸~4.06 |
| ویژگی‌های ظاهری | Abbe number 72.2 |
| ضریب شکست | nω=1.768–1.772 nε=1.760–1.763, Birefringence 0.008 |
| چندرنگ‌نمایی | قوی |
| نقطه ذوب | ۲٬۰۳۰–۲٬۰۵۰ °C |
| Fusibility | غیرقابل ذوب |
| انحلال‌پذیری | Insoluble |
| دیگر ویژگی‌ها | Coefficient of thermal expansion (5.0–6.6)×10/K relative permittivity at 20 °C ε = 8.9–11.1 (anisotropic) |
انواع رنگ یاقوت کبود
آبی ،رنگ اصلی sapphire است.
- یاقوت کبود آبی: در سریلانکا یاقوت‌های کبود آبی روشن‌تر و بیشتر بنفش آبی با ظاهری درخشنده وجود دارد و در سایر مناطق کامبوج (Pailin) و میانمار نیز سنگهای مشابهی وجود دارد.
- یاقوت کبود آبی بنفش: رنگ آبی مایل به بنفش در سافیرهای میانمار و سریلانکا دیده می‌شود.
- یاقوت کبود آبی شیری: این رنگ از سافیر فقط در کشمیر، هندوستان و تایلند یافت می‌شود. به دلیل ذرات ریز فراوان موجود در آنها و پراکندگی نور توسط آنها، از نظر ظاهری سافیرهایی با رنگ آبی – شیری مقداری «خواب آلود» هستند.
- یاقوت کبودآبی جوهری رنگ: یاقوت کبود تیره رنگ، آبی – سیاه معمولاً از استرالیا، تایلند، نیجریه، چین و ویتنام می‌آیند. ته رنگ عالی و سیری رنگ دارند ولی پرده رنگ آنها تیره است. باندهای واضح هگزاگونال اغلب مشخصه این گوهر است.
- یاقوت کبود آبی – سبز: این نوع رنگ برای یاقوت کبود با اندکی رنگ سبز می‌باشد. سافیرهای استرالیا، نیجریه و برخی مناطق تایلند ممکن است این مشخصه را نشان دهند.
ذخایر یاقوت کبود در جهان
معادن مهم سنگ یاقوت کبود عبارت اند استرالیا، برمه، سریلانکا، تانزانیا، هندوستان (کشمیر)، تایلند و در نهایت ماداگاسکار که یکی از غنی‌ترین آنها می‌باشد. البته معادن کم‌اهمیت تری نیز در کشورهای برزیل، کامبوج، کنیا، مالاوی، زیمبابوه، ایالات متحده و فنلاند یافت می‌شود.
کاربرد سنگ یاقوت کبود
یاقوت کبود بیشتر در جواهرات استفاده می‌شود اما با توجه به سختی بسیار بالا کاربردهای صنعتی هم دارد. یاقوت (چه یاقوت سرخ و چه یاقوت کبود و به‌طور کلی اکسید آلومینیوم) سخت‌ترین ماده پس از الماس محسوب می‌شوند و میزان سختی آنها بر اساس مقیاس سختی موس ۹ است. از کاربردهای غیرتزئینی این سنگ می‌توان به دوربین‌های فروسرخ (دید در شب و دید حرارتی)، پنجره‌های بسیار مقاوم، در برخی موارد در استایلوس دستگاه‌های اندازه‌گیری دقیق (CMM) و برخی کاربردهای خاص در صنایع الکترونیک اشاره کرد.
مشهورترین و بزرگترین یاقوت‌های کبود جهان
- در سال ۱۹۶۶ یک سنگ یاقوت ستاره ای ۶۳۰۰۰ قیراطی با وزن ۱۲٫۶ کیلوگرم در برمه میانمار یافت شد.
- بزرگترین یاقوت کبود که تا به حال تراشیده شده مربوطه به یک یاقوت کبود Millenium Sapphire با وزن ۶۱۵۰۰ قیراطی است که در سال ۱۹۹۵ در ماداگاسکار یافت شده‌است.
- «ستاره هند» با وزن ۵۳۶ قیراط بزرگترین یاقوت کبود با تراش ستاره ای در موزه تاریخ طبیعی نیویورک.
- سافیر لوگان به وزن ۴۲۳ قیراط
- یاقوت کبود ستاره آسیا Star Of Asia به وزن ۳۳۰ قیراط در موزه اسمیتسونین واشینگتن
- «ستاره نیمه‌شب» به وزن ۱۱۶ قیراط که در آمریکا در موزه نگهداری می‌شوند.
- دو نگین یاقوت کبود به نام‌های «ادوارد» و «استوارت» در تاج پادشاهی انگلستان وجود دارد که از یاقوت‌های معروف هستند.
منابع
- ↑ Harman, Alang Kasim; Ninomiya, Susumu; Adachi, Sadao (1994). "Optical constants of sapphire (alpha-Al2O3) single crystals". Journal of Applied Physics. 76 (12): 8032–8036. Bibcode:1994JAP....76.8032H. doi:10.1063/1.357922.
- ↑ "Sapphire". GIA. Gemological Institute of America Inc. Retrieved 27 October 2016.
- ↑