شیخ مرتضی آشتیانیآشتیانی، شیخ مرتضی از علمای متنفذ ایران در قرن سیزدهم و چهاردهم هجری می‌باشد. ۱ - معرفی اجمالیوی فرزند ارشد میرزا حسن آشتیانی بود و در ۱۲۱۸ ق در تهران زاده شد و دوران نوجوانی خود را صرف تحصیل علوم مذهبی در نزد پدر و سایر علماء نمود. سپس همراه پدر به مکه معظمه مشرفه و پس از مراجعت در نجف اشرف اقامت گزید و از مجالس بحث میرزا حبیب الله رشتی، حاج میرزا حسین خلیلی و آخوند خراسانی بهره مند شد و به درجه اجتهاد رسید. آنگاه به ایران بازگشت. ۲ - اقدامات سیاسی و اجتماعی۲.۱ - در جنبش مشروطیت ایراناو در جنبش مشروطیت ایران. از رهبران روحانی مشروطه خواه به شمار می‌آمد و به همین دلیل پس از واقعه مسجد شاه در روز چهارشنبه ۱۶ شوال ۱۳۲۳ ق، به همراه روحانیون معروف، مانند سید محمد طباطبایی، سید عبدالله بهبهانی، صدرالعلماء، سید جمال افجه‌ای و جمع کثیری از طلاب حوزه‌های دینی و کسبه به حضرت عبدالعظیم علیه‌السّلام رفته و در آنجا متحصن شدند. [۱]
ملک زاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، ج۱، ص۲۹۴، تهران.
هدف آنان از این تحصن، مبارزه با استبداد و اخذ مجوز برقراری عدالتخانه و کسب آزادی بود.عین الدوله به قصد تضعیف روحانیون مخالف و تشویق روحانیون طرفدار استبداد، و پاداش به آنها، تولیت مدرسة «خان مروی» که از بهترین مدارس قدیم تهران بود و نیز امامت مسجد «خازن الملک» را – که در اختیار حاج شیخ مرتضی آشتیانی بود – به امام جمعه و آخوند آملی که مستبد و ضد مشروطه بودند واگذار کرد. حاج شیخ مرتضی آشیانی و چند تن دیگر از روحانیون برجسته تهران پس از مراجعت از حرم حضرت عبدالعظیم علیه‌السّلام، برای حسن جریان نهضت مشروطیت و هماهنگی عمومی، انجمنی تشکیل دادند و همه شب گرد هم جمع می‌شدند و در اطراف سیاست روز و راهی که باید در پیش گیرند مشورت می‌کردند. [۲]
مکی، حسین، تاریخ بیست ساله، ج۱، ص۲۷۱، تهران، علمی، ۱۳۷۴.
این مجمع تا روزی که مشروطیت در کشور استقرار یافت در یک فضای صمیمی، منظما منعقد می‌شد.حاج شیخ مرتضی آشتیانی پس از فتح تهران توسط مشروطه خواهان در ۱۳۴۰ ق به مشهد رفت و به تدریس و اصلاح امور مردم پرداخت و تا ۱۳۵۳ ق ریاست و سرپرستی حوزه علمیه مشهد را بر عهده داشت. ۲.۲ - ماجرای مسجد گوهرشادرضاشاه پس از به قدرت رسیدن، و در پی سفر به ترکیه و دیدار با مصطفی کمال آتاتورک، چون سخت تحت تاثیر مدرنیزه شدن ترکیه جوان واقع شده بود، تصمیم به تغییر لباس مردان و زنان کشور گرفت. این عمل مورد اعتراض روحانیان و بخش عظیمی از مردم کشور به ویژه مشهد واقع شد. در این شهر، مردم به خانة علمای دینی از جمله حاج شیخ مرتضی آشتیانی پناه برده و آنجا را پایگاهی برای مبارزه با رژیم ساختند. حاج شیخ مرتضی آشتیانی به همراه هفت تن دیگر از روحانیون مشهد تلگرافی خطاب به رضاشاه ارسال نمودند و طی آن از وی خواستند که طرح «حجاب زدایی» و «تغییر لباس مردان» را متوقف سازد. پاسخ رضاخان به این تلگراف، دستور حمله و کشتار مردم بی دفاع در مسجد گوهرشاد مشهد بود. در نیمه شب شنبه ۲۱ تیر ماه ۱۳۱۴ مسجد گوهرشاد که مرکز تجمع و تظاهرات مردم بود از طرف ماموران نظامی رضاخان به گلوله بسته شد که بر اثر ان تعداد زیادی از مردم کشته و زخمی شدند. دستگیری رؤسای مذهبی و مردم از طرف رژیم آغاز شد و رضاشاه طی تلگرافی به مشهد، دستور دستگیری هفت تن از هشت نفر امضاکنندگان تلگراف را صادر کرد. یک نفر باقی مانده، حاج شیخ مرتضی آشتیانی بود که به خاطر نفوذ و مقام روحانیش، از دستگیری وی چشم پوشید، اما وی اجبار به تهران نقل مکان نمود و در حضرت عبدالعظیم حسنی علیه‌السّلام مجاور شد. پس از تبعید رضاشاه از کشور در ۱۳۲۰، وی به عنایت رفت و دو سال در کربلا به تدریس پرداخت. پس از آن به ایران آمد و تا پایان عمر در مشهد زیست. ۲.۳ - وفات شیخ مرتضی آشتیانیحاج شیخ مرتضی آشتیانی در ۲۸ آبان ماه ۱۳۲۵ در مشهد، در هشتاد و پنج سالگی درگذشت و در همانجا به خاک سپرده شد. [۳]
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، ج۱، ص۳۱۶، تهران، زوار، ۱۳۵۷.
۲.۴ - آثار شیخ مرتضی آشتیانیکتابی در باب اجاره بر مبنای تقریرات او باقی است که در ۱۳۴۳ ق به چاپ رسیده است. [۴]
دایره المعارف تشیع، ج۱، ص۱۱۷.
[۵]
زندگینامه رجال و مشاهیر ایران، ج۱، ص۳۵-۳۷.
[۶]
گنجینه دانشمندان، ج۷، ص۹۶-۹۵.
۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه های انقلاب اسلامی و تاریخ ایران، برگرفته از مقاله «آشتیانی، شیخ مرتضی». سایت‌پژوهه، برگرفته از مقاله «خاندان آشتیانی» تاریخ بازیابی ۹۵/۰۴/۵ رده‌های این صفحه : تراجم | خاندان ها | خاندان های ایرانی | رجال سیاسی عصر پهلوی | علمای شیعه | علمای قرن چهاردهم | علمای قرن سیزدهم | مشروطه خواهان | نمایندگان مجلس ملی
|