شهرستان همدان

• بخش مرکزی
  • دهستان ابرو
  • دهستان الوندکوه شرقی
  • دهستان الوندکوه غربی
  • دهستان سنگستان
  • دهستان گنبد
  • دهستان هگمتانه

نقاط شهری: همدان، مریانج و جورقان.

• بخش شرا
  • دهستان جیحون دشت
  • دهستان چاه دشت
  • دهستان شوردشت

نقاط شهری: قهاوند

شهرستان همدان با وسعتی حدود ۴٬۱۱۸ کیلومتر مربع، از خط‌الرأس رشتهکوه الوند تا مرزهای شرقی استان کشیده شده‌است.

شرقی‌ترین نقطهٔ این شهرستان ۴۹ درجه و ۲۷ دقیقه، و غربی‌ترین آن ۴۸ درجه و ۲۰ دقیقه از نصف‌النهار گروینچ فاصله دارد و در حد فاصل ۳۴ درجه و ۳۵ دقیقه، تا ۳۵ درجه عرض شمالی واقع شده‌است. شهرستان همدان، از شمال به شهرستان‌های فامنین و کبودراهنگ، از جنوب به تویسرکان و ملایر، از شرق به استان مرکزی و از غرب به شهرستان بهار محدود می‌شود.

در جنوب شهرستان همدان، ارتفاعات کوهستان الوند قرار دارد، که خط‌الرأس این ارتفاعات مرز طبیعی شهرستان‌های همدان و تویسرکان را تشکیل می‌دهد و دشت‌های همدان، قهاوند، دشت نشر و قسمتی از دشت رزن - فامنین در حد فاصل این ارتفاعات قرار گرفته‌اند.

بلندترین نقطهٔ شهرستان همدان در قلهٔ الوند با ارتفاع ۳٬۵۸۴ متر و پست‌ترین نقطهٔ آن زمین‌های «عمرآباد» با ارتفاع ۱٬۶۰۰ متر است، که محل خروج رود قره‌چای می‌باشد. متوسط ارتفاع این شهرستان نیز از سطح دریا حدود ۱٬۸۵۰ متر است.

این شهرستان بر اساس سرشماری عمومی سال ۱۳۷۵ دارای ۵۶۳٬۴۶۶ نفر جمعیت و تراکم نسبی ۱۳۶٫۸ در هر کیلومتر می‌باشد و از چهار شهر همدان، مریانج، جورقان و قهاوند و ۲ بخش و ۹ دهستان تشکیل شده‌است.

مردم شهرهای همدان، مریانج و برخی روستاهای اطراف آن‌ها به زبان فارسی تکلم می‌کنند. گویش اکثریت مردم شهر همدان، فارسی با لهجهٔ همدانی است. فارسی‌زبان‌ها بیشتر ساکنان استان همدان را تشکیل می‌دهند که بیشتر در شهر همدان قرار دارند. [۱]

بیشتر مردم شهر همدان به زبان فارسی و در سایر شهرها و روستاهای شهرستان به زبان زبان های لری، ترکی و کردی تکلم می‌کنند.

بخش شراء لر زبان است.

• اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران ۱۳۸۳، ص۱۹۱

ذکایی، پرویز. فصل نامهٔ فرهنگ مردم، ویژهٔ همدان (تهران)، ش. ۲۶ (فروردین ۱۳۸۷). ذکایی، پرویز. «مختصری پیرامون فرهنگ عامیانهٔ همدان و گویش آن». هنر و مردم (تهران)، ش. ۱۲۶ (فروردین ۱۳۵۲).