لعن صحابه
لعن صحابه نفرین و ناسزا به برخی صحابه پیامبر اسلام به‌جهت اعمال و رفتارشان است. تعدادی از عالمان شیعه، لعن صحابه را حرام دانسته‌اند. اینان معتقدند باید به مقدسات مذاهب اسلامی احترام گذاشت، به‌خصوص که این لعن‌ها دستاویز گروه‌های تندرو در ایجاد تفرقه و کشتار شیعیان شده است. از بین رفتن وحدت جهان اسلام از دیگر دلایل این ممنوعیت است. اهل‌سنت نیز به دلیل اعتقاد به عدالت همه صحابه، لعن و سب صحابه را ممنوع می‌دانند و گاه افراد لعن‌کننده را تکفیر می‌کنند.
در مقابل، برخی شیعیان معتقدند در قرآن نفرین‌هایی برای ظالمان، دروغگویان و... وجود دارد و اگر اعمال و رفتار برخی صحابه در زمره ظالمان یا دروغگویان قرار بگیرند، این لعن‌ها شامل حال آن‌ها نیز می‌شود. لعن برخی صحابه توسط پیامبر اسلام(ص) یا دیگر صحابه از جمله دلایل این گروه است.
مفهوم‌شناسی
منظور از لعن صحابه، نفرین و ناسزا به برخی صحابه به‌جهت اعمال و رفتارشان و نه به جهت صحابی بودن آن‌ها است.
لعن از جانب خداوند به معنای قطع رحمت و عذاب اخروی است و از سوی انسان، نوعی نفرین و بدخواهی برای دیگری است. ابن‌اثیر «لعن» توسط انسان‌ها را هم‌ردیف با سبّ دانسته است. برخی در تفاوت سب و لعن، سب را به معنای بیان کلام زشت و لعن را به معنای دور گرداندن از رحمت الهی دانسته‌اند.
صحابی، فردی است که پیامبر اسلام(ص) را ملاقات کرده و هنگامی که از دنیا رفته، همچنان به او ایمان داشته و مسلمان بوده است. منظور از ملاقات، اعم از دیدار، همنشینی، همراهی و رسیدن یکی به دیگری است.
مبانی مختلف در مورد صحابه
در قرآن برخی گروه‌ها مانند کافران ظالمان دروغگویان و همچنین ابلیس مورد لعن قرار گرفته است. مسلمانان با استناد به این آیات، اتفاقنظر دارند که باید بر کافران و ظالمان لعنت فرستاد، اما در تعیین مصداق اختلاف دارند؛ اهل‌سنت به جهت پذیرفتن عدالت همه اصحاب پیامبر(ص)، لعن آن‌ها را جایز نمی‌دانند و حتی برخی معتقدند بر مسلمانان واجب است که صحابه را دوست داشته باشند، و بغض و نفرت از آنان، کفر و نفاق است. اما شیعیان به جهت این‌که عدالت همه اصحاب پیامبر را قبول ندارند، قرار گرفتن صحابه در ذیل مصادیقی چون ظالمان را محتمل می‌دانند. برخی شیعیان لعن صحابه را جایز و برخی آن‌را به جهت مصلحت عموم مسلمانان منع کرده‌اند.
- همچنین ببینید: عدالت صحابه
مخالفان لعن صحابه
لعن و بدگویی علیه صحابه مخالفانی دارد. بیشتر عالمان اهل سنت و گروهی از عالمان شیعه، مخالف لعن صحابه هستند و هر یک از این دو دسته، برای سخن خود دلایلی دارند.
مخالفت برخی شیعیان با لعن صحابه
تعدادی از نویسندگان و عالمان شیعه معتقدند که سب و لعن صحابه و خلفای سه‌گانه دستاویز برخی حاکمان اهل سنت برای کشتار شیعیان در طول تاریخ بوده است. آیت‌الله جوادی آملی، از مراجع تقلید، معتقد است حفظ جان مسلمانان بسیار مهم است و از جمله راه‌حل‌ها، برای جلوگیری از کشته شدن مسلمانان، رها کردن سب و لعن‌های بزرگان اهل‌سنت است. از نظر هاشمی رفسنجانی از سیاستمداران ایرانی سبّ و لعن از جمله عواملی است که به شکل‌گیری گروه‌های تندرو همچون القاعده و داعش منجر شده است.
آیت‌الله سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، معتقد است هر چیزی که موجب برافروختن آتش اختلاف میان مسلمانان شود و نیز اهانت به مقدّسات هر یک از گروه‌های مسلمان، خدمت به گروه‌های کافر و مشرک و خیانت به اسلام و حرام است. برخی نیز استدلال کرده‌اند که حفظ نظام اسلام در گرو حفظ وحدت مسلمانان و جامعه اسلامی است و حفظ این اتحاد بدون احترام به مقدسات دیگر مسلمانان امکان‌پذیر نیست. مسلمانان با در نظر گرفتن همین مصلحت باید از هرگونه اهانت و توهین به افراد مورد احترام مذاهب دیگر پرهیز کنند.
در بین نویسندگان و فقه‌پژوهان شیعه می‌توان به این نظر هم اشاره کرد که دلیل معتبری از اهل بیت(ع) بر لعن صحابه وجود ندارد. بر اساس این نظر همچنین با تکیه بر بحث تقیه مداراتی، مجاز به لعن بزرگان اهل سنت نیستیم.
مخالفت اهل سنت با لعن صحابه
طبق دیدگاه مشهور عالمان اهل‌سنت، همه صحابه عادل‌اند. اهل سنت، روایاتی در مدح صحابه و منع بر سب و لعن آنان آورده‌اند و در آن‌ها نسبت به خلیفه اول و خلیفه دوم حساسیت بیشتری نشان داده‌اند. ابن‌تیمیه از بزرگ‌ترین عالمان تفکر سلفیه معتقد است سب هیچ یک از صحابه جایز نیست و سب ابابکر، عمر و عثمان گناه بزرگ‌تری است از این‌که علی بن ابی‌طالب را سب کنند.
حکم اهل‌سنت بر لعن و سب صحابه
سب و لعن صحابه و خلفاء، دستاویز برخی حاکمان اهل سنت برای کشتار شیعیان در طول تاریخ بوده است. با این حال، اهل‌سنت در مورد حکم فردی که صحابه را لعن و سب کند، اختلاف نظر دارند. به گفته ابن‌حجر عسقلانی، محدث و فقیه اهل سنت در قرن هشتم و نهم قمری، مشهور اهل‌سنت معتقدند سب کننده صحابه تنها باید تعزیر شود. اما ابن‌کثیر، عالم بزرگ اهل‌سنت در قرن هشتم قمری، نقل کرده که گروهی از علماء چنین فردی را تکفیر کرده‌اند.
موافقان لعن برخی صحابه
گروهی از شیعیان معتقدند خداوند اگرچه از سب منع کرده؛ ولی لعن را اجازه داده است. این افراد معتقدند صحابه مانند دیگر افراد می‌توانند مشمول آیات قرآن باشند. خداوند در قرآن کسی که پیامبر اسلام را اذیت کند، لعنت کرده است. حال اگر فردی از صحابه، پیامبر اسلام را اذیت کرده باشد، مشمول این آیه قرار گرفته و محکوم به لعن است و اگر فردی از مسلمانان او را لعن کند، برطبق قرآن عمل کرده است. همچنین صحابه‌ای که ظلم کرده یا دروغ گفته نیز براساس قرآن مورد لعن قرار می‌گیرد و این لعن نه به جهت صحابی بودن بلکه به جهت ظالم بودن یا دروغگو بودن او است.
برخی عالمان شیعه معتقدند از روایات به دست می‌آید که اهل‌بیت بر طعن و لعن برخی صحابه اجازه داده‌اند.
علاوه بر این، بر جواز این لعن به لعن برخی صحابه توسط پیامبر اسلام استناد شده است. پیامبر، ابوسفیان و معاویه را لعنت کرد. برخی محققان موارد لعن معاویه توسط پیامبر را بسیار دانسته‌اند. ایشان همچنین گروهی از صحابه را که از سپاه اسامه جدا شده بودند نیز لعن کرد. همچنین براساس گزارش‌های تاریخی، برخی صحابه توسط صحابه دیگر مورد لعن و سب قرار گرفته‌اند.
پانویس
- ↑ سبحانی،رسائل و مقالات، ۱۴۲۵ق، ج۶، ص۱۳۶.
- ↑ طریحی، مجمع البحرین، ۱۳۷۵ش، ج ۶، ص۳۰۹.
- ↑ ابن‌اثیر، النهایة، ۱۳۶۷ش، ج۴، ص۲۵۵.
- ↑ فخلعی، مجموعه گفتمان‌های مذاهب اسلامی، ۱۳۸۳ش، ص۲۹۹.
- ↑ ابن حجر عسقلانی، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۵۸.
- ↑ شهید ثانی، الرعایة فی علم الدرایة، ۱۴۰۸ق، ص۳۳۹.
- ↑ سوره احزاب، آیه۶۴.
- ↑ سوره هود، آیه۱۸.
- ↑ سوره نور، آیه۷.
- ↑ سوره حجر، آیه۳۵ و ۷۸.
- ↑ ، سایت اسلام‌وب.
- ↑ آهنگران، درگاهی، «حکم لعن بر متصف شدگان به فسق و کفر در فقه اسلامی»، ص۲۸.
- ↑ سبحانی،رسائل و مقالات، ۱۴۲۵ق، ج۶، ص۱۳۷.
- ↑ ، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ ، کتابخانه مدرسه فقاهت.
- ↑ ، سایت آپارات.
- ↑ ، سایت آپارات.
- ↑ آهنگران، درگاهی، «حکم لعن بر متصف شدگان به فسق و کفر در فقه اسلامی»، ص۲۴.
- ↑ ، سایت کدیور.
- ↑ ابن اثیر، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۰.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به: لالکائی، شرح أصول اعتقاد أهل السنة والجماعة، ۲۰۰۳م، ج۷، ص۱۳۳۶و ۱۳۴۴.
- ↑ ابن‌تیمیه، مختصر منهاج السنة، ۲۰۰۵م، ج۱، ص۲۱۰.
- ↑ ، کتابخانه مدرسه فقاهت.
- ↑ ابن‌حجر عسقلانی، فتح الباری، ۱۳۷۹ق، ج۷، ص۳۶.
- ↑ ابن‌حجر عسقلانی، فتح الباری، ۱۳۷۹ق، ج۷، ص۳۶.
- ↑ ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۲۴۸.
- ↑ سوره انعام، آیه۱۰۸.
- ↑ رضوانی، شیعه‌شناسی و پاسخ به شبهات، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۵۹۷.
- ↑ ، سایت نمایندگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت.
- ↑ سوره احزاب، آیه۵۵.
- ↑ امام خمینی، المکاسب المحرمة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۳۷۹.
- ↑ ، سایت اکمال.
- ↑ نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۲۲۰.
- ↑ شبر، حق الیقین، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۲۴۷ق.
- ↑ حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۳۳۷.
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به: طبری، ۱۳۸۷ق، ج۳،ص۲۲۳؛ مقدسی، بورسعید، البدء و التاریخ، بورسعید، ج۵، ص۲۲۸.
منابع
- ابن‌اثیر، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق.
- ابن‌اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ اول، ۱۳۶۷ش.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق: عادل احمد عبدالموجود، علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: محمد حسین شمس الدین، بیروت، دارالکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- ابن‌تیمیه، مختصر منهاج السنة، تلخیص: عبدالله بن محمد الغنیمان، یمن، دارالصدیق، ۲۰۰۵م.
- ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت،دار المعرفة، ۱۳۷۹ق.
- امام خمینی، سید روح الله، المکاسب المحرمة، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدس سره)، قم، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- فصلنامه پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، شماره ۵۲، تابستان ۱۳۹۷ش.
- بستانی، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدی عربی - فارسی، مترجم: رضا مهیار، تهران، انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.
- حسکانی، عبید الله بن احمد، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق: محمد باقر محمودی، تهران، وزارت ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- رضوانی، علی اصغر، شیعه شناسی و پاسخ به شبهات، تهران، مشعر، ۱۳۸۵ش.
- سبحانی، جعفر، رسائل و مقالات، قم، موسسه امام صادق(ع)، ۱۴۲۵ق.
- شبر، سید عبدالله، حق الیقین فی معرفة أصول الدین، قم، أنوار الهدی، چاپ دوم، ۱۴۲۴ق.
- شهید ثانی، زین الدین بن علی، الرعایة فی علم الدرایة، تحقیق عبدالحسین محمدعلی بقال، قم، مکتبة آیةالله العظمی المرعشی النجفی، ۱۴۰۸ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)، تحقیق: محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.
- طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تحقیق: سید احمد حسینی، تهران، کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش.
- فخلعی، محمدتقی، مجموعه گفتمان‌های مذاهب اسلامی، تهران، مشعر، چاپ اول، سال چاپ: ۱۳۸۳ش.
- لالکائی، ابوالقاسم، شرح أصول اعتقاد أهل السنة والجماعة، تحقیق: أحمد بن سعد بن حمدان الغامدی، السعودیه، دارطیبه، ۲۰۰۳م.
- مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، بور سعید، مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا.
- نصر بن مزاحم، وقعة صفین، محقق و مصحح: هارون، عبد السلام محمد، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.