شعبدهشعبده (شعوذه) به یک نوع تردستی گفته می شود ۱ - تعریف شعبدهشعبده عبارت است از عمل سرگرم كننده‌اى كه زیركانه و با حركات بسیار تند دست انجام مى‌گیرد و موجب فریب و شگفتى بیننده مى‌شود. در حقیقت شعبده باز، كارهاى عادى و متعارف را با تردستی و سرعت زیاد، غیر متعارف و شگفت انگیز جلوه مى‌دهد و از این طریق ذهن بیننده را به خود مشغول كرده، او را در برابر امرى شگفت قرار مى‌دهد. بنابر این، شعبده پدیدار شدن چیزى با اسباب عادى و متعارف است؛ اما از آنجا كه با سرعت بسیار بالایى انجام مى‌گیرد، بیننده تصور مى‌كند، بدون سبب عادى پدید آمده است؛ از این رو، شگفت زده مى‌شود. [۱]
إرشاد الطالب ج۱،ص۱۶۸
[۲]
مصباح الفقاهة ج۱،ص۲۸۸-۲۹۰
۲ - فرق شعبده با سحربنابر این تعریف، آنچه با شعبده پدیدار مى‌گردد، امرى واقعی است نه خیالی؛ برخلاف سحر كه بسیارى از فقها آن را خیالى محض مى‌دانند برخى، شعبده را مرادف معناى سحر دانسته و گفته‌اند: شعبده عملیات تأثیر گذار بر قوه خیال است و شعبده باز با تصرف در مخيّله فرد، انواع شكلها و صورتهاى خیالى را در آن ایجاد نموده و در مرحله بعد با قوه نفسانی خود آن اشكال را در فضایى حسّى به بینندگان منتقل مى‌كند؛ به گونه‌اى كه آنان، آنها را امرى واقعى مى‌بینند؛ در حالى كه حقیقت آنها نمود است نه بود. [۳]
. تاج العروس، واژه «شعوذة»
[۴]
تاریخ ابن خلدون ج۱،ص۴۹۷
بر اساس این تعریف، تردستی مصداق شعبده نخواهد بود. از احكام عنوان یاد شده در باب تجارت سخن گفته‌اند.۳ - احکام شعبدهحكم: شعبده به معناى دوم از مصادیق سحر به شمار مى‌رود و احكام آن را دارد؛ لیكن به معناى نخست (تردستى) آیا حرام است یا نه، اختلاف مى‌باشد. مشهور فقها آن را نیز حرام مى‌دانند. بنابر قول به حرمت، آموختن و آموزش دادن آن جهت عمل و نیز گرفتن اجرت در ازاى یاد دادن آن حرام و اکل مال بالباطل است. [۸]
تذكرة الفقهاءج۱۲،ص۱۴۵
[۱۰]
وسیلة النجاة،ص ۳۲۳
در مقابل مشهور، گروهى از معاصران آن را حرام ندانسته‌اند، مگر آنكه عمل حرامى همچون زیان رساندن به مومن بر آن مترتب گردد. [۱۱]
منهاج الصالحین (سید محمدسعید حكیم)ج۲،ص۲۱
[۱۳]
إرشاد الطالب ج۱،ص۱۶۸
[۱۴]
منهاج الصالحین (سیستانى)ج۲،ص۱۲
۳.۱ - دیدگاه فقهی امام خمینیامام خمینی در تحریرالوسیله بعد از بیان تعریف سحر و حکم آن به اینکه: «جادو کردن و یاد دادن و یاد گرفتن و کسب کردن با آن، حرام می‌باشد و منظور از جادوگری آن است که با نوشتن یا سخن گفتن یا دود نمودن یا با تصویر یا دمیدن یا گره زدن و مانند این‌ها انجام می‌گیرد که در بدن شخص سحر شده یا قلب او یا عقل او اثر می‌کند، پس در احضار او یا خواب کردن یا بیهوش کردن یا به دوستی و یا دشمنی واداشتن او و مانند این‌ها تاثیر می‌نماید. [۱۵]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۵۲۹، کتاب المکاسب و المتاجر، مسالة۱۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
و بیان اینکه «به خدمت گرفتن فرشتگان و حاضر کردن جن و تسخیر آنها و احضار ارواح و تسخیرشان و امثال این‌ها به جادوگری ملحق می‌شود.»، [۱۶]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۵۲۹، کتاب المکاسب و المتاجر، مسالة۱۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
می‌نویسد: «بل یلحق به - او یکون منه - الشعبذة: و هی اراءة غیر الواقع واقعاً بسبب الحرکة السریعة.» [۱۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۵۳۰، کتاب المکاسب و المتاجر، مسالة۱۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
بلکه «شعبده» به آن ملحق می‌شود یا قسمی از آن است؛ و آن عبارت است از اینکه به سبب حرکت سریع، غیر واقع را واقع نشان دهد. پس «تعلیم و تعلّم شعبده و اعمال آن حرام است.» [۱۸]
موسوعة الامام الخمینی، ج۳۶، استفتائات امام خمینی، ج۵، ص۶۱۵، سؤال۶۸۲۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۴ - پانویس
۵ - منبع• جمعي از پژوهشگران زير نظر سيد محمود هاشمي شاهرودي فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، ج۴، ص۶۸۲-۶۸۱ • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |