بصره
شهر بصره نخستين شهر اسلامي ساخته شده در عراق است كه در سال 14 هـ.ق تأسيس شد و زمان ساختن آن شش ماه قبل از تأسيس كوفه بوده است. اين شهر در آغاز محل استقرار لشكريان اسلام بود و گويند كه اين شهر بر بقاياي پادگان ايرانيان، در منطقه‌اي به نام «الخربيه» ساخته شده است و در كنار آن بقاياي شهر كهن «طريدون» قرار دارد و ظاهراً يكي از شهرهاي تمدن بابل و يا آشور بوده است. شهر بصره نقش مهمي در تاريخ و علوم اسلامي ايفا كرده و مركز يكي از مدارس مهم فقه و كلام و زبان عربي به شمار مي‌رفته است.
وجه تسميه
معنای لغوی بصره، زمین سخت، سنگلاخ و پرسنگریزه است. نام قدیمی آن منطقه، خریبه، تَدمُر و مؤتفکه بوده است. به کوفه و بصره، عراقین هم می‌گفتند. بصره در سال 14 هجری در زمان عمر بن خطاب بنا شد. بنای آن شش ماه قبل از کوفه بود. مدتی هم پایتخت امویان شد. لقب‌های قبة الاسلام و خزانة العرب هم به آن داده‌اند.
موقعيت جغرافيايي بصره
بصره یکی از شهرهای مهم و بزرگ و بندری عراق در کنار اروندرود (شط العرب) و نزدیک خرمشهر است و دارای کشتزارها و نخلستان‌های بسیار است.
اماكن ديدني بصره
1. مسجد جامع بصره:
اين مسجد به مسجد امام علی علیه السلام نيز شهرت دارد و نخستين مسجد ساخته شده در عراق است. حضرت علي عليه السلام پس از واقعه جمل در اين مسجد نماز گزارد و درباره آن پيشگويي نمود که سيل عظيمي اين مسجد را غرق خواهد کرد كه صدها سال بعد اين سيل به وقوع پيوست و اين حادثه جزو غيب‌گويي‌هاي آن حضرت شمرده شد. امروزه از اين مسجد تنها قسمتي از گلدسته و باروي آن باقي مانده است.
2. آرامگاه زيد بن صوحان:
او از ياران باوفاي اميرالمؤمنين عليه السلام بود كه در سال 36 هـ.ق در جنگ جمل به شهادت رسيد و آرامگاهش در «كوت الزين» بصره قرار دارد.
3. قبر حسن بصري:
او از تابعين و مشايخ معروف صوفيه است كه سال 21 هـ.ق در مدينه به دنيا آمد و سال 110 هـ.ق در بصره درگذشت و بر قبر او بناي كهني از قرن هفتم با گنبدي مخروطي قرار دارد.
4. آرامگاه ملاصدرا:
صدرالدين شيرازي يكي از علماي برجسته شيعه و از فلاسفه معروف است كه در حين سفر حج درگذشت و در يكي از اتاق‌هاي پيرامون قبر حسن بصري به خاك سپرده شد.
5. قبر زبير بن عوام:
زبير بن عوام عمه‌زاده پيامبر صلی الله علیه و آله و يكي از رهبران جنگ جمل بود كه به همراهي طلحه غائله جمل را برپا كرد، اما در ميانه جنگ پشيمان شد و هنگام فرار از ميدان جنگ به دست مردي به نام «ابن جرموز» به قتل رسيد. حكومت عثماني براي گور او كه در بيابان بود ساختماني ساخت كه امروزه اطراف آن شهري به نام «الزبير» ساخته شده است و اين شهر تا بصره 30 كيلومتر فاصله دارد.