بعضبعض: بخشى نامعیّن از چیزى. ۱ - دلالت مفهوم بعضمفهوم «بعض» برخلاف «جزء»- که بر بخشى معیّن و مستقل از دیگر اجزاى یک مرکب، اطلاق مى‌گردد - بر بخشى نامعیّن از چیزى- که چه بسا در برگیرنده ی چند جزء باشد- دلالت دارد. ۲ - کاربرد فقهیبر عنوان «بعض» در ابواب مختلف فقهى،احکام فراوانى مترتّب است که به نمونه‌هایى از آنها در باب هاى اجتهاد و تقلید، طهارت، صلاة، زکات، خمس و تجارت اشاره مى‌کنیم. ۳ - حکم تبعیض درتقلیداگر مجتهد ى در بخشى از احکام مانند عبادات و مجتهد ى دیگر در بخشى دیگر همچون معاملات، اعلم باشد؛ الف)بنابر قول به وجوب تقلید علم، مورد از موارد وجوب تبعیض در تقلید خواهد بود و مقلد باید در هر بخشى از احکام از مجتهد اعلم در آن بخش، تقلید کند. ب)البتّه برخى فقها از باب احتیاط لزومى (احتیاط واجب)، تبعیض را لازم دانسته‌اند. [۲]
مهذب الاحکام،ج ۱، ص ۸۷
ج) برخى هم در اصل تبعیض در تقلید اشکال کرده‌اند. ۴ - شرط جواز تبعیض در تقلیداگر دو مجتهد در علم و سایر خصوصیات، همچون تقوا با یکدیگر مساوى باشند، تبعیض در تقلید، جایز است. مگر در صورتى که تبعیض، به بطلان عمل در نظر هر دو، منجرّ شود، مانند آنکه مجتهد ى قائل به استحباب سه بار گفتن تسبیحات اربع و وجوب جلسه ی استراحت باشد و مجتهد دیگر به عکس آن قائل باشد و مقلّد به استناد فتوا ى مجتهد اوّل، تسبیحات را یک بار بگوید و به استناد فتوا ى مجتهد دوم، جلسه ی استراحت را ترک کند، در این صورت به فتوا ى هر دو مجتهد، نماز- به جهت ترک عمد ى جزء واجب آن- باطل است. برخى در این صورت نیز تبعیض را جایز دانسته‌اند. ضمن آنکه برخى در اصل تبعیض در تقلید، اشکال کرده‌اند. [۷]
مهذب الاحکام،ج ۱، ص ۵۹
۵ - حکم بعض در طهارتاگر بخشى از آب کثیر به واسطه ی نجاست، تغییر کند و بخش دیگر به اندازه ی کر باشد، با زوال اثر نجاست، بدون سبب خارجى، همه ی آب، پاک مى‌شود. البتّه گروهى از فقها طهارت آن را مشروط به امتزاج و آمیخته شدن دو بخش آب با یکدیگر دانسته‌اند. [۸]
العروة الوثقى،ج ۱، ص ۳۱
[۱۰]
بحوث فى شرح العروة،ج ۱، ص ۲۸۹
[۱۱]
التنقیح (الطهارة)،ج ۱، ص ۹۷
۶ - حکم بعض در صلاةمکلّفى که در بخشى از وقت، قصر نماز، بر او واجب بوده و در بخشى دیگر، اتمام، در صورت فوت چنین نماز ى، در اینکه در قضا مخیّر میان قصر و اتمام است و یا ملاک، وضعیت نماز گزار در آخر وقت مى‌باشد، اختلاف است. برخى، احتیاط را در جمع میان قصر و اتمام دانسته‌اند. [۱۲]
العروة الوثقى،ج ۲، ص ۱۶۴
[۱۳]
مستمسک العروة،ج ۸، ص ۱۷۸
[۱۴]
مستند العروة (الصلاة)،ج ۸، ص ۳۹۵
۷ - حکم بعض در زکاتبنابر نظر کسانى که شرط وجوب زکات در چارپایان را چریدن (سوم) در طول سال مى‌دانند، معلوفه بودن در بخشى از سال، حیوان را از سائمه بودن خارج مى کند مگر آنکه آن زمان به قدرى کوتاه باشد که از نظر عرف، خللى در صدق عنوان سائمه در طول سال بر حیوان وارد نشود. ۸ - حکم بعض در خمسجواز تصرف در بخشى از سود که خمس به آن تعلّق گرفته- در صورت تصمیم بر پرداخت خمس آن و کفایت مقدار باقى مانده از سود جهت پرداخت- مورد اختلاف است. [۱۷]
مستمسک العروة،ج ۹، ص ۵۵۸
[۱۸]
مستند العروة (الخمس)، ص ۲۸۶
۹ - حکم بعض در تجارتاز اسباب ثبوت خیار، تبعض صفقه است؛ بدین معنا که اگر بخشى از کالا ى فروخته شده به علّتى- همچون معیوب بودن یا ملک دیگرى بودن- از مدار معامله خارج شود، خریدار مى تواند معامله را بر هم بزند(خیار عیب). ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۲، ص۱۱۷ تا ۱۱۹ |