زمان تقریبی مطالعه: 9 دقیقه
 

ملامحمد‌لاله‌جو توفیق کشمیری




توفیق کشمیری، ملا (شیخ) محمد‌لاله‌جو،
[۱] تیکو، گ ل، پارسی سرایان کشمیر، ج۱، ص۱۲۱، تهران، ۱۳۴۲ش.
شاعر پارسی‌گوی شبه‌قاره هند. وی ظاهراً از سخنوران دورۀ محمد‌شاه،
[۲] ابراهیم خان خلیل، علی، صحف، ج۱، ص۳۳، به کوشش عابد رضا بیدار، پتنه، کتابخانۀ خدابخش.
و معاصر خان آرزو بود.
[۳] ایمان، رحم‌علی‌خان، منتخب اللطایف، ج۱، ص۱۲۴، به کوشش محمد رضا جلالی نائینی و امیرحسن عابدی، تهران، ۱۳۴۹ش.



۱ - معرفی اجمالی


ملامحمد‌لاله‌جو توفیق کشمیری یکی از چند شاعر پارسی‌گوی در ایران و شبه‌قاره هند است که به توفیق تخلص کرده‌اند. سروده‌های توفیق نخست به دست ابوالحسن ساطع، و سپس به وسیله محمدرضا مشتاق اصلاح می‌شد، تا این‌که در مرحله پختگی ‌شاعر و در دوران راجه سکه جیون مل (حک‌ ۱۱۶۹-۱۱۷۶ق)، وی به مقام ملک‌الشعرایی رسید.
[۴] تیکو، گ ل، پارسی سرایان کشمیر، تهران، ۱۳۴۲ش.
[۵] راشدی، حسام‌الدین، تذکره شعرای کشمیر، لاهور، ۱۹۸۳م.

توفیق در سراسر عمر خود از زادگاهش بیرون نرفت،
[۶] صبا، محمدمظفرحسین، تذکره روز روشن، ج۱، ص۱۵۸، به کوشش محمدحسین رکن‌زاده آدمیت، تهران، ۱۳۴۳ش.
[۷] احمدعلی، هاشمی سندیلوی، مخزن الغرائب، ج۱، ص۴۵۹، به کوشش محمدباقر، لاهور، ۱۹۶۸م.
تا این‌که در ۸۹ سالگی در همان‌جا درگذشت.
[۸] صبا، محمدمظفرحسین، تذکره روز روشن، ج۱، ص۱۲۱، به کوشش محمدحسین رکن‌زاده آدمیت، تهران، ۱۳۴۳ش.
[۹] گـوپاموی، محمد قدرت‌الله، نتایج الافکار، ج۱، ص۱۳۱، به کوشش اردشیر بنشاهی خاضع، بمبئی، ۱۳۳۶ش.

توفیق در سرودن انواع شعر، به ویژه مثنوی، قصیده، غزل و قطعه مهارت داشت
[۱۰] احمدعلی، هاشمی سندیلوی، مخزن الغرائب، ج۱، ص۴۵۹، به کوشش محمدباقر، لاهور، ۱۹۶۸م.
[۱۱] همدانی، مصحفی غلام، عقد ثریا، ج۱، ص۱۸، دهلی، ۱۹۳۳م.
و برای یافتن مضامین تازه بسیار تلاش می‌کرد.
[۱۲] آرزو، علی خان، مجمع‌النفایس، ج۱، ص۳۶، به کوشش عابدرضا بیدار، پتنه، کتابخانۀ خدابخش.
وی به موسیقی نیز علاقه فراوانی داشت؛ این موضوع در غزل‌ها و مثنوی او نمایان است.
[۱۳] یزدانی، خواجه حمید، «ایران‌شناسی شعرای کشمیری الاصل»، ج۱، ص۳۲۵، مجموعۀ سخنرانی‌های نخستین سمینار پیوستگیهای فرهنگی ایران و شبه قاره، اسلام آباد، ۱۳۷۲ش، ج۱.
از او مخمس‌هایی بر غزلیات حافظ، جامی، صائب و کلیم باقی‌مانده است
[۱۴] تیکو، گ ل، پارسی سرایان کشمیر، ج۱، ص۱۲۷-۱۳۱، تهران، ۱۳۴۲ش.
[۱۵] احمد، ظهورالدین، پاکستان میں فارسی ادب، ج۳، ص۵۶۵، لاهور، ۱۹۷۷م.
که نشانه استادی و مهارت او ست.

۲ - آثـار


۱. احوال ملک کشمیر، مثنوی تاریخی به فارسی نزدیک به دوهزار بیت
[۱۶] آفتاب اصغر، تاریخ نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۵۱۰، لاهور، ۱۳۶۴ش.
[۱۷] تیکو، گ ل، پارسی سرایان کشمیر، ج۱، ص۱۲۱، تهران، ۱۳۴۲ش.
که به تاریخ مولوی توفیق در بیان احوال کشمیر نیز معروف است
[۱۸] Ethé, H, Catalogue of Persian Manuscripts in the Library of the India Office, Oxford, ۱۹۳۷، ج۲، ص۱۸.
در این مثنوی که در زمان پادشاهی عالمگیر سروده شده،
[۱۹] Ethé, H, Catalogue of Persian Manuscripts in the Library of the India Office, Oxford, ۱۹۳۷، ج۲، ص۱۸.
سنت مثنوی‌گویی کاملاً رعایت شده است.
[۲۰] یزدانی، خواجه حمید، «ایران‌شناسی شعرای کشمیری الاصل»، ج۱، ص۳۲۴، مجموعۀ سخنرانیهای نخستین سمینار پیوستگیهای فرهنگی ایران و شبه قاره، اسلام آباد، ۱۳۷۲ش، ج۱.
توفیق در این مثنوی عهد یوسف شاه را ستایش کرده، و با استفاده بجا و به‌نگام از صنایع‌ لفظی و بدیعی، مناظر طبیعی را با بیانی ساده به تصویر کشیده است.
[۲۱] یزدانی، خواجه حمید، «ایران‌شناسی شعرای کشمیری الاصل»، ج۱، ص۳۲۴، مجموعۀ سخنرانیهای نخستین سمینار پیوستگیهای فرهنگی ایران و شبه قاره، اسلام آباد، ۱۳۷۲ش، ج۱.

این اثر ــ چنان‌ کـه از نامش پیدا ست ــ در شرح و وصف کشمیر و محتوی اتفاقات سیاسی مربوط به الحاق کشمیر به دولت تیموری هند در زمان پادشاهی اکبر شاه (۹۴۹-۱۰۱۴ق) و مسافرت‌های امپراتوران تیموری هند مانند اکبرشاه، جهانگیر، شاه‌جهان و عالم‌گیر به آن‌جاست و درباره اوضاع و احوال این ناحیه در عهد عالم‌گیر اطلاعات تازه‌ای به دست می‌دهد. با این حال، مثنوی احوال ملک کشمیر، ارزش تاریخی چندانی ندارد، زیرا بیش‌تر وقایع تاریخی که در آن به نظم درآمده، در شاه‌کارهای نثر آن دوران مانند اکبرنامه، جهانگیرنامه، شاه‌جهاننامه و عالم‌گیرنامه به تفصیل یاد شده است.
[۲۲] آفتاب اصغر، تاریخ نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۵۱۰-۵۱۱، لاهور، ۱۳۶۴ش.
[۲۳] Storey, C A, Persian Literature, London, ۱۹۲۱،۱۹۳۹، ج۱، ص۶۸۲.
[۲۴] Ethé, H, Catalogue of Persian Manuscripts in the Library of the India Office, Oxford, ۱۹۳۷، ج۱، ص۱۸.

۲. سراپا، مثنوی فارسی در ۱۹۵ بیت، در وصف سرتاپای معشوق.
[۲۵] همدانی مصحفی، غلام، عقد ثریا، ج۱، ص۱۸، دهلی، ۱۹۳۳م.
از این اثر چندین نسخه خطی در کتابخانه‌های ایران، پاکستان و آمریکا نگهداری می‌شود
[۲۶] ملک، خطی، ج۱۹، ص۸.
[۲۷] ملک، خطی، ج۱۹، ص۲۰۳.
[۲۸] عباسی نوشاهی، خضر، فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخـانه دانشگاه پنجاب لاهـور، ص۵۸۱، اسلام‌آباد، ۱۳۶۵ش/۱۹۸۶م.
[۲۹] عباسی نوشاهی، خضر، فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخـانۀ دانشگاه پنجاب لاهـور، ج۱، ص۲۶۴-۲۶۵، اسلام‌آباد، ۱۳۶۵ش/۱۹۸۶م.
[۳۰] مرکزی، خطی، ج۱۱-۱۲، ص۷۵۵.

۳-۵. بحر طویل
[۳۱] آستان‌قدس، فهرست، ج۷، ص۲۷۱.
منظومه واسوخت
[۳۲] عباسی نوشاهی، خضر، فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخـانۀ دانشگاه پنجاب لاهـور، ج۱، ص۳۲۵، اسلام‌آباد، ۱۳۶۵ش/۱۹۸۶م.
قصیده شیبیه.
[۳۳] احمد، ظهورالدین، پاکستان میں فارسی ادب، ج۳، ص۵۶۵-۵۶۸، لاهور، ۱۹۷۷م.

۶. دیوان
[۳۴] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۹، ص۱۸۰.    
به نوشته رضوی،
[۳۵] RaĐavî, Q H, Catalogue of the Persian Manuscripts in the Bûhâr Library, Calcutta, ۱۹۲۱، ج۱، ص۳۰۰-۳۰۱.
این اثر شامل مثنوی‌ها، قصاید، ترجیع‌بندها، ترکیب‌بندها، ماده تاریخ‌ها، غزلیات، همراه با یک ساقی‌نامه، مخمسات، رباعیات و مستزاد است، و برای شیخ غلام محمد قدیری چشتی نظامی، مشهور به مسکین شاه، به نظم درآمده است. آخرین تاریخی که در نسخه کتابخانه بوهار یافت شده، متعلق به سال ۱۱۸۸ق است.
[۳۶] RaĐavî, Q H, Catalogue of the Persian Manuscripts in the Bûhâr Library, Calcutta, ۱۹۲۱، ج۱، ص۳۰۰.

۷. کلیات
[۳۷] اطهرشیر، سید، مرأة العلوم، ج۳، ص۹۵، پتنه، ۱۹۶۷م.
[۳۸] احمد، ظهورالدین، پاکستان میں فارسی ادب، ج۳، ص۵۶۵-۵۶۸، لاهور، ۱۹۷۷م.


۳ - فهرست منابع


(۱) آرزو علی، خان، مجمع‌النفایس، به کوشش عابدرضا بیدار، پتنه، کتابخانه خدابخش.
(۲) آستان‌قدس، فهرست.
(۳) آفتاب اصغر، تاریخ نویسی فارسی در هند و پاکستان، لاهور، ۱۳۶۴ش.
(۴) آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة.
(۵) ابراهیم خان خلیل، علی، صحف، به کوشش عابد رضا بیدار، پتنه، کتابخانه خدابخش.
(۶) احمد، ظهورالدین، پاکستان میں فارسی ادب، لاهور، ۱۹۷۷م.
(۷) احمدعلی، هاشمی سندیلوی، مخزن الغرائب، به کوشش محمدباقر، لاهور، ۱۹۶۸م.
(۸) اطهرشیر، سید، مرأة العلوم، پتنه، ۱۹۶۷م.
(۹) ایمان، رحم‌علی‌خان، منتخب اللطایف، به کوشش محمد رضا جلالی نائینی و امیرحسن عابدی، تهران، ۱۳۴۹ش.
(۱۰) تیکو، گ ل، پارسی سرایان کشمیر، تهران، ۱۳۴۲ش.
(۱۱) حبیب‌الرحمان، حکیم، ثلاثه غساله، ترجمۀ عارف‌نوشاهی، لاهور، ۱۳۶۸ش/۱۹۸۹م.
(۱۲) دیوان بیگی، احمد، حدیقة‌الشعراء، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۶۴ش.
(۱۳) راشدی، حسام‌الدین، تذکره شعرای کشمیر، لاهور، ۱۹۸۳م.
(۱۴) صبا، محمدمظفرحسین، تذکره روز روشن، به کوشش محمدحسین رکن‌زاده آدمیت، تهران، ۱۳۴۳ش.
(۱۵) عبدالسبحان، «نفوذ حافظ در بنگاله»، مجموعه سخنرانی‌های نخستین سمینار پیوستگی‌های فرهنگی ایران و شبه قاره هند، اسلام‌آباد، ۱۳۷۲ش، ج۱.
(۱۶) عباسی نوشاهی، خضر، فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخـانه دانشگاه پنجاب لاهـور، اسلام‌آباد، ۱۳۶۵ش/۱۹۸۶م.
(۱۷) گـوپاموی، محمد قدرت‌الله، نتایج الافکار، به کوشش اردشیر بنشاهی خاضع، بمبئی، ۱۳۳۶ش.
(۱۸) مرکزی، خطی.
(۱۹) ملک، خطی.
(۲۰) نوشاهی، عارف، فهرست نسخه‌های خطی فارسی موزه ملی پاکستان، لاهور، ۱۳۶۲ش.
(۲۱) هدایت، محمود، گلزار جاویدان، تهران، ۱۳۵۳ش.
(۲۲) همدانی، مصحفی غلام، عقد ثریا، دهلی، ۱۹۳۳م.
(۲۳) یزدانی، خواجه حمید، «ایران‌شناسی شعرای کشمیری الاصل»، مجموعه سخنرانی‌های نخستین سمینار پیوستگی‌های فرهنگی ایران و شبه قاره، اسلام آباد، ۱۳۷۲ش، ج۱.
(۲۴) Ethé, H, Catalogue of Persian Manuscripts in the Library of the India Office, Oxford, ۱۹۳۷.
(۲۵) RaĐavî, Q H, Catalogue of the Persian Manuscripts in the Bûhâr Library, Calcutta, ۱۹۲۱.
(۲۶) Rahman, M, Catalogue of Persian Printed Books in the Library of the Asiatic Society, Calcutta, ۱۹۶۷.
(۲۷) Storey, C A, Persian Literature, London, ۱۹۲۱-۱۹۳۹.

۴ - پانویس

 
۱. ↑ تیکو، گ ل، پارسی سرایان کشمیر، ج۱، ص۱۲۱، تهران، ۱۳۴۲ش.
۲. ↑ ابراهیم خان خلیل، علی، صحف، ج۱، ص۳۳، به کوشش عابد رضا بیدار، پتنه، کتابخانۀ خدابخش.
۳. ↑ ایمان، رحم‌علی‌خان، منتخب اللطایف، ج۱، ص۱۲۴، به کوشش محمد رضا جلالی نائینی و امیرحسن عابدی، تهران، ۱۳۴۹ش.
۴. ↑ تیکو، گ ل، پارسی سرایان کشمیر، تهران، ۱۳۴۲ش.
۵. ↑ راشدی، حسام‌الدین، تذکره شعرای کشمیر، لاهور، ۱۹۸۳م.
۶. ↑ صبا، محمدمظفرحسین، تذکره روز روشن، ج۱، ص۱۵۸، به کوشش محمدحسین رکن‌زاده آدمیت، تهران، ۱۳۴۳ش.
۷. ↑ احمدعلی، هاشمی سندیلوی، مخزن الغرائب، ج۱، ص۴۵۹، به کوشش محمدباقر، لاهور، ۱۹۶۸م.
۸. ↑ صبا، محمدمظفرحسین، تذکره روز روشن، ج۱، ص۱۲۱، به کوشش محمدحسین رکن‌زاده آدمیت، تهران، ۱۳۴۳ش.
۹. ↑ گـوپاموی، محمد قدرت‌الله، نتایج الافکار، ج۱، ص۱۳۱، به کوشش اردشیر بنشاهی خاضع، بمبئی، ۱۳۳۶ش.
۱۰. ↑ احمدعلی، هاشمی سندیلوی، مخزن الغرائب، ج۱، ص۴۵۹، به کوشش محمدباقر، لاهور، ۱۹۶۸م.
۱۱. ↑ همدانی، مصحفی غلام، عقد ثریا، ج۱، ص۱۸، دهلی، ۱۹۳۳م.
۱۲. ↑ آرزو، علی خان، مجمع‌النفایس، ج۱، ص۳۶، به کوشش عابدرضا بیدار، پتنه، کتابخانۀ خدابخش.
۱۳. ↑ یزدانی، خواجه حمید، «ایران‌شناسی شعرای کشمیری الاصل»، ج۱، ص۳۲۵، مجموعۀ سخنرانی‌های نخستین سمینار پیوستگیهای فرهنگی ایران و شبه قاره، اسلام آباد، ۱۳۷۲ش، ج۱.
۱۴. ↑ تیکو، گ ل، پارسی سرایان کشمیر، ج۱، ص۱۲۷-۱۳۱، تهران، ۱۳۴۲ش.
۱۵. ↑ احمد، ظهورالدین، پاکستان میں فارسی ادب، ج۳، ص۵۶۵، لاهور، ۱۹۷۷م.
۱۶. ↑ آفتاب اصغر، تاریخ نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۵۱۰، لاهور، ۱۳۶۴ش.
۱۷. ↑ تیکو، گ ل، پارسی سرایان کشمیر، ج۱، ص۱۲۱، تهران، ۱۳۴۲ش.
۱۸. ↑ Ethé, H, Catalogue of Persian Manuscripts in the Library of the India Office, Oxford, ۱۹۳۷، ج۲، ص۱۸.
۱۹. ↑ Ethé, H, Catalogue of Persian Manuscripts in the Library of the India Office, Oxford, ۱۹۳۷، ج۲، ص۱۸.
۲۰. ↑ یزدانی، خواجه حمید، «ایران‌شناسی شعرای کشمیری الاصل»، ج۱، ص۳۲۴، مجموعۀ سخنرانیهای نخستین سمینار پیوستگیهای فرهنگی ایران و شبه قاره، اسلام آباد، ۱۳۷۲ش، ج۱.
۲۱. ↑ یزدانی، خواجه حمید، «ایران‌شناسی شعرای کشمیری الاصل»، ج۱، ص۳۲۴، مجموعۀ سخنرانیهای نخستین سمینار پیوستگیهای فرهنگی ایران و شبه قاره، اسلام آباد، ۱۳۷۲ش، ج۱.
۲۲. ↑ آفتاب اصغر، تاریخ نویسی فارسی در هند و پاکستان، ج۱، ص۵۱۰-۵۱۱، لاهور، ۱۳۶۴ش.
۲۳. ↑ Storey, C A, Persian Literature, London, ۱۹۲۱،۱۹۳۹، ج۱، ص۶۸۲.
۲۴. ↑ Ethé, H, Catalogue of Persian Manuscripts in the Library of the India Office, Oxford, ۱۹۳۷، ج۱، ص۱۸.
۲۵. ↑ همدانی مصحفی، غلام، عقد ثریا، ج۱، ص۱۸، دهلی، ۱۹۳۳م.
۲۶. ↑ ملک، خطی، ج۱۹، ص۸.
۲۷. ↑ ملک، خطی، ج۱۹، ص۲۰۳.
۲۸. ↑ عباسی نوشاهی، خضر، فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخـانه دانشگاه پنجاب لاهـور، ص۵۸۱، اسلام‌آباد، ۱۳۶۵ش/۱۹۸۶م.
۲۹. ↑ عباسی نوشاهی، خضر، فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخـانۀ دانشگاه پنجاب لاهـور، ج۱، ص۲۶۴-۲۶۵، اسلام‌آباد، ۱۳۶۵ش/۱۹۸۶م.
۳۰. ↑ مرکزی، خطی، ج۱۱-۱۲، ص۷۵۵.
۳۱. ↑ آستان‌قدس، فهرست، ج۷، ص۲۷۱.
۳۲. ↑ عباسی نوشاهی، خضر، فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخـانۀ دانشگاه پنجاب لاهـور، ج۱، ص۳۲۵، اسلام‌آباد، ۱۳۶۵ش/۱۹۸۶م.
۳۳. ↑ احمد، ظهورالدین، پاکستان میں فارسی ادب، ج۳، ص۵۶۵-۵۶۸، لاهور، ۱۹۷۷م.
۳۴. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة، ج۹، ص۱۸۰.    
۳۵. ↑ RaĐavî, Q H, Catalogue of the Persian Manuscripts in the Bûhâr Library, Calcutta, ۱۹۲۱، ج۱، ص۳۰۰-۳۰۱.
۳۶. ↑ RaĐavî, Q H, Catalogue of the Persian Manuscripts in the Bûhâr Library, Calcutta, ۱۹۲۱، ج۱، ص۳۰۰.
۳۷. ↑ اطهرشیر، سید، مرأة العلوم، ج۳، ص۹۵، پتنه، ۱۹۶۷م.
۳۸. ↑ احمد، ظهورالدین، پاکستان میں فارسی ادب، ج۳، ص۵۶۵-۵۶۸، لاهور، ۱۹۷۷م.


۵ - منبع


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ملامحمد‌لاله‌جو توفیق کشمیری»، شماره۶۱۸۰.    


رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.