عین الدولهعین الدوله، فردی مستعد حاکم تهران و مقام صدارت را عهدار و فردی مستبد بود. ۱ - معرفی اجمالیاز یکصد و بیست و چهار پسر "فتحعلی شاه قاجار" یکی "سلطان احمد میرزا عضدالدوله" بود که سه پسر و یک دختر داشت، "عبدالمجید میرزا" در سال ۱۲۶۱ هجری قمری، در تهران متولد شد، در سن هفت سالگی بود که امیرکبیر از دنیا رفت، او را برای تحصیل به مدرسه دارالفنون فرستادند ولی او در مدرسه هرگز شاگرد خوبی نبود و باعث شد که او را از مدرسه اخراج نمایند و به دستور "ناصرالدین شاه" او را به تبریز نزد ولیعهد "مظفرالدین میرزا" فرستادند، او در آنجا به کمک استعداد زیادی که داشت توانست فن کتابت را فراگیرد و از همین راه توانست خود و استعدادهایش را بروز دهد و مورد توجه مظفرالدین میرزا قرار گیرد و جزو کارگزاران دولت درآید و حاکم چند شهر نیز شد و توانست داماد ولیعهد مظفرالدین میرزا شود. [۱]
داودی، مهدی، عین الدوله و رژیم مشروطه، چاپ اول، ۱۳۴۱، چاپ سپهر، تهران، ص۱۳.
۲ - حکومت تهران و مقام صدارتزمانی که "ناصرالدین شاه" از دنیا رفت و "مظفرالدین میرزا" جای او را گرفت و از تبریز به تهران آمد "عین الدوله" هم پله‌های ترقی را طی کرد و بعد از مدتی حاکم تهران شد و توانست در مدت کوتاهی اوضاع پایتخت را سامان دهد، او پس از سالیان درازی که با ولیعهد در تبریز و تهران بود، توانست بعد از کناره‌گیری امین السلطان از مقام صدارت، جای او را بگیرد و صدر اعظم مظفرالدین شاه شود. او که در سال ۱۳۲۱ هجری به این مقام رسید پس از رسیدن به مقام صدارت خرابی‌ها و کجی‌های بسیاری در امور کشور در مقابل خود دید و تصمیم به اصلاح آنها گرفت، اما عین الدوله در رسیدن به صدارت ابتدا با آزادیخواهان و علما و کسانی که در عزل امین السلطان کوشیده بودند از در دوستی و ملاطفت درآمد اما کمی بعد چون مردی خودخواه و جاهل و از مصالح کشوری بی‌خبر بود طریق استبداد در پیش گرفت. [۲]
داودی، مهدی، عین الدوله و رژیم مشروطه، چاپ اول، ۱۳۴۱، چاپ سپهر، تهران، ص۲۳ – ۵۱.
۳ - دوران استبدادبخاطر استبدادی که عین الدوله و اطرافیان مظفرالدین شاه در اداره حکومت در پیش گرفته بودند، این امر باعث شد روز به روز نفرت عامه از عین الدوله و نزدیکان شاه افزایش یابد و در این میان طرفداران امین السلطان هم مردم و علما را به مخالفت با عین الدوله تحریک می‌کردند بخصوص که عین الدوله زمام امور شرعی و عرفی را تا حدی در اختیار حاج شیخ فضل الله نوری از علمای بسیار متنفذ تهران گذاشته بود و جمعی دیگر از علما از این بابت راضی نبودند و این باعث شد که عده‌ای از اصلاح‌خواهان و ناراضیان از اوضاع، در اواخر سال ۱۳۲۲ انجمنی مخفی برای مشروطه کردن ایران تشکیل دادند و از علمای تهران آقا سید محمد طباطبایی را همراهی کردند و چون در اوایل سال ۱۳۲۳ نسخه‌هائی از عکس از مسیو نوز رئیس بلژیکی گمرک به دست وعاظ و علما افتاد که در آن نوز، عمامه بر سر گذاشته و عبا بر دوش گرفته بود و این موضوع را توهین به اسلام دانستند، بر سر منبر به حکومت وقت حمله کردند و در این کار آقا سید عبدالله بهبهانی که از عین الدوله رنجیده بود پیش‌قدم متعرضین شد. اما عین الدوله اعتنائی به این اعتراض نکرد، بلکه روز به روز بر اقتدار نوز افزود و برای اینکه شاه باخبر نشود او را به بهانه معالجه به فرنگ فرستاد. ۴ - مخالفت مردماین مخالفت بعد از مراجعه شاه نیز، با علما و مردم ادامه داشت تا اینکه علاءالدوله حاکم تهران تجار را به بهانه گرانی قند به چوب بست و این باعث شد مخالفین عین الدوله و علمای تهران که در رمضان ۱۳۲۳ با یکدیگر بر ضد او اتحاد کرده بودند در شانزدهم شوال همین سال به حضرت عبدالعظیم رفتند و مهاجرت صغرای علما بر ضد عین الدوله صورت گرفت و در پی آن خصومت بین ایشان و عین الدوله علنی و انقلاب شروع شد. [۳]
کرمانی، ناظم الاسلام، تاریخ بیداری ایرانیان، به اهتمام علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، چاپ سوم، ۱۳۶۱، چاپخانه بهمن، ص۳۳۱.
[۴]
کسروی، احمد، تاریخ مشروطه ایران، چاپ هیجدهم، ۱۳۷۶، چاپخانه سپهر، تهران، ص۴۹-۶۵.
۵ - شکست عین الدولهبعد از مدتی گفتگو بین مهاجرین و دربار، بالاخره علما در ۱۶ ذی القعده ۱۳۲۳ با احترام تمام به تهران برگشتند و به فرمان شاه قرار شد که مستدعیات ایشان با تاسیس عدالتخانه بدست عین الدوله برآورده شود. این پیش آمد که در حقیقت شکست عین الدوله بود، مردم را بر ضد او جری‌تر کرد و درخواست عدالتخانه و مشروطیت علنی شد. ۶ - خواستار عزلعین الدوله بعد از برگرداندن علما از مهاجرت صغری باز رفتار خود را تغییر نداد بلکه به توصیف بعضی از روزنامه‌ها و تبعید جمعی از آزادیخواهان پرداخت، بر اثر فشار عین الدوله و استبداد او مردم بار دیگر به هیجان آمدند و این بار در مسجد جامع تهران اجتماع کرده و علناً عزل عین الدوله و اجرای فرمان تاسیس عدالتخانه را از شاه خواستند. ۷ - عاقبت استبداددرگیری بین مامورین و مردم باعث کشته شدن دو نفر از آزادیخواهان شد و علما به قم رفتند (مهاجرت کبری) و تجار و جمعی از مردم پایتخت در سفارت انگلیس، تحصن کردند، عاقبت شاه عین الدوله را معزول کرد و مشیر الدوله را به جای او به صدارت برگزید و در چهاردهم جمای الثانی ۱۳۲۴ فرمان مشروطیت صادر گردید و در ۱۸ شعبان همان سال اولین مجلس شورای ملی ایران تشکیل و قانون اساسی تدوین شد و شاه آن را در ۱۴ ذی القعده امضاء کرد و پنج روز پس از آن فوت کرد. [۵]
کسروی، احمد، تاریخ مشروطه ایران، چاپ ۱۸، ۱۳۷۶، چاپخانه سپهر، تهران، ص۱۰۳-۱۲۰.
۸ - وفات عین ادولهعین الدوله چند سالی بیکار بود تا اینکه در سال ۱۳۳۱ هـ. ق در کابینه میرزا محمد علیخان علاءالسلطنه وزیر کشور شد و سپس در سال ۱۳۳۳ هـ. ق نخست‌وزیر شد و بعد از ۳ ماه و اندی دولت او سقوط کرد و دوباره بعد از مدتی نخست وزیر شد و از این تاریخ به بعد دیگر روی کار نیامد تا اینکه در تاریخ ۱۳۰۶ خورشیدی در سن متجاوز از هشتاد سال درگذشت. [۶]
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، جاپ اول، ۱۳۵۷، زوار، ج۲، ص۹۹.
۹ - پانویس
۱۰ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «عین الدوله»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۹/۲۲. رده‌های این صفحه : تراجم | درگذشتگان سده 14 (شمسی) | رجال سیاسی عصر قاجار | شاهزادگان قاجار | مقالات پژوهه | نخست وزیران عصر قاجار
|