براء بن معرور انصاریبَراءِ بْن‌ِ مَعْرور بن صَخر (د صفر ۱ق/اوت ۶۲۲م)، از انصار و صحابی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بود. وی از تیره بنی سلمه خزرج بود. [۱]
عروه بن زبیر، مغازی رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، ج۱، ص۱۲۶، به‌کوشش محمد مصطفی اعظمی، ریاض، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
و در یثرب سرور قوم خویش به شمار می‌رفت. ۱ - بیعت در پیمان عقبه اولیاو یکی از هفتاد و پنج تن انصاری بود که در تابستان ۶۲۲ ( سه ماه پیش از هجرت) به هنگامِ مراسم حج در عَقَبه جمع شدند تا با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بیعت کنند. اگرچه مطابق پاره‌ای روایات براء در «عقبه اولی» که جمعی از دو قبیله مهم یثرب - اوس و خزرج - با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بیعت کردند، حضور داشت، اما به روایاتی دیگر او نخستین‌بار، هنگامی که همراه گروهی از مسلمانان یثرب برای گزاردن حج به مکه آمد، موفق به دیدار حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شد. [۸]
ابن هشام، عبدالملک، السیره النبویه، ج۲، ص۸۱ -۸۲، به‌کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۵ق/۱۹۳۶م.
[۱۰]
احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۳، ص۴۶۰-۴۶۲، قاهره، ۱۳۱۳ق.
از این‌رو، می‌توان احتمال داد که براء بر اثر تبلیغات نخستین گروه از بیعت کنندگان با حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در «عقبه اولی»، به اسلام گرایش یافت و مسلمان شد. [۱۱]
طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۲، ص۳۶۰-۳۶۱.
گفته شده است که از میان گروه بیعت کنندگان‌ِ «عقبه ثانیه»، ۱۲ نفر «نقیب» شدند که یکی از آنان براء بود. [۱۴]
عروه بن زبیر، مغازی رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، ج۱، ص۱۲۶، به‌کوشش محمد مصطفی اعظمی، ریاض، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
[۱۵]
ابن حبیب، محمد، المحبر، ج۱، ص۲۶۸-۲۷۰ به‌کوشش ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق/۱۹۴۲م.
چون عنوان نخستین بیعت کننده با حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در عقبه، میان انصار، همواره افتخارآمیز به شمار می‌آمد، در اینکه آیا براء نخستین بیعت کننده بوده است یا نه، میان روایات منقول از بازماندگان قبایل مدینه، اختلاف است. [۱۷]
ابن هشام، عبدالملک، السیره النبویه، ج۲، ص۱۰۳، به‌کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۵ق/۱۹۳۶م.
براء در این بیعت، به نمایندگی از سوی مردم یثرب با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) عهد کرد که همگی از او و دیانت اسلام همچون جان و مال و خاندان خویش دفاع کنند. [۲۳]
احمد بن حنبل، مسند، ج۳، ص۴۶۱-۴۶۲، قاهره، ۱۳۱۳ق.
بر مبنای همین روایات، وی نخستین کسی بود که در راه سفر به مکه، به جانب کعبه - و نه بیت‌المقدس که دیگر مسلمانان به هنگام نماز روی بدان سو می‌کردند - نماز گزارد، اما چون در نخستین دیدار، آن را با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در میان نهاد، رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با این کار مخالفت فرمود. [۲۵]
ابن کلبی، هشام، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۹۹، به‌کوشش محمود فردوس العظم، دمشق، دارالیقظه العربیه.
[۲۸]
احمد بن حنبل، مسند، ج۳، ص۴۶۱، قاهره، ۱۳۱۳ق.
[۲۹]
دارقطنی، علی، المؤتلف و المختلف، ج۴، ص۲۰۳۷- ۲۰۳۸، به‌کوشش موفق بن عبدالله، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
۲ - وفاتبراء در ماه صفر یعنی یک ماه پیش از آنکه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به مدینه وارد شود، وفات یافت، و پیش از مرگ، پیامبر را وصی و وارثِ ثلث اموال خود گردانید. آن حضرت بر مدفن وی نماز گزارد و در حق او دعای خیر کرد. [۳۱]
ابن کلبی، هشام، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۹۹، به‌کوشش محمود فردوس العظم، دمشق، دارالیقظه العربیه.
[۳۳]
کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۵۴، به‌کوشش علی‌اکبر غفاری، بیروت، ۱۴۰۱ق.
گفته‌اند که براء نخستین کسی بود که وصیت کرد تا ثلث مالش را در راه اسلام انفاق کنند. [۳۵]
ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۳، ص۶۱۹-۶۲۰، بیروت، دارصادر.
[۳۶]
کلبی، هشام، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۹۹، به‌کوشش محمود فردوس العظم، دمشق، دارالیقظه العربیه.
[۳۸]
کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، ج۳، ص۲۵۵، به‌کوشش علی‌اکبر غفاری، بیروت، ۱۴۰۱ق.
بنابر حدیثی از امام صادق (علیه‌السّلام) این وصیت او و دو عمل دیگر او مورد رضا و خشنودی خدا واقع شد. ۳ - فرزندانفرزند او بشر خود از صحابیان حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بود و در بیعت عقبه همراه پدر خویش حضور داشت، سپس در جنگ بدر و جز آن شرکت جست. [۴۲]
کلبی، هشام، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۹۹، به‌کوشش محمود فردوس العظم، دمشق، دارالیقظه العربیه.
ام مبشر، دختر براء، همسر زید بن حارثه - از بزرگان صحابه - بود و جابر بن عبدالله از او احادیثی نقل کرده است. [۴۴]
ابن قدامه مقدسی، عبدالله، الاستبصار فی نسب الصحابه من الانصار، ج۱، ص۱۴۴، به‌کوشش علی نویهض، بیروت، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م.
خُلیده همسر براء نیز از بیعت کنندگان با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بود و هم از آن حضرت حدیث روایت کرده است. ۴ - فهرست منابع(۱) ابن اثیر، علی، اسد الغابه، بیروت، داراحیاء التراث العربی. (۲) ابن حبیب، محمد، المحبر، به‌کوشش ایلزه لیشتن اشتتر، حیدرآباد دکن، ۱۳۶۱ق/۱۹۴۲م. (۳) ابن حجر عسقلانی، احمد، الاصابه، قاهره، ۱۳۲۸ق. (۴) ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر. (۵) ابن عبدالبر، یوسف، الاستیعاب، به‌کوشش علی‌محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۰ق/ ۱۹۶۰م. (۶) ابن قدامه مقدسی، عبدالله، الاستبصار فی نسب الصحابه من الانصار، به‌کوشش علی نویهض، بیروت، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م. (۷) ابن هشام، عبدالملک، السیره النبویه، به‌کوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، ۱۳۵۵ق/۱۹۳۶م. (۸) احمد بن حنبل، مسند، قاهره، ۱۳۱۳ق. (۹) بلاذری، احمد، انساب الاشراف، به‌کوشش محمد حمیدالله، قاهره، ۱۹۵۹م. (۱۰) دارقطنی، علی، المؤتلف و المختلف، به‌کوشش موفق بن عبدالله، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م. (۱۱) ذهبی، محمد، سیر اعلام النبلاء، به‌کوشش شعیب ارنؤوط، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۱۲) طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری. (۱۳) عروه بن زبیر، مغازی رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، به‌کوشش محمد مصطفی اعظمی، ریاض، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م. (۱۴) کلبی، هشام، نسب معد و الیمن الکبیر، به‌کوشش محمود فردوس العظم، دمشق، دارالیقظه العربیه. (۱۵) کلینی، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، به‌کوشش علی‌اکبر غفاری، بیروت، ۱۴۰۱ق. (۱۶) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، چاپ ترنبرگ، لیدن ۱۸۵۱ـ۱۸۷۶، ج ۲، ص ۷۶ـ۷۸. (۱۷) ابن بایویه، کتاب الخصال، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۳۶۲ ش. ۵ - پانویس۶ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «براء بن‌معرور»، شماره۴۶۷۶. دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «براء بن معرور انصاری» |