زمان تقریبی مطالعه: 10 دقیقه
 

صافی‌اصفهانی




صافی اصفهانی، شاعر سده های دوازدهم و سیزدهم
[۱] سفینة المحمود، ج ۲، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۶ ش.
می باشد.


۱ - تولد


میرزا محمدجعفرصافی اصفهانی، فرزند محمد، از سادات اصفهان بود. او را، به اختلاف، از سادات موسوی ،
[۲] محمد فاضل خان گروسی، تذکرۀ انجمن خاقان، ج۱، ص۵۵۱، چاپ توفیق سبحانی، تهران ۱۳۷۶ش.
[۳] عبدالرزاق بن نجفقلی مفتون دنبلی، تذکرۀ نگارستان دارا، ج۱، ص۲۲۰، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۲ش.
[۴] احمد منزوی، فهرست نسخه های خطی فارسی، ج۱، ص۱۲۲، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
حسینیِ مرعشی
[۵] مصلح الدین مهدوی، تذکرة القبور، یا دانشمندان و بزرگان اصفهان،ص ۹۷، اصفهان ۱۳۴۸ ش.
و طباطبایی
[۶] جلال الدین همایی، ج۱، ص۱۲۸، برگزیدۀ دیوان سه شاعر اصفهان از خاندان همای شیرازی، تهران ۱۳۴۳ ش.
[۷] جلال الدین همایی، برگزیدۀ دیوان سه شاعر اصفهان از خاندان همای شیرازی، ج۱، ص۱۹ ۱۳۴۰ش، تهران ۱۳۴۳ ش.
دانسته اند. با توجه به سخنِ خودِ او در شهنشاه نامه، وی احتمالاً درسال ۱۱۳۰ به دنیا آمده است.

۲ - اخلاق


از جزئیات زندگی او اطلاع چندانی نداریم. تقریباً همۀ تذکره نویسان – به خصوص آنان که وی را از نزدیک دیده اند
[۸] محمد فاضل خان گروسی، تذکرۀ انجمن خاقان، ج۱، ص۵۵۱، چاپ توفیق سبحانی، تهران ۱۳۷۶ش.
[۹] عبدالرزاق بن نجفقلی مفتون دنبلی، تذکرۀ نگارستان دارا،ج۱، ص۲۲۰، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۲ش.
[۱۰] احمد منزوی، فهرست نسخه های خطی فارسی، ج۱، ص۱۲۲، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
[۱۱] لطف‌علی‌بن آقاخان آذربیگدلی، آتشکدۀ آذر، ج۱، ص۵۲۷، چاپ میرهاشم محدّث، تهران ۱۳۷۸ ش.
بر خوش‌خلقی و زنده دلی و مهربانی او تأکید کرده اند.

۳ - آثار



۳.۱ - دیوان اشعار


دیوان اشعار، بالغ بر دوازده هزار بیت، که بیش‌تر آن غزل و بقیه مشتمل است بر قصیده ، ترکیب بند ، ترجیع بند ، مثنوی و رباعی.
[۱۲] محمد فاضل خان گروسی، تذکرۀ انجمن خاقان، ج۱، ص۵۵۱، چاپ توفیق سبحانی، تهران ۱۳۷۶ش.
[۱۳] عبدالرزاق بن نجفقلی مفتون دنبلی، تذکرۀ نگارستان دارا،ج۱، ص۲۲۱،، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۲ش.
[۱۴] احمد منزوی، فهرست نسخه های خطی فارسی، ج۱، ص۱۲۳، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
[۱۵] رضاقلی بن محمدهادی هدایت، مجمع الفصحا، ج۲، بخش۲، ص۶۷۴، چاپ مظاهر مصفا، ج ۲، بخش ۲، تهران ۱۳۴۰ش.
[۱۶] محمود میرزا قاجار، سفینة المحمود، ج۲، ص۴۳۵، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۶ ش.
نسخه ای از دیوان او به خط نستعلیق گویا خودِ وی، مشتمل بر قصیده و غزل و رباعی، به شمارۀ ۲۵۰۷، در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران موجود است.
[۱۷] احمد منزوی، ج۳، ص۲۴۰۱، فهرست نسخه های خطی فارسی، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.


۳.۲ - شهنشاه نامه


شهنشاه نامه، مهمترین اثر او، منظومه ای دینی است در معجزات پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و جنگ‌های امام علی علیه‌السلام، که آن را به تقلید از شاهنامۀ فردوسی در بحر متقارب سروده است. بنا بر گفتۀ خود او در پایان همین منظومه،
[۱۸] رضاقلی بن محمدهادی هدایت، مجمع الفصحا، ج۲، بخش۲، ص۶۸۴،چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ش.
وی آن را در دهۀ هفتم عمرش سروده و پس از اتمام، آن را به نظرِ فتحعلی شاه قاجار (حک: ۱۲۱۲ـ۱۲۵۰) رسانده و فتحعلی شاه نیز او را نواخته و این منظومه را شهنشاه نامه نامیده است.
[۱۹] احمد منزوی، فهرست نسخه های خطی فارسی، ج۱، ص۱۲۳، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
[۲۰] رضاقلی بن محمدهادی هدایت، مجمع الفصحا،ج۲، بخش۲، ص۶۷۳، چاپ مظاهر مصفا، ج ۲، بخش ۲، تهران ۱۳۴۰ش.
[۲۱] محمدعلی مدرّس تبریزی، ج۳، ص۴۱۰، ریحانة الأدب، ج ۳، تهران.
این منظومه در مقایسه با شاهنامۀ فردوسی خوب گفته نشده است.
[۲۲] محمد فاضل خان گروسی، تذکرۀ انجمن خاقان، ج۱، ص۵۵۱، چاپ توفیق سبحانی، تهران ۱۳۷۶ش.
[۲۳] عبدالرزاق بن نجفقلی مفتون دنبلی، تذکرۀ نگارستان دارا، ج۱، ص۲۲۱،چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۲ش.
بعضی
[۲۴] جلال الدین همایی، ج۱، ص۱۹، برگزیدۀ دیوان سه شاعر اصفهان از خاندان همای شیرازی، تهران ۱۳۴۳ ش.
آن را شایستۀ مقایسه با شاهنشاه نامۀ صبای کاشانی و اردیبهشت نامۀ سروش اصفهانی دانسته اند. به نوشتۀ هدایت،
[۲۵] رضاقلی بن محمدهادی هدایت، مجمع الفصحا،ج۲، بخش۲، ص۶۷۴، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ش.
این منظومه منتشر نشده و تذکره نویسان به آن اشاره نکرده اند. از این رو، خودِ او که نسخه ای از آن در اختیار داشته، حدود سیصد بیت از این منظومه را نقل کرده است.

۳.۳ - گلشن‌خیال


منظومۀ گلشن‌خیال، در بحر هزج. هدایت قریب شصت بیت از آن را در تذکرۀ خود ثبت کرده است.
[۲۶] رضاقلی بن محمدهادی هدایت، مجمع الفصحا،ج۲، بخش ۲، ص۶۸۴- ۶۸۶، چاپ مظاهر مصفا، ج ۲، بخش ۲، تهران ۱۳۴۰ش.
موضوع آن به درستی مشخص نیست. آنچه به نظر میرسد توصیه به صبر و شکیبایی، صفت عقول و مباحثی دربارۀ آفرینش انسان و شناخت است.

۳.۴ - زبدة الأنساب


زبدة الأنساب، در انساب سادات مرعشی، مشتمل بر مقدمه و چهار شعبه و خاتمه. گویا یک نسخۀ خطی از این کتاب در کتابخانۀ محمدعلی روضاتی موجود است.
[۲۷] صافی اصفهانی، فصلنامۀ فرهنگ اصفهان، ص ۵۰، ش ۱۹، حمیدرضا قانونی، «ستاره ای از ستارگان ادب پارسی، صافی اصفهانی»،(بهار ۱۳۸۰).


۴ - بررسی اشعار


تذکره نویسان اشعار صافی را دلنشین و در نهایت حلاوت و ملاحت و به سیاق سعدی نزدیک دانسته اند.
[۲۸] عبدالرزاق بن نجفقلی مفتون دنبلی، تذکرۀ نگارستان دارا، ج۱، ص۲۲۱، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۲ش.
[۲۹] احمد منزوی، فهرست نسخه های خطی فارسی، ج۱، ص۱۲۳، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
[۳۰] رضاقلی بن محمدهادی هدایت، مجمع الفصحا، ج۲، بخش۲، ص۶۷۳، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ش.
خودِ وی نیز به این نکته اشاره کرده است.
[۳۱] صافی اصفهانی، فصلنامۀ فرهنگ اصفهان، ص ۵۱، ش ۱۹، حمیدرضا قانونی، «ستاره ای از ستارگان ادب پارسی، صافی اصفهانی»،(بهار ۱۳۸۰).

با توجه به زندگی صافی در اوایل دورۀ قاجار و غلبۀ سبک بازگشت، تقلید از سعدی و حافظ و تضمین و استقبال از اشعار آنان و در نتیجه روانی و سادگی غزلیات وی طبیعی است، اما همچنان نشانه‌هایی از نازک خیالی‌ها و مضمون سازیهای سبک هندی در اشعار وی دیده می‌شود.

۵ - وفات


تاریخ وفات صافی را بیش‌تر منابع، موافق مادّه تاریخی که وامق اصفهانی ساخته («میرزا جعفر صافی بجنان جایش باد»)، سال ۱۲۱۹ و مدفن وی را تخت فولاد اصفهان ، در بقعۀ میرزا ابوالقاسم فندرسکی ، ضبط کرده اند.
[۳۲] محمد فاضل خان گروسی، تذکرۀ انجمن خاقان، ج۱، ص۵۵۱، چاپ توفیق سبحانی، تهران ۱۳۷۶ش.
[۳۳] عبدالرزاق بن نجفقلی مفتون دنبلی، تذکرۀ نگارستان دارا،ج۱، ص۲۲۱،چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۲ش.
[۳۴] احمد منزوی، فهرست نسخه های خطی فارسی، ج۱، ص۱۲۳، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
[۳۵] رضاقلی بن محمدهادی هدایت، مجمع الفصحا، ج۲، بخش۲، ص۶۷۳، چاپ مظاهر مصفا تهران ۱۳۴۰ش.
[۳۶] محمدعلی مدرّس تبریزی، ریحانة الأدب،ج۳، ص۴۱۰، تهران .
[۳۷] لطف‌علی‌بن آقاخان آذربیگدلی، ، ج۱، ص۵۲۷،آتشکدۀ آذر،چاپ میرهاشم محدّث، تهران ۱۳۷۸ ش.
[۳۸] رضاقلی بن محمدهادی هدایت، مجمع الفصحا، ج۲، بخش۲، ص۶۷۴،چاپ مظاهر مصفا،تهران ۱۳۴۰ش.
امروزه اثری از سنگ مزار او وجود ندارد و محل دقیق آرامگاه وی در این مکان، معلوم نیست.
[۳۹] صافی اصفهانی، فصلنامۀ فرهنگ اصفهان، ص۵۰، ش ۱۹، حمیدرضا قانونی، «ستاره ای از ستارگان ادب پارسی، صافی اصفهانی»، (بهار ۱۳۸۰).


۶ - فهرست منابع


(۱) احمد منزوی، فهرست نسخه های خطی فارسی، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
(۲) احمدبن فرامرز اختر، تذکرۀ اختر، ج ۱، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۳ ش.
(۳) احمدعلی دیوان بیگی، حدیقة الشعراء، ج ۲، چاپ عبدالحسین نوائی، تهران ۱۳۶۵ ش.
(۴) جلال الدین همایی، «ترجمۀ حال سروش اصفهانی»، در دیوان سروش اصفهانی، ج ۱، چاپ محمدجعفر محجوب، تهران ۱۳۴۰ ش.
(۵) جلال الدین همایی، برگزیدۀ دیوان سه شاعر اصفهان از خاندان همای شیرازی، تهران ۱۳۴۳ ش.
(۶) حمیدرضا قانونی، «ستاره ای از ستارگان ادب پارسی، صافی اصفهانی»، فصلنامۀ فرهنگ اصفهان، ش ۱۹ (بهار ۱۳۸۰).
(۷) رضاقلی بن محمدهادی هدایت، مجمع الفصحا، چاپ مظاهر مصفا، ج ۲، بخش ۲، تهران ۱۳۴۰ش.
(۸) عبدالرزاق بن نجفقلی مفتون دنبلی، تذکرۀ نگارستان دارا، ج ۱، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۲ش.
(۹) لطفعلیبن آقاخان آذربیگدلی، آتشکدۀ آذر، چاپ میرهاشم محدّث، تهران ۱۳۷۸ ش.
(۱۰) محمد فاضل خان گروسی، تذکرۀ انجمن خاقان، چاپ توفیق سبحانی، تهران ۱۳۷۶ش.
(۱۱) محمد قدرت الله گوپاموی، تذکرۀ نتائج الافکار، بمبئی ۱۳۳۶ش.
(۱۲) محمدعلی مدرّس تبریزی، ریحانة الأدب، ج ۳، تهران (بی تا).
(۱۳) محمود میرزا قاجار، سفینة المحمود، ج ۲، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۶ ش.
(۱۴) مصلح الدین مهدوی، تذکرة القبور، یا، دانشمندان و بزرگان اصفهان، اصفهان ۱۳۴۸ ش.
(۱۵) هلاکو قاجار، مصطبه خراب، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۴ ش.

۷ - پانویس

 
۱. ↑ سفینة المحمود، ج ۲، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۶ ش.
۲. ↑ محمد فاضل خان گروسی، تذکرۀ انجمن خاقان، ج۱، ص۵۵۱، چاپ توفیق سبحانی، تهران ۱۳۷۶ش.
۳. ↑ عبدالرزاق بن نجفقلی مفتون دنبلی، تذکرۀ نگارستان دارا، ج۱، ص۲۲۰، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۲ش.
۴. ↑ احمد منزوی، فهرست نسخه های خطی فارسی، ج۱، ص۱۲۲، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
۵. ↑ مصلح الدین مهدوی، تذکرة القبور، یا دانشمندان و بزرگان اصفهان،ص ۹۷، اصفهان ۱۳۴۸ ش.
۶. ↑ جلال الدین همایی، ج۱، ص۱۲۸، برگزیدۀ دیوان سه شاعر اصفهان از خاندان همای شیرازی، تهران ۱۳۴۳ ش.
۷. ↑ جلال الدین همایی، برگزیدۀ دیوان سه شاعر اصفهان از خاندان همای شیرازی، ج۱، ص۱۹ ۱۳۴۰ش، تهران ۱۳۴۳ ش.
۸. ↑ محمد فاضل خان گروسی، تذکرۀ انجمن خاقان، ج۱، ص۵۵۱، چاپ توفیق سبحانی، تهران ۱۳۷۶ش.
۹. ↑ عبدالرزاق بن نجفقلی مفتون دنبلی، تذکرۀ نگارستان دارا،ج۱، ص۲۲۰، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۲ش.
۱۰. ↑ احمد منزوی، فهرست نسخه های خطی فارسی، ج۱، ص۱۲۲، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
۱۱. ↑ لطف‌علی‌بن آقاخان آذربیگدلی، آتشکدۀ آذر، ج۱، ص۵۲۷، چاپ میرهاشم محدّث، تهران ۱۳۷۸ ش.
۱۲. ↑ محمد فاضل خان گروسی، تذکرۀ انجمن خاقان، ج۱، ص۵۵۱، چاپ توفیق سبحانی، تهران ۱۳۷۶ش.
۱۳. ↑ عبدالرزاق بن نجفقلی مفتون دنبلی، تذکرۀ نگارستان دارا،ج۱، ص۲۲۱،، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۲ش.
۱۴. ↑ احمد منزوی، فهرست نسخه های خطی فارسی، ج۱، ص۱۲۳، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
۱۵. ↑ رضاقلی بن محمدهادی هدایت، مجمع الفصحا، ج۲، بخش۲، ص۶۷۴، چاپ مظاهر مصفا، ج ۲، بخش ۲، تهران ۱۳۴۰ش.
۱۶. ↑ محمود میرزا قاجار، سفینة المحمود، ج۲، ص۴۳۵، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۶ ش.
۱۷. ↑ احمد منزوی، ج۳، ص۲۴۰۱، فهرست نسخه های خطی فارسی، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
۱۸. ↑ رضاقلی بن محمدهادی هدایت، مجمع الفصحا، ج۲، بخش۲، ص۶۸۴،چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ش.
۱۹. ↑ احمد منزوی، فهرست نسخه های خطی فارسی، ج۱، ص۱۲۳، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
۲۰. ↑ رضاقلی بن محمدهادی هدایت، مجمع الفصحا،ج۲، بخش۲، ص۶۷۳، چاپ مظاهر مصفا، ج ۲، بخش ۲، تهران ۱۳۴۰ش.
۲۱. ↑ محمدعلی مدرّس تبریزی، ج۳، ص۴۱۰، ریحانة الأدب، ج ۳، تهران.
۲۲. ↑ محمد فاضل خان گروسی، تذکرۀ انجمن خاقان، ج۱، ص۵۵۱، چاپ توفیق سبحانی، تهران ۱۳۷۶ش.
۲۳. ↑ عبدالرزاق بن نجفقلی مفتون دنبلی، تذکرۀ نگارستان دارا، ج۱، ص۲۲۱،چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۲ش.
۲۴. ↑ جلال الدین همایی، ج۱، ص۱۹، برگزیدۀ دیوان سه شاعر اصفهان از خاندان همای شیرازی، تهران ۱۳۴۳ ش.
۲۵. ↑ رضاقلی بن محمدهادی هدایت، مجمع الفصحا،ج۲، بخش۲، ص۶۷۴، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ش.
۲۶. ↑ رضاقلی بن محمدهادی هدایت، مجمع الفصحا،ج۲، بخش ۲، ص۶۸۴- ۶۸۶، چاپ مظاهر مصفا، ج ۲، بخش ۲، تهران ۱۳۴۰ش.
۲۷. ↑ صافی اصفهانی، فصلنامۀ فرهنگ اصفهان، ص ۵۰، ش ۱۹، حمیدرضا قانونی، «ستاره ای از ستارگان ادب پارسی، صافی اصفهانی»،(بهار ۱۳۸۰).
۲۸. ↑ عبدالرزاق بن نجفقلی مفتون دنبلی، تذکرۀ نگارستان دارا، ج۱، ص۲۲۱، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۲ش.
۲۹. ↑ احمد منزوی، فهرست نسخه های خطی فارسی، ج۱، ص۱۲۳، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
۳۰. ↑ رضاقلی بن محمدهادی هدایت، مجمع الفصحا، ج۲، بخش۲، ص۶۷۳، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ش.
۳۱. ↑ صافی اصفهانی، فصلنامۀ فرهنگ اصفهان، ص ۵۱، ش ۱۹، حمیدرضا قانونی، «ستاره ای از ستارگان ادب پارسی، صافی اصفهانی»،(بهار ۱۳۸۰).
۳۲. ↑ محمد فاضل خان گروسی، تذکرۀ انجمن خاقان، ج۱، ص۵۵۱، چاپ توفیق سبحانی، تهران ۱۳۷۶ش.
۳۳. ↑ عبدالرزاق بن نجفقلی مفتون دنبلی، تذکرۀ نگارستان دارا،ج۱، ص۲۲۱،چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز ۱۳۴۲ش.
۳۴. ↑ احمد منزوی، فهرست نسخه های خطی فارسی، ج۱، ص۱۲۳، تهران ۱۳۴۸ـ ۱۳۵۳ ش.
۳۵. ↑ رضاقلی بن محمدهادی هدایت، مجمع الفصحا، ج۲، بخش۲، ص۶۷۳، چاپ مظاهر مصفا تهران ۱۳۴۰ش.
۳۶. ↑ محمدعلی مدرّس تبریزی، ریحانة الأدب،ج۳، ص۴۱۰، تهران .
۳۷. ↑ لطف‌علی‌بن آقاخان آذربیگدلی، ، ج۱، ص۵۲۷،آتشکدۀ آذر،چاپ میرهاشم محدّث، تهران ۱۳۷۸ ش.
۳۸. ↑ رضاقلی بن محمدهادی هدایت، مجمع الفصحا، ج۲، بخش۲، ص۶۷۴،چاپ مظاهر مصفا،تهران ۱۳۴۰ش.
۳۹. ↑ صافی اصفهانی، فصلنامۀ فرهنگ اصفهان، ص۵۰، ش ۱۹، حمیدرضا قانونی، «ستاره ای از ستارگان ادب پارسی، صافی اصفهانی»، (بهار ۱۳۸۰).


۸ - منبع

دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «صافی اصفهانی»، ج۱۶،ص۷۳۰۳.    


رده‌های این صفحه : تراجم | شاعران فارسی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.