گرجستان

گرجستان(به روسی گروزیا)

اطلاعات عمومی
دین رسمی	مسیحیت
جمعیت کل	۴۴۶۹۲۰۰
مساحت	۶۹۷۰۰ کیلومتر مربع
حکومت	جمهوری
پایتخت	تفلیس
اسلام
پیشینه اسلام	خلافت خلیفه سوم
آمار شیعیان
جمعیت	بیش از ۵۰۰،۰۰۰ نفر
درصد به جمعیت کشور	۱۰
درصد به جمعیت مسلمانان	۵۰
احزاب و گروه‌های شیعی
فرق	اثناعشری
مراکز شیعی
مراکز علمی	شعبه جامعة المصطفی العالمیه • مدرسه امام رضا(ع) (مارنئولی) • مدرسه علمیه رسول اکرم(ص)(تفلیس)
زیارتگاه‌ها	مقبره سید لر
مساجد	مسجد جامع تفلیس • مسجد امیرالمومنین مارنئولی
مؤسسات فرهنگی	آل البیت • خیریه ایمان • حکمت اهل بیت(ع) • جمعیت الزهراء(س) • مجمع محلی اهل بیت
مناطق شیعه‌نشین	تفلیس • مارنئولی • گاردابانی

گرجستان(Georgia)، کشوری در قفقاز که بین دریای سیاه و خزر قرار گرفته است. بیشتر ساکنان آن را مسیحیان ارتدوکس تشکیل می‌دهند. این کشور حدود ۵ میلیون جمعیت دارد. آمارهای مختلفی از جمعیت مسلمانان در این کشور وجود دارد، برخی مراکز جمعیت آنان را بیش از ۲۰ درصد مردم این کشور دانسته‌اند، نیمی از مسلمانان را شیعیان، اکثرا آذری‌زبان و نیم دیگر را سنی‌ها تشکیل می‌دهند. تفلیس (پایتخت گرجستان)، مارنئولی و گاردابانی شهرهای تجمع شیعیان گرجستان است.

جغرافیا و جمعیت

گرجستان (به فارسی، آذری و ترکی «گرجستان»، به زبان انگلیسی «Georgia»، به زبان روسی «گروزیا» و به زبان عربی جرجیا) در ناحیه قفقاز جنوبی که در خط اتصال اروپای شرقی و آسیای غربی است، قرار دارد. این کشور از غرب به دریای سیاه، از شمال به روسیه، از طریق جنوب به ترکیه و ارمنستان و از شرق به کشور آذربایجان محدود است. گرجستان ۶۹۷۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد. در ۲۰۰۸م(۱۳۸۷ش) با حمایت روسیه، دو جمهوری خودمختار آبخازیا و اوستیای جنوبی از این کشور جدا شدند که گرجستان آن را به رسمیت نشناخته است. علاوه بر این دو جمهوری، گرجستان شامل جمهوری خودمختار آجارا (در جنوب غرب) و ۹ استان است. تفلیس، کوتائیسی، بندر باتومی، روستاوی، بندر پوتی، زوگدیدی، تلاوی، گوری، روستاوی، مارنئولی (شیعه‌نشین) و گاردابانی (شیعه‌نشین) بزرگترین شهرهای گرجستان‌اند.
بر اساس آمار سال ۲۰۱۰م گرجستان ۴،۴۶۹،۲۰۰ جمعیت داشته است، جمعیت تفلیس پایتخت آن نیز،۱،۱۵۲،۰۰۰ نفر است؛ طبق آمار رسمی، گرجی‌ها ۸۳.۸ درصد،‌ ارامنه ۷.۵ درصد، روس‌ها ۱.۵ درصد، آذری‌ها ۶.۵ درصد، آبخازها ۰.۱ درصد و اوست‌های قفقازی ۰.۹ درصد جمعیت گرجستان را تشکیل می‌دهند. البته این آمارها از سوی اقوام و مذاهب اقلیت، نادرست دانسته شده. بنابراین با توجه به وجود اقوامی مانند: چچن، اینگوش، آوار، لزگی، کردهای یزیدی و... گفته می‌شود که در آمار رسمی در خصوص کثرت جمعیت گرجی‌ها اغراق شده و سایر اقوام و ادیان کمتر نشان داده شده‌اند. مشهور این است که آذری‌ها ۷ درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند، ولی خود آذری‌ها تعداد خود را به مراتب بیشتر می‌دانند. خط و زبان رسمی و غالب گرجی است؛ ولی زبان روسی هم رایج اما رو به افول است.

ترکیب پیروان ادیان و مذاهب

بر اساس آمار سال ۲۰۰۲ میلادی، اکثر مردم گرجستان، (حدوداً ۸۳.۹٪)، مسیحی بوده و پیرو کلیسای ارتدکس گرجی هستند. ۹.۹ درصد مسلمان، ۳.۹ درصد مسیحی ارمنی، ۰.۹ درصد کاتولیک رومی نیز در این کشور زندگی می‌کنند، بعد از ارتدکس، اسلام بزرگترین اقلیت دینی گرجستان محسوب می‌شود. جمعیت مسلمانان را آذربایجانی‌های گرجستان و دیگر اقوام ساکن در این کشور از جمله آجاریا تشکیل می‌دهند.

مسیحیت

گرجستان پس از ارمنستان و روم سومین کشوری است که مسیحیت را به عنوان دین رسمی برگزید. این کشور از اولین مناطقی بود که در قرن چهارم میلادی به مسیحیت روی آورد، و حدود ۸۰ درصد جمعیتش را مسیحیان ارتودکس تشکیل می‌دهند.

اسلام

اسلام در گرجستان بزرگترین اقلیت دینی است که حدود ۲۰درصد جمعیت را در برمی‌گیرد. جمعیت مسلمانان را عمدتاً آذر‌ی‌ها تشکیل می‌دهند که در حدود نیمی از آن‌ها، یعنی۱۰ درصد جمعیت گرجستان (تقریباً پانصدهزار نفر) شیعه اثنی عشری هستند. بیشتر مسلمانان روستانشین هستند و به شغل‌های روستایی مشغول‌اند. بیشتر آنان، پس از تحصیلات دبیرستانی به سراغ مشاغل آزاد می‌روند؛ اما دانشگاهیان فعال نیز در بین مسلمانان یافت می‌شوند.
ورود مسلمانان به گرجستان به دوره حکومت خلیفه سوم بازمی‌گردد که آنان با لشکرکشی به قفقاز، توانستند شرق گرجستان را فتح کنند و در تفلیس مستقر شوند.

مساجد

پس از تصرف چندباره تفلیس توسط مغولها و سپس تیمور گورکانی، اولین مسجد این شهر در سده ۱۶م/۱۰ق ساخته شد. در ۱۵۲۲م/۹۲۸ق در سمت راست رودخانه کر و در محل کلیسای خراب شده، مسجد شیعیان ساخته شد که در ۱۹۵۱م/۱۳۳۰ش، توسط دولت کمونیستی شوروی تخریب شد. در سال‌های ۱۷۲۳-۱۷۳۵م/۱۱۴۷ - ۱۱۳۵ق در دوره کوتاه‌ سلطه عثمانی‌ها بر تفلیس، مسجد سنی‌ها ساخته شد و در اواسط همان سده با دستور نادر شاه نابود گردید و در ۱۸۴۶ - ۱۸۵۱م/۱۲۲۹ - ۱۲۲۴ش ترمیم گردید. در پایان سده ۱۹ میلادی این مسجد هم خراب شد و مدتی بعد مسجدی ساخته شد که در آن مسلمانان سنی و شیعی کنار هم فعالیت می‌کنند. گفته شده در مطالعات تاریخی اتحاد شوروی و متعاقب آن در گرجستان شوروی و در شرایط سانسور ایدئولوژیک، قرآن و دیگر منابع فقه اسلامی مورد مطالعه قرار نمی‌گرفت. از این رو در طی سال‌های متمادی، اسلام شناسی گرجی و به ویژه منشورات مربوط به موضوعات دینی، برآورنده نیازهای تبلیغات ضد دینی بوده و بر اساس رویکردی منفی و ساده انگارانه به اسلام شکل گرفته بود.

شیعیان

۲۰ درصد جمعیت گرجستان را مسلمانان تشکیل می‌دهند، بیش از نیمی مسلمانان، شیعه هستند. شیعیان گرجستان، اکثراً اصالت آذری دارند و عمدتاً در شهرهای تفلیس، مارنئولی و گاردابانی زندگی می‌کنند. آنان در مجموع ۱۰۰ مسجد و حسینیه دارند. مارنئولی در ۳۵ کیلومتری تفلیس است و از آن به پایتخت شیعه در گرجستان یاد می‌شود، تقریباً جمعیت حدود ۱۳۰ هزار نفری‌ آن شیعه هستند. این شهر حدود هفتاد روستای تابعه دارد که قریب به اتفاق آنها مسجد و امام جماعت محلی دارند. حدود ۴۰،۰۰۰ شیعه نیز در گاردابانی زندگی می‌کنند.

جمعیت شیعیان

جمعیت کل	مسلمانان	شیعیان	درصد شیعیان	سال	منبع
حدود ۶.۰۰۰.۰۰۰		۱.۲۰۰.۰۰۰	۲۰	۲۰۰۸	مجمع جهانی اهل بیت
۴.۶۳۰.۸۴۱	۴۲۳.۰۰۰	۱۰۶.۰۰۰ - ۶۳.۰۰۰	۱.۳ - ۲.۲	۲۰۰۹	انجمن دین و زندگی اجتماعی مؤسسه PEW

مؤسسات شیعی

• موسسه آل البیت توسط دفتر آیت الله سیستانی در ۱۳۸۰ش در مرکز شهر تفلیس بنا شده است.
• مؤسسه خیریه ایمان در تفلیس که در زمینه آموزش‌های غیر حضوری اسلامی فعالیت می‌کند.
• مؤسسه حکمت اهل بیت(ع)(مؤسسه الحکمه) در گاردابانی؛ وابسته به دفتر آیت الله سید سعید حکیم
• جمعیت الزهراء(س) در شهر گاردابانی، برای فعالیت‌های زنان مسلمان
• مؤسسه اهل بیت(ع) (مجمع محلی اهل بیت)در مارنئولی وابسته به مجمع جهانی اهل بیت
• انجمن جوانان مسجد امام علی(ع) در مارنئولی

مساجد شیعیان

• مسجد جامع تفلیس؛ این مسجد با دو محراب شیعیان و اهل سنت، نماد وحدت شیعه و اهل سنت در گرجستان است، این مسجد سابقه ۴۰۰ ساله دارد و بر دیوارهای احادیثی مانند حدیث مدینه العلم و ثقلین نگاشته شده است. این مسجد توسط شیعیان اداره می‌شود و نماز جمعه آن توسط اهل سنت برگزار می‌شود.
• مسجد امیرالمؤمنین(ع) در مارنئولی: این مسجد حدود دویست سال قدمت دارد و پس از سقوط کمونیسم بازسازی شده است.
• مسجد مراغه در گاردابانی، قبل از انقلاب اسلامی ایران به وسیله ایرانیان مراغه‌ای تأسیس شده است.
• مسجد خوئی، اکنون متروکه است.
• مسجد اهل بیت(ع) در منطقه سوغانلو از توابع تفلیس که به همت سید سعید حکیم ساخته شده است. این منطقه حدود ۴۰،۰۰۰ شیعه دارد.
• مسجد حضرت رسول(ص) در ده کیلومتری مارنئولی.
• مسجد امام حسین(ع) در مارنئولی، این مرکز حدود صد و پنجاه سال سابقه دارد و به دست یک روحانی تحصیل‌کرده ایران ساخته شد، دولت کمونیستی آن را به خرابه تبدیل کرد و دفتر سید علی حسینی سیستانی آن را بازسازی نمود.

مراکز شیعی

• مدرسه ایرانیان مقیم گرجستان؛ علاوه بر آموزش محصلان ایرانی مقیم گرجستان، انواع مراسم دینی و برنامه‌های ایرانیان در آن برگزار می‌شود.
• مدرسه ترک‌ها
• جامعة المصطفی العالمیه نیز شعبه‌ای در این کشور راه‌اندازی کرده است.
• مدرسه امام رضا(علیه‌السلام) در مارنئولی زیر نظر جامعه المصطفی العالمیه فعالیت می‌کند.
• مدرسه علمیه رسول اکرم(ص) وابسته به جامعه المصطفی العالمیه در تفلیس، آمار شیعیان در این منطقه بیش از چهل هزار نفر است.
• مقبره سَیّدلَر در مارنئولی؛ سیدلر مقبره چندتن از سادات خویی مقیم گرجستان است. مؤسسه آل‌البیت، ضریحی برای این مقبره ساخت و با کمک افرادی از روسیه، ایران، ترکیه و آذربایجان بنایی بر آن احداث شده است. نمای این حرم توسط ستاد عتبات عالیات قم طراحی شده است.

رابطه حکومت با شیعیان

شیعیان گرجستان در زمان ریاست جمهوری «ادوارد شوارد نادزه» از تحرک و آزادی دینی بیشتری برخوردار بودند؛ اما در سال‌های اخیر، تلاش‌هایی برای محدود کردن فعالیت‌های مذهبی آنان صورت می‌گیرد. یکی از طرح‌های تازه‌ای که حکومت جدید برای کنترل مسلمانان اجرا کرده است، اداره جامعه روحانیت است. بر اساس این طرح تمام فعالیت‌های مسلمانان تحت نظر است؛ مثلا حکومت مدیریت حج را به دست گرفته و سالانه برای تعداد خاصی از مردم یا روحانیون خاص ویزای حج صادر می‌کند.

رابطه شیعیان با اهل سنت

به گفته فعالان محلی، شیعیان و اهل سنت در گرجستان رابطه نسبتاً خوبی دارند، مسجد جامع تفلیس نماد وحدت شیعه و اهل سنت در گرجستان است.اهل سنت در برخی از مظاهر مذهبی به ویژه عزاداری‌ها با شیعیان همراه هستند و این به‌خاطر عدم نفوذ و فعالیت وهابیون در آن کشور است، اگر چه به گفته آنان در آنجا نیز نشانه‌هایی از فعالیت وهابیان نمایان شده است.

پانویس

منابع

• پورحسین، مهدی، ، روزنامه اطلاعات، جمعه ۱۶ اسفند، ۱۳۹۲ش.
• پورتال اهل بیت، .