اصحاب عقبهاين عنوان يادآور منافقانی است که سوءقصد به جان پیامبر (ص) داشتندو گویای دو رخداد مهم در تاریخ اسلام است كه در دو مکان مشهور به عقبه به وقوع پيوست. ۱ - تعریف اجمالی عقبهعقبه در لغت به معناى راه دشوار در کوه استكه در فارسی به گردنه و گریوه موسوم است. [۲]
. لغت‌نامه، ج۱۰، ص۱۴۰۹۸، «عقبه»; فرهنگ فارسى، ج۳، ص۳۲۹۷، «گريوه».
۲ - عقبه کجا بوددو مکان در تاریخ اسلام به عقبه شهرت داشتند یکی درعقبه منا(در راه منا به مکه)که در آنجا بیعت گروهی از اهل یثرب در سالهاى دوازدهم و سيزدهم [۳]
. المنتظم، ج۲، ص۱۵۴، ۱۶۲، ۱۶۶.
بعثت با پیامبر(ص) که تعبیر از پیمان آنان به بیعت عقبه شهرت بيشترى داردكه برخى منابع از ايشان با عنوان اصحاب عقبه ياد كرده‌اند [۴]
. الطبقات، ج۱، ص۱۷۰ـ۱۷۲.
[۵]
تاريخ يعقوبى، ج۲، ص۳۸.
[۶]
الطبقات، ج۳، ص۳۲۱.
وديگرى سوء قصد نا فرجام به جان پيامبر(ص)است كه در عقبه‌اى واقع در مسير تبوک به مدینه صورت‌گرفت. [۷]
. المغازى، ج۳، ص۱۰۴۲
۳ - اصحاب عقبه کیانند؟اصحاب عقبه كسانى بودند كه در بازگشت رسول‌خدا از غزوه تبوك در سال نهم هجرى، تصميم داشتند شب هنگام، شتر آن حضرت را بِرَمانند و از گردنه‌اى خطرناك پرتاب كنند; امّا قبل از عملى ساختن نقشه خود، پيامبر(ص)از توطئه آنها آگاه شد و به حذیفة‌بن‌یمان كه از پشت سر، شتر آن حضرت را مى‌راند فرمود تا ايشان را دور كرده به آنها بگويد كه اگر كنار نروند پيامبر(ص)آنان را با‌نامهاى پدران و قبیله‌هايشان صدا خواهد زد. منافقان كه از نقشه خود طرفى نبسته بودند با‌اقدام حذيفه گريخته و خود را در ميان سپاه پنهان ساختند. روايت شده كه حذيفه گفته است: من نام ايشان و نامهاى پدران و قبيله‌هاى آنان را مى‌دانم. بنا به گزارش واقدى افزون بر حذيفه، پيامبر(ص)عمار را نيز از نام آنها آگاه ساخته‌بود. [۹]
. التبيان، ج۵، ص۲۶۱.
۴ - اصحاب عقبه در قرآن۱.برخى از مفسران تنها جمله «...و هَمّوا بِما‌لَم‌يَنالوا...» را درباره اقدام اصحاب عقبه ذكر كرده‌اند [۱۱]
. الكشاف، ج۲، ص۲۹۱.
، هرچند قولى ديگر تمام اين آیه را در شأن آنها دانسته و آورده‌اند كه چون ايشان از آگاهى پيامبر(ص) نسبت به سوء قصدشان با خبر شدند سوگند ياد كردند كه چنين تصميمى نداشته‌اند. در اين‌باره آيه «يَحلِفونَ بِاللّهِ ما قالوا و لَقَد قالوا كَلِمَةَ الكُفرِ وكَفَروا بَعدَ اِسلـمِهِم و هَمّوا بِما لَم يَنالوا ... = به خدا سوگند ياد مى‌كنند كه(در غياب پيامبر، سخنان نادرست)نگفته‌اند، در‌حالى كه قطعاً سخنان كفرآميز گفته‌اند و پس از اسلام آوردنشان کافر شدند و تصميم به‌كارى خطر ناك گرفتند كه به آن نرسيدند» نازل شد و نيت آنان را آشكار كرد. [۱۳]
. الدر المنثور، ج۴، ص۲۴۲ـ۲۴۳.
۲. طبرسی ماجراى اصحاب عقبه رادر ذيل آیات سوره توبه نیز آورده. «يَحذَرُ المُنـفِقونَ اَن تُنَزَّلَ عَلَيهِم سورَةٌ تُنَبِّئُهُم بِما فى قُلوبِهِم...= منافقان مى‌ترسند از اينكه سوره‌اى بر <(عليه)آنان فرود آيد كه آنها را به‌آنچه در دلهايشان دارند آگاه سازد...»و [[نزول]] اين آيات را به نقلى در اين‌باره دانسته‌است. [۱۵]
. مجمع البيان، ج۵، ص۷۰ـ۷۱.
۳. از امام رضا(ع) روایت شده كه مراد از «...اِنَّمَا‌استَزَلَّهُمُ الشَّيطـنُ بِبَعضِ ما كَسَبوا...= همانا شیطان آنان را به سبب برخى از آنچه كرده‌بودند بلغزانيد» اصحاب عقبه هستند. [۱۷]
. تفسير عياشى، ج۱، ص۲۰۱.
[۱۸]
الصافى، ج۱، ص۳۹۴.
گزارشها در تعداد اصحاب عقبه، همسانى ندارد. شمار آنان را از ۱۲ تا ۱۵ تن برشمرده‌اند. [۱۹]
.الكشاف، ج۲، ص۲۹۱.
از امام باقر(ع) نقل شده كه شمار آنها ۱۲ تن، ۸تن از قریش و ۴ تن از ساير عرب بوده‌است .شیخ صدوق بر اساس روايتى ۱۲ تن از آنان را از بنی‌امیه و ۵ تن را از ساير مردم دانسته است. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه موضوعی قران |