قراختاییان
خان‌نشین قراخِتایی، قره‌خِتایی یا قراختائیان یا قراختاییان (در بنمایه‌های چینی:西遼 لیائوی باختری)پادشاهی‌ای وابسته به قوم ختای بود که میان سال‌های ۵۱۸ ه.ق (۱۱۲۴ م) تا ۶۱۵ ه.ق (۱۲۱۸ م) در آسیای میانه برپا بود.
خانات قراختاییان 大遼 امپراتوری لیائوی غربی | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۵۱۸ ه.ق (۱۱۲۴ م)–۶۱۵ ه.ق (۱۲۱۸ م) | |||||||||||||||||||
قراختاییان ح. ۱۱۶۰ | |||||||||||||||||||
| وضعیت | امپراتوری خیتان‌های چینی‌شده در آسیای میانه | ||||||||||||||||||
| پایتخت | بلاساغون | ||||||||||||||||||
| زبان(های) رایج |
| ||||||||||||||||||
| دین(ها) |
| ||||||||||||||||||
| نام(های) اهلیت | قراختایی، قراخیتانی | ||||||||||||||||||
| حکومت | امپراتوری | ||||||||||||||||||
| امپراتور | |||||||||||||||||||
• ۵۳۸ ه.ق (۱۱۴۳ م)-۵۱۸ ه.ق (۱۱۲۴ م) | امپراتور ژونگ | ||||||||||||||||||
• ۵۴۵ ه.ق (۱۱۵۰ م)-۵۳۹ ه.ق (۱۱۴۴ م) | امپرس گانتیان (نایب‌السلطنه) | ||||||||||||||||||
• ۵۶۰ ه.ق (۱۱۶۴ م)-۵۴۵ ه.ق (۱۱۵۰ م) | امپراتور رنژونگ | ||||||||||||||||||
• ۵۷۴ ه.ق (۱۱۷۸ م)-۵۶۰ ه.ق (۱۱۶۴ م) | امپرس دواگر چنگ‌تیان (نایب‌السلطنه) | ||||||||||||||||||
• ۶۰۸ ه.ق (۱۲۱۱ م)-۵۷۴ ه.ق (۱۱۷۸ م) | یلو ژیلوگو | ||||||||||||||||||
• ۶۱۵ ه.ق (۱۲۱۸ م)-۶۰۸ ه.ق (۱۲۱۱ م) | کوچلگ | ||||||||||||||||||
| دوره تاریخی | دوران میانه | ||||||||||||||||||
• سقوط دودمان لیائو | ۵۱۹ ه.ق (۱۱۲۵ م) | ||||||||||||||||||
• اعلام امپراتوری یلو داشی | ۵۱۸ ه.ق (۱۱۲۴ م) | ||||||||||||||||||
• یلو داشی عنوان گورخان را بدست آورد | ۵۲۷ ه.ق (۱۱۳۲ م) | ||||||||||||||||||
• یلو داشی بلاساغون را تصرف کرده و آنجا را پایتخت خود کرد. | ۵۲۹ ه.ق (۱۱۳۴ م) | ||||||||||||||||||
• کوچلگ قدرت راغصب می‌کند. | ۶۰۸ ه.ق (۱۲۱۱ م) | ||||||||||||||||||
• کوچلگ توسط مغولها اعدام می‌شود. | ۶۱۵ ه.ق (۱۲۱۸ م) | ||||||||||||||||||
• تمامی قلمرو آن‌ها به امپراتوری مغول ضمیمه شد. | ۶۱۷ ه.ق (۱۲۲۰ م) | ||||||||||||||||||
| مساحت | |||||||||||||||||||
| ۵۲۴ ه.ق (۱۱۳۰ م) | ۱٬۰۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۳۹۰٬۰۰۰ مایل مربع) | ||||||||||||||||||
| ۶۰۷ ه.ق (۱۲۱۰ م) | ۱٬۵۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۵۸۰٬۰۰۰ مایل مربع) | ||||||||||||||||||
| واحد پول | cash coins | ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| امروز بخشی از | چین قزاقستان ازبکستان | ||||||||||||||||||
این دودمان به دست یلو داشی که رهبر بازماندهٔ دودمان لیائو که از میهن خود در شمال و شمال شرقی چین به آسیای میانه گریخته بود بنیاد نهاده‌شد. نایمان‌ها به رهبری کوچلک خان در ۶۰۸ ه.ق (۱۲۱۱ م) فرمانروایی این امپراتوری را به دست گرفتند و سرانجام این پادشاهی به دست مغولها از میان رفت.
زبان متداول این کشور ختایی و چینی بود. پایتختشان بلاساغون بود که امروزه در قرقیزستان جای دارد و دین‌های رواج‌دار در آن کنفسیوس‌گرایی، آیین بودایی و اسلام بود.
علاءالدین تکش (۵۶۸–۵۹۸ ه.ق) با یاری قراختاییان بر خوارزم چیره‌شد. سلطان محمد خوارزمشاه پس از جنگ‌های بسیار در سدهٔ هفتم هجری فرارود را که در آن زمان زیر فرمان قراختاییان بود به زیر فرمان خود درآورد.
تاریخچه
یلو داشی بنیادگذار این خان‌نشین ۱۰۰هزار ختایی را از منچوری و از راه مغولستان به آسیای میانه رساند. وی در ۵۲۹ ه.ق (۱۱۳۴ م) بلاساغون را که زیر فرمان قراخانی‌ها بود گرفت. به زودی قراختاییان بر کاشغر، ختن و بش‌بالغ چیره‌شدند. سپس خجند را گشودند و برسراسر دره فرغانه چیرگی خود را گستردند. در سال ۵۳۶ ه.ق (۱۱۴۱ م) بر فرارود دست‌یازیدند و سپس به خوارزم تاختند. امپراتوری ایشان با گذشت زمان و بر اثر شورش‌ها و نافرمانی‌ها رو به سراشیب نهاد. در ۶۰۵ ه.ق (۱۲۰۸ م) نایمان‌ها که از دست مغولان از خاستگاه خویش گریخته‌بودند به مرزهای قراختایی رسیدند و به گورخان پادشاه قراختایی پناهنده‌شد. گورخان ایشان را پذیرفت و دختر وی را به خان ایشان کوچلک خان به زنی داد.
در ۶۰۷ ه.ق سلطان محمد خوارزمشاه کوشید تا فرارود را از دست قراختاییان بیرون آورد ولی در جنگی که میان او سپاه گورخان درگرفت و با خیانت سران سپاه سلطان محمد شکست سختی خورد و با جامهٔ مبدل از میدان گریخت. در ۶۰۸ ه.ق (۱۲۱۱ م) کوچلک خان به گور خان خیانت کرد و این واپسین فرمانروای دودمان را به بند کشید و خود به جای او نشست. چون سلطان محمد خوارزمشاه در به دست آوردن قلمرو قراخانی به کوچلک خان یاری رسانده بود بر این پایه بخشی از سرزمین‌های زیر فرمان ایشان را به دست آورد. سرانجام در ۶۱۵ ه.ق (۱۲۱۸ م) کوچلک خان به دست مغولها کشته‌شد و کار قراختاییان به پایان رسید.
نگارخانه
خیتان در سده دهم، نیاکان قراختاییان‌ها.
نقشه‌های اروپایی سرزمین «قراختاییان» را در جایی در آسیای مرکزی سده‌ها پس از فروپاشی قراختاییان نشان می‌دهد. این نقشه در سال ۱۶۱۰ میلادی توسط جودوکوس هوندیوس ترسیم شد و سرزمین باستانی مذکور را در شمال تاشکند مشخص کرده‌است.
منابع
- ↑ Biran 2005, p. 94.
- ↑ Grousset 1991, p. 165.
- ↑ Pozzi, Janhunen & Weiers 2006, p. 114.
- ↑ Taagepera, Rein (September 1997). "Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia". International Studies Quarterly. 41 (3): 497. doi:10.1111/0020-8833.00053. JSTOR 2600793.
- ↑ Turchin, Peter; Adams, Jonathan M.; Hall, Thomas D. (December 2006). "East-West Orientation of Historical Empires". Journal of World-Systems Research. 12 (2): 222. ISSN 1076-156X. Retrieved 16 September 2016.
- Wikipedia contributors, "Kara-Khitan Khanate," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Kara-Khitan_Khanate&oldid=285673466 (accessed May 10, 2009).
- مرتضی راوندی، تاریخ اجتماعی ایران، جلد دوم، انتشارات امیرکبیر
- اسدالله معروفی، تاریخ چهار هزار سالهٔ ارتش ایران، جلد یکم، انتشارات ایمان