وجوب شناخت خداوجود خدا به تصریح برخی آیات تردیدناپذیر است: «... اَفِی اللّهِ شَک فاطِرِ السَّموتِ والاَرض...» و خداشناسی امری فطری و با وجود آدمی عجین گشته است: «فَاَقِم وَجهَک لِلدّینِ حَنیفًا فِطرَتَ اللّهِ الَّتی فَطَرَ النّاسَ عَلَیها لا تَبدیلَ لِخَلقِ اللّه...» ۱ - شناخت فطری به نحو علم بسیطبر این اساس گرچه شناخت خدا برای همگان در اصل فطرتشان حاصل است؛ ولی باید توجه داشت که شناخت مذکور به نحو علم بسیط است که عبارت از شناخت چیزی با غفلت از آن شناخت است، ازاین‌رو در بسیاری از مواقع انسانها خدا را از یاد می‌برند و تنها هنگام بروز شداید و مشکلات ضمن اذعان به وجود وی روبه سوی او آورده و با یادش آرامش می‌یابند. شناخت خدا به صورت علم مرکب که عبارت از شناخت توأم با توجه به آن شناخت است در مواقع عادی تنها برای برخی از انسانها تحقق می‌یابد و خود بر دو گونه است: یا مبتنی بر کشف و شهود است، چنان که این نحوه از شناخت برای اولیا و عرفا حاصل می‌شود یا مبتنی بر علم استدلالی است، چنان که برای متفکران در صفات و آثار حق پدید می‌آید. شناختی که مناط تکلیف (وجوب) و رسالت قرار می‌گیرد شناخت ترکیبی است که احتمال عروض خطا و صواب در آن راه می‌یابد و ملاک کفر و ایمان و فضیلت و عدم آن در بین مردم است. [۷]
اسفار، ج۱، ص۱۱۶-۱۱۸.
۲ - قاعده وجوب شکر منعمدر آیات بسیاری مطابق با قاعده عقلی وجوب شکر منعم که ترک آن استحقاق مذمت نزد عقلا می‌آورد به‌شکرگزاری دربرابر خدا: «... واشکروا لِلّهِ اِن کنتُم اِیّاهُ تَعبُدون» یا نعمتهای او: «... و اشکروا نِعمَتَ اللّه...» فرمان داده شده است؛ در آیه ۷۸ نحل به این مطلب اشاره شده که خدا شما را از شکم مادرانتان خارج کرد، درحالی که چیزی نمی‌دانستید، پس او برای شما گوش و چشم و عقل قرارداد تا شکرگزار این نعمتها باشید. برخی گفته‌اند: وجوب شکر منعم پیش از آن‌که حکمی عقلی باشد حکمی عاطفی است [۱۲]
آموزش کلام اسلامی، ج۱، ص۳۵.
، زیرا اگر کسی به دیگری خدمتی کند یا نعمتی به او ببخشد عواطف او را متوجه خود می‌سازد و بی‌تردید به هر میزان نعمت بزرگ‌تر باشد عواطف به سوی منعم بیش‌تر تحریک می‌شود. درهر صورت شکر منعم بر شناخت وی متوقف است، زیرا شکر باید با حال مشکور مناسب باشد و گرنه شکر نخواهد بود. [۱۳]
شرح باب حادی عشر، ص۱۹.
در برخی آیات به شناخت وحدانیت خدا امر شده است و امر، بر وجوب دلالت دارد: [۱۴]
شرح باب حادی عشر، ص۲۱.
«فاعلَم اَنَّهُ لا اِلهَ اِلاَّ اللّه...» ۳ - روایت پیامبر در مورد خداشناسیبراساس روایتی از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) هرکس آیات ۱۹۰-۱۹۴ آل‌عمران را بخواند و در آن تدبر نکند شایسته مذمت است. [۱۷]
مجمع‌البیان، ج۲، ص۹۰۸.
[۱۸]
بحارالانوار، ج۶۶، ص۳۵۰.
۴ - پانویس
۵ - منبعدائرةالمعارف قرآن کریم برگرفته از مقاله الله. |