اهلیاهلی( اِنسی ) یعنی رام مقابل وحشی و از آن در بابهای مختلف چون حج، تجارت، صید و ذباحه و اطعمه و اشربه بحث شده است. ۱ - تعریف واژه اهلیاهلی، ویژگی جانوری است که با انسان انس گرفته است، مانند کبوتر، گوسفند و اسب ۲ - اهلی در باب حجکشتن گاو، گوسفند و شتر اهلی در حال احرام جایز است؛ هر چند توحّش بر آن عارض شده باشد. کفاره شکار حیوان وحشی در حال احرام، اهلیِ آن است، مانند کفّاره شتر مرغ، گاو وحشی و آهو که به ترتیب شتر، گاو، و گوسفند اهلی است. ۳ - اهلی در باب تجارتهرنوع حیوان وحشی با اهلی آن، دو گونه و دو نوع به شمار می‌رود. بدین جهت، در داد و ستد آن دو با یکدیگر به زیادی، ربا تحقّق پیدا نمی‌کند. ۴ - اهلی در باب اطعمه و اشربهخوردن گوشت انواع شتر، گاو و گوسفند اهلی، حلال و خوردن گوشت اسب، قاطر و الاغ اهلی مکروه است. امام خمینی در کتاب تحریرالوسیله در این باره می‌نویسد: «حیوانات چهارپای برّی (غیردریایی)، دو صنف‌اند: اهلی و وحشی. اما اهلی، پس از آن‌ها جمیع اصناف گوسفند و گاو و شتر حلال است و اسب و قاطر و الاغ مکروه است و کراهت اولی خفیف‌تر است. و غیر این‌ها حرام می‌باشد مانند سگ و گربه و غیر این‌ها.» [۵]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۱۶۷، کتاب الاطعمة و الاشربة، القول فی الحیوان، مسالة۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۵ - اهلی در باب صید و ذباحهحیوان اهلی چنانچه با اسلحه یا سگ شکاری شکار شود، حرام است، جز صورتی که توحّش بر آن عارض شده باشد و ذبح یا نحر آن ممکن نباشد. یا اینکه در محلّ تنگی مانند چاه قرار گرفته باشد که بیرون آوردن و حتّی ذبح در آن محل هم ممکن نباشد. در این صورت با وارد کردن ضربه و نیزه می‌توان آن را کشت. امام خمینی در کتاب تحریرالوسیله در این باره می‌نویسد: «حیوانی که به سبب سگ و با وسیله جمادی با شرایط آن، کشته و حلال می‌شود هر حیوان ممتنع وحشی است از پرنده یا غیر آن؛ چه اصلاً چنین باشد؛ مانند کبوتر و آهو و گاو وحشی یا اهلی باشد سپس وحشی گردد، یا سرکش شود؛ مانند گاو سرکش و شتری که این‌چنین است. و همچنین است هر چهارپایی که هجوم‌کننده است؛ مانند گاومیش وحشی و مانند آن؛ و خلاصه هرآنچه که زیردست نیاید و غالباً دست‌یافتن بر آن بدون تدبیر ممکن نباشد. بنابراین تذکیه نمودن با شکار، بر حیوان اهلی رام واقع نمی‌شود، چه رام بودن آن اصلی باشد؛ مانند مرغ و گوسفند و شتر و گاو یا عارضی پیدا شده باشد؛ مانند آهو و پرنده‌ای که اهلی شده‌اند.» [۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۱۴۹، کتاب الصید و الذباحة، القول فی الصید، مسالة۱۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
و «هر حیوانی که ذاتاً خوردن آن حلال است، بدون اشکال، تذکیه بر آن واقع می‌شود؛ اگرچه به عوارضی حرام شده باشد مانند حیوان جلّال (نجاست خوار) و وطی شده، خواه دریایی باشد یا برّی (خشکی)، وحشی باشد یا اهلی، پرنده باشد یا غیر آن؛ اگرچه در کیفیت تذکیه مختلف می‌باشند.» [۸]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۱۶۳، کتاب الصید و الذباحة، القول فی الذباحة، مسالة۲۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۶ - اهلی در باب دیاتاگر آنچه که تلف شده چیزی باشد که خوردنش حلال باشد، لیکن خوردن آن متعارف نباشد، مانند اسب‌ها و قاطرها و الاغ‌های اهلی، حکم آن مانند غیر ماکول است. لیکن احتیاط (واجب) در درآوردن چشم آن‌ها همان است که در مساله سوم ذکر کردیم.» [۹]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۶۴۵، کتاب الدیات، القول فی اللواحق، الثالث من اللواحق فی الجنایة علی الحیوان، مسالة۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
مبنی بر اینکه «در جایی که چشم چهارپایی را دربیاورد احتیاط (واجب) اکثر الامرین از ارش و یک چهارم ثمن آن - در روزی که چشمش درآورده شده است - می‌باشد.» [۱۰]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۶۴۴، کتاب الدیات، القول فی اللواحق، الثالث من اللواحق فی الجنایة علی الحیوان، مسالة۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۷ - پانویس۸ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۱، ص۷۷۳-۷۷۴. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |