عبدالعزیز بن ابی‌حازم
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| خویشاوندان | سلمة بن دینار(پدر) |
| ولادت | ۱۰۷ق مدینه |
| محل زندگی | مدینه |
| وفات | ۱۸۴ق، پس از امام صادق(ع) |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام صادق(ع) |
| فعالیت‌ها | نقل روایت |
| مشایخ | مالک بن انس • سلمة بن دینار |
عَبدالعَزیز بن ابی‌حازِم از اصحاب امام صادق(ع) و از فقیهان و راویان شناخته‌شده قرن دوم هجری قمری است. احمد بن حنبل او را فقیه‌ترین مردم بعد از مالک بن انس معرفی کرده است. پدرش سلمة بن دینار نیز از محدثان و از شاگردان امام سجاد(ع) و امام باقر(ع) دانسته شده است.
در مورد زندگانی و ارتباط او با امام صادق(ع) در منابع مطلبی نیامده است. عبدالله مامقانی، او را امامی مجهول دانسته و محمدتقی شوشتری نیز سکوت علمای اهل‌سنت درباره او را دلیلی بر سنی بودنش عنوان کرده است. عالمان اهل‌سنت او را ثقه و مورد اعتماد دانسته‌اند.
ابن‌ابی‌حازم از شاگردان پدرش و مالک بن انس دانسته شده و از افراد فراوانی روایت نقل کرده است. به همین دلیل عالمان اهل‌سنت او را کثیر الحدیث معرفی کرده‌اند. نام او در سلسله روایات صحاح سته و منابع روایی شیعه به چشم می‌خورد. یکی از مهمترین روایات نقل شده از او در زمینه امامان دوازده‌گانه شیعه از پیامبر اسلام(ص) است.
معرفی
عبدالعزیر بن ابی‌حازم معروف به ابن‌ابی‌حازم فرزند سَلَمَة بن دینار مَخزومی است. کنیه عبدالعزیز اباتمام و مدنی است. وی از فقیهان و محدثان مدینه و صاحب مقامی بلندمرتبه دانسته شده است؛ به‌گونه‌ای که او را امام مردم در علم بعد از مالک بن انس معرفی کرده‌اند و حتی ادعا شده است که احمد بن حنبل او را فقیه‌ترین شخص بعد از مالک در مدینه دانسته و مالک بن انس نیز او را فقیه معرفی کرده است. در گزارشی آمده است که مالک بن انس پس از ناتوانی در پاسخگویی به سؤالی، شخص سؤال‌کننده را نزد ابن‌ابی‌حازم فرستاد.
او در سال ۱۰۷ق به دنیا آمد. پدرش از راویان، فقیهان، زاهدان و از شاگردان امام سجاد(ع) و امام باقر(ع) دانسته شده است.
عبدالعزیز بن ابی‌حازم در مدینه به‌صورت ناگهانی در سال ۱۸۴ق درگذشت. برخی آورده‌اند که او در مسجد پیامبر(ص) در حالی که در سجده بود، از دنیا رفت. ابن‌اثیر نویسنده کتاب تاریخی الکامل، وفات او را در سال ۱۸۱ق و شیخ طوسی در سال ۱۸۵ق دانسته‌اند. ابن‌سعد، نویسنده کتاب الطبقات الکبری آورده است که بعد از مرگ ابن‌ابی‌حازم زمانی که منزلش را فروختند، در آن چهار هزار دینار که مخفی شده بود، پیدا کردند.
مذهب
شیخ طوسی و به‌پیروی از او عالمان دیگر، عبدالعزیز را از اصحاب امام صادق(ع) دانسته‌اند. در منابع درباره زندگی و همچنین رابطه او با امام صادق(ع) مطلبی نیامده است و تنها به شاگردی‌اش از امام صادق(ع) اشاره شده و حتی از شاگردان خاص امام معرفی شده است. نبودن اطلاعات درباره زندگی او سبب شده است که عبدالله مامقانی او را امامی مجهول معرفی کند و حتی محمدتقی شوشتری نویسنده کتاب قاموس الرجال، سکوت برخی از عالمان اهل‌سنت چون ابن‌قتیبه درباره او را دلیلی بر سنی بودنش عنوان کرده است و آمدن نام او در کتاب رجال شیخ طوسی به‌عنوان اصحاب امام صادق(ع) را دلیلی بر شیعه بودنش ندانسته و معتقد است که رجال مذکور در کتاب شیخ طوسی عام بوده و شامل همه شاگردان از فرقه‌های مختلف می‌شود.
راوی حدیث
عالمان اهل‌سنت، عبدالعزیز را کثیر الحدیث دانسته‌اند، اما تعداد روایات او را کمتر از محمد بن یحیی درآوردی از عالمان هم‌عصرش قلمداد کرده‌اند؛ هر چند گفته شده است که او فقیه‌تر از درآوردی بود. وی از شاگردان مالک بن انس و پدرش سلمة بن دینار دانسته شده و از اشخاصی چون سلمة بن دینار، زید بن اَسلَم، سَهل بن سَعد الساعدی، سعید بن المُسَیب، عطاء بن أبی رَباح، عَطاء بن یسار، أَبی أُمامة بن سَهل بن حَنیف و دیگران روایت نقل کرده است.
نام عبدالعزیز در سلسله راویان منابع شیعه چون کفایة الاثر، المسترشد فی الامامة، الارشاد و علل الشرایع و همچنین کتاب مسند احمد بن حنبل و کتب صحاح سته، صحیح بخاری، صحیح مسلم، سنن ابن‌ماجه، سنن ابی‌داود، سنن ترمذی و سنن نسائی به چشم می‌خورد.
یکی از روایات نقل شده از عبدالعزیز در زمینه ثقلین و عترت پیامبر(ص) و منطبق بودن آن با امامان دوازده‌گانه شیعه از زبان پیامبر اسلام(ص) است. او از پدرش نقل کرده که در هاشمیان کسی برتر و با فضیلت‌تر از علی بن حسین(ع) ندیده است. نام او در سلسله راویان حدیثی که علت ملقب شدن امام علی(ع) به ابوتراب را بیان می‌کند آمده است.
برخی از عالمان اهل‌سنت او را ثقه و بدون مشکل در نقل حدیث دانسته‌اند؛ هر چند در برخی گزارش‌ها او را فردی شناخته شده در نقل حدیث ندانسته و شهرت او را به‌خاطر نقل روایت از پدرش دانسته‌اند. برخی گفته‌اند که او راوی ضعیفی بوده، مگر روایاتی را که از پدرش نقل کرده است؛ هر چند روایاتی که از پدرش نقل کرده نیز مورد طعن قرار گرفته است.
پانویس
- ↑ قاضی عیاض، جمهرة تراجم الفقهاء المالکیة، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۶۷۶.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۴۹۲؛ ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۵ق، ج۶، ص۳۳۳؛ ابن‌قانع بغدادی، معجم الصحابة، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۴۵؛ گروه علمی مؤسسه امام صادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۱۸.
- ↑ ابن‌قتیبة دینوری، المعارف، ۱۹۹۲م، ص۴۷۹؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۴۹۲؛ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۱۷۳.
- ↑ ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳ق، ج۱۲، ص۲۷۵.
- ↑ ابن‌العماد الحنبلی، شذرات الذهب، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۳۸۱؛ گروه علمی مؤسسه امام صادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۱۸.
- ↑ ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳ق، ج۱۲، ص۲۷۵.
- ↑ ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳ق، ج۱۲، ص۲۷۵.
- ↑ قاضی عیاض، جمهرة تراجم الفقهاء المالکیة، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۶۷۶.
- ↑ ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۵ق، ج۶، ص۳۳۳؛ ابن‌العماد الحنبلی، شذرات الذهب، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۳۸۱؛ ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳ق، ج۱۲، ص۲۷۶.
- ↑ قاضی عیاض، جمهرة تراجم الفقهاء المالکیة، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۶۷۶.
- ↑ قاضی عیاض، جمهرة تراجم الفقهاء المالکیة، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۶۷۶.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۴۹۲؛ قاضی عیاض، جمهرة تراجم الفقهاء المالکیة، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۶۷۷.
- ↑ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۲۲، ص۱۶.
- ↑ گروه علمی مؤسسه امام صادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۷۹.
- ↑ گروه علمی مؤسسه امام صادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۷۸-۳۷۹.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۴۹۲؛
- ↑ ابن‌قتیبه دینوری، المعارف، ۱۹۹۲م، ص۴۷۹؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۱۸، ص۴۷۲؛ ذهبی، الإعلام بوفیات الأعلام، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۱۷؛ دارقطنی، ذکر أسماء التابعین، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۲۲۷.
- ↑ ابن‌اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ش، ج۶، ص۱۵۳؛ ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۵ق، ج۶، ص۳۳۴؛ قاضی عیاض، جمهرة تراجم الفقهاء المالکیة، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۶۷۶.
- ↑ ابن‌اثیر، الکامل، ۱۳۸۵ش، ج۶، ص۱۵۳.
- ↑ شیخ طوسی، رجال طوسی، ۱۳۷۳ش، ص۲۳۹.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۴۹۲.
- ↑ شیخ طوسی، رجال طوسی، ۱۳۷۳ش، ص۲۳۹.
- ↑ استرآبادی، منهج المقال، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۳۸۷؛ اردبیلی، جامع الرواة، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۴۵۸؛ مازندرانی حائری، منتهی المقال، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۱۳۳؛ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۲۶، ص۱۳۵؛ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۱۷۳؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۳۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳ق، ج۱۲، ص۲۷۵-۲۷۷؛ ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۵ق، ج۶، ص۳۳۳؛ قاضی عیاض، جمهرة تراجم الفقهاء المالکیة، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۶۷۶.
- ↑ استرآبادی، منهج المقال، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۳۸۷؛ اردبیلی، جامع الرواة، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۴۵۸؛ مازندرانی حائری، منتهی المقال، ۱۴۱۶ق، ج۴، ص۱۳۳؛ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۲۶، ص۱۳۵؛ مامقانی، تنقیح المقال، ج۲، قسم اول، ص۱۵۴؛ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۱۷۳؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۳۲.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۱۱، ص۳۲؛ نمازی شاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۴۳۸.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ج۲، قسم اول، ص۱۵۴.
- ↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۱۷۳.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۴۹۲؛ گروه علمی مؤسسه امام صادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۱۸.
- ↑ گروه علمی مؤسسه امام صادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۱۸.
- ↑ قاضی عیاض، جمهرة تراجم الفقهاء المالکیة، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۶۷۶.
- ↑ ابن‌العماد الحنبلی، شذرات الذهب، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۳۸۱؛ گروه علمی مؤسسه امام صادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۱۸.
- ↑ گروه علمی مؤسسه امام صادق(ع)، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۳۷۹.
- ↑ برای اطلاعات بیشتر رجوع کنید به: ابومخرمه، قلادة النحر، ۱۴۲۸ق، ج۲، ص۲۸۶؛ ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۵ق، ج۶، ص۳۳۳-۳۳۴؛ حسینی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۱۰۴۵.
- ↑ خزاز رازی، کفایة الأثر، ۱۴۰۱ق، ص۹۱؛ طبری آملی کبیر، المسترشد فی إمامة، ۱۴۱۵ق، ص۱۷۱؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۴۱؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۳۲؛ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۹۸.
- ↑ ابن‌حنبل، مسند احمد، ۱۴۱۶ق، ج۱۸، ص۸۸، ج۲۴، ص۳۳۷، ج۳۷، ص۴۷۲، ۵۱۲، ج۴۱، ص۴۳۹.
- ↑ بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۹۸، ۳۲۸، ج۲، ص۳۲۶، ج۳، ص۳۰۳، ج۵، ص۱۰۰، ۱۱۷.
- ↑ مسلم، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۸۶، ج۲، ص۵۸۸، ۷۷۱، ۱۰۴۰، ج۳، ص۱۴۱۶، ۱۵۰۰، ۱۵۰۳، ج۴، ص۲۰۲۵.
- ↑ ابن‌ماجه، سنن ابن‌ماجه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۹۵، ۲۰۲، ۴۵۴، ج۲، ص۱۵۵، ۲۹۲، ۳۹۱، ج۳، ص۱۸۷، ۲۵۳، ۳۴۴، ج۴، ص۱۸۳، ۲۸۰.
- ↑ ابی‌داود، سنن ابی‌داود، ج۱، ص۳۲۲، ج۳، ص۱۵۸۴، ج۴، ص۱۸۵۶.
- ↑ ترمذی، سنن ترمذی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۱۴، ۵۴۴، ج۴، ص۱۶، ۹۶، ج۵، ص۲۹۶.
- ↑ سنن نسائی، عمان، ج۱، ص۷۲، ج۳، ص۲۷۲، ج۴، ص۴۰۰، ج۵، ص۶۴.
- ↑ خزاز رازی، کفایة الأثر، ۱۴۰۱ق، ص۹۱-۹۲؛ شیخ حر عاملی، إثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۶۱؛ بحرانی، الإنصاف فی النص علی الأئمة الإثنی عشر، ۱۳۷۸ق، ص۳۶۷-۳۶۸.
- ↑ شیخ صدوق، علل الشرائع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۳۲؛ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۴۱؛ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۹۸؛ بحرانی، حلیة الأبرار، ۱۴۱۱ق، ج۴، ص۲۵۲.
- ↑ ابن‌بطریق، عمدة عیون، ۱۴۰۷ق، ص۲۵.
- ↑ ابن‌قانع بغدادی، معجم الصحابة، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۴۵؛ دارقطنی، ذکر أسماء التابعین، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۲۲۷؛ قاضی عیاض، جمهرة تراجم الفقهاء المالکیة، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۶۷۶-۶۷۷؛ ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۵ق، ج۶، ص۳۳۳.
- ↑ قاضی عیاض، جمهرة تراجم الفقهاء المالکیة، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۶۷۶.
- ↑ قاضی عیاض، جمهرة تراجم الفقهاء المالکیة، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۶۷۷.
- ↑ حسینی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۱۰۴۵؛ ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳ق، ج۱۲، ص۲۷۵.
منابع
- ابن‌اثیر، علی بن ابی‌الکرم، الکامل فی التاریخ، بیروت،دار صادر، ۱۳۸۵ش.
- ابن‌العماد الحنبلی، ابوالفلاح عبدالحی بن احمد العکری، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق الأرناؤوط، بیروت،دار ابن‌کثیر، ۱۴۰۶ق.
- ابن‌بطریق، یحیی بن حسن، عمدة عیون صحاح الأخبار فی مناقب إمام الأبرار، قم، جماعة المدرسین، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۰۷ق.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، بیروت،دار صادر، ۱۳۲۵ق.
- ابن‌حنبل، احمد بن محمد، مسند الإمام أحمد بن حنبل، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۶ق.
- ابن‌عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق و ذکر فضلها و تسمیة من حلها من الأماثل أو اجتاز بنواحیها من واردیها و أهلها، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌قانع بغدادی، عبدالباقی، معجم الصحابة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۴ق.
- ابن‌ماجه، محمد بن یزید القزوینی، سنن ابن‌ماجه، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۸ق.
- ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
- ابن‌قتیبة دینوری، عبدالله بن مسلم، المعارف، تحقیق ثروت عکاشة، قاهرة، الهیئة المصریة العامة للکتاب، چاپ دوم، ۱۹۹۲م.
- ابومخرمه، عبدالله طیب بن عبد الله، قلادة النحر فی وفیات أعیان الدهر، بیروت، دارالمنهاج، ۱۴۲۸ق.
- ابی‌داود، سلیمان بن اشعث، سنن أبی داود، قاهره، دارالحدیث، ۱۴۲۰ق.
- اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد، بیروت،دار الأضواء، ۱۴۰۳ق.
- استرآبادی، محمد بن علی، منهج المقال فی تحقیق أحوال الرجال، قم، موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۴۲۲ق.
- بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، الإنصاف فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر من آل محمد الأشراف(ع)، ترجمه رسولی محلاتی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۸ق.
- بحرانی، سید هاشم بن سلیمان، حلیة الأبرار فی أحوال محمّد و آله الأطهار(ع)، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۱ق.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، قاهره، وزارة الاوقاف، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- ترمذی، محمد بن عیسی، الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی، قاهره، دارالحدیث، ۱۴۱۹ق.
- حسینی، محمد بن علی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، قاهره، مکتبة الخانجی، ۱۴۱۸ق.
- خزاز رازی، علی بن محمد، کفایة الأثر فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر، قم، بیدار، ۱۴۰۱ق.
- خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة، بی‌نا، بی‌جا، چاپ پنجم، ۱۴۱۳ق.
- دارقطنی، علی بن عمر، ذکر أسماء التابعین و من بعد هم ممن صحت روایته عن الثقات عند البخاری و مسلم، بیروت، مؤسسة الکتب الثقافیة، ۱۴۰۶ق.
- ذهبی، محمد بن احمد، الإعلام بوفیات الأعلام، بیروت، مؤسسة الکتب الثقافیة، ۱۴۱۳ق.
- ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- شوشتری، محمدتقی، شوشتری، قاموس الرجال، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، علل الشرائع، قم، کتاب فروشی داوری، ۱۳۸۵ش.
- شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، بیروت، اعلمی، ۱۴۲۵ق.
- شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، ۱۴۰۹ق.
- صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، بیروت، دارالنشر، چاپ دوم، ۱۴۰۱ق.
- طبری آملی کبیر، محمد بن جریر بن رستم، المسترشد فی إمامة علی بن أبی طالب(ع)، ۱جلد، قم، کوشانپور، ۱۴۱۵ق.
- طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش..
- قاضی عیاض، عیاض بن موسی، جمهرة تراجم الفقهاء المالکیة، دبی امارات،دار البحوث للدراسات الإسلامیة و إحیاء التراث، ۱۴۲۳ق.
- گروه علمی مؤسسه امام صادق(ع)، زیر نظر جعفر سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسة الإمام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق.
- مازندرانی حائری، محمد بن اسماعیل، منتهی المقال فی أحوال الرجال، قم، موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۴۱۶ق.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، قم، موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۴۳۱ق.
- مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، قاهره، دارالحدیث، ۱۴۱۲ق.
- مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- نسائی، احمد بن علی، المجتبی من السنن (المشهور بسنن النسائی)، عمان، بیت الأفکار الدولیة، بی‌تا.
- نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران، فرزند مولف، ۱۴۱۴ق.
- نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، ۱۴۰۸ق.