طهارت

بخشی از احکام عملی و فقهی
فروع دین
نماز
نماز واجب • نمازهای یومیه • نماز مستحبی • نماز جمعه • نماز عید • نماز جماعت • نماز آیات • نماز میت • ارکان نماز • واجبات نماز
دیگر عبادت‌ها
روزه • خمس • زکات • حج • جهاد امر به معروف و نهی از منکر • تولی • تبری
احکام طهارت
وضو • غسل • تیمم نجاسات • مطهرات
احکام مدنی
وکالت • وصیت • ضمانت • کفالت • ارث
احکام خانواده
ازدواج • ازدواج موقت • تعدد زوجات • نشوز • محارم • طلاق • مهریه • شیردادن • آمیزش • استمتاع • صیغه ازدواج • ام ولد • ظهار • لعان • ایلاء • خلع و مبارات
احکام قضائی
قضاوت • دیات • حدود • قصاص • تعزیرات
احکام اقتصادی
عقود: (تجارت • مضاربه • اجاره) • محرمات (رشوه • ربا • احتکار • مکاسب محرمه) • احکام وابسته (مجهول المالک، وجوهات شرعی • کفاره • جزیه)
احکام دیگر
حجاب • صدقه • نذر • تقلید • خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها • وقف • قسم • فسخ • ابراء • اقاله • وقف
جستارهای وابسته
بلوغ • فقه • احکام شرعی • توضیح المسائل • واجب • حرام • مستحب • مباح • مکروه • نیت • قصد قربت • مسائل مستحدثه

طهارت، اصطلاحی فقهی و عنوانی عمومی است برای حالتی که با برخی افعال شرعی مثل وضو، غسل و تیمم پدید می‌آید و نیز چیزهایی که باعث از بین رفتن نجاسات می‌شوند و در فقه شیعه به آنها مُطَهِّرات یا پاک‌کننده‌ها می‌گویند.

طهارت از نجاست جزو شرایط صحیح بودن برخی از عبادات مثل نماز است.

طهارت ظاهری پاک بودن بدن و لباس از نجاسات است، طهارت باطنی پاکی و نورانیتی است که از طریق وضو، غسل یا تیمم حاصل می‌شود و طهارت اخلاقی به معنای خالی شدن روح از آلودگی‌های شرک و گناه است.

خزینه‌های حمام، وجود حوض کُر در خانه‌ها، ... نتیجه اهتمام مسلمانان به رعایت احکام طهارت است.

اهمیت طهارت در زندگی مسلمانان در کنار برداشت نادرست از احکام آن، گاه منجر به ایجاد بیماری وسواس د ر باره نجس و پاکی به ویژه در بین زنان شده است.

معنا و اقسام طهارت

طهارت، زدودن و پاک کردن درون و برون، از آلودگی‌ها و خبائث است و از آن در دو علم فقه و اخلاق بحث می‌شود. طهارت فقهی دو نوع است: طهارت ظاهر از نجاسات و طهارت باطن، که با وضو، غسل یا تیمم حاصل می‌شود.

طهارت اخلاقی نیز به معنای زدودن ریشه‌های شرک و اخلاق ناپسند از درون و آراستن آن به توحید و صفات کمال انسانی است. نهایت طهارت اخلاقی به عصمت انسان منتهی می‌شود. خداوند در سوره احزاب، اهل بیت پیامبر را دارای این مرتبه از طهارت معرفی می‌کند.

اهمیت طهارت در قرآن و روایات

واژه «طُهر» و مشتقات آن ۳۱ بار در قرآن به کار رفته است. مسجد مکانی برای تطهیر روح معرفی شده و خداوند را دوستدار پاکان معرفی می‌کند.

همچنین قرآن پس از دستورهای لازم برای انجام غسل، وضو و تیمم می‌فرماید: خداوند نمی‌خواهد دشواری برای شما ایجاد کند، بلکه می‌خواهد شما را پاکیزه سازد.

خدای متعال در سوره شمس پس از چندین سوگند عظیم، می‌فرماید: «به تحقیق رستگار شد آن کس که این نفس را پاکیزه نمود و جان خود را پاک ساخت و بی‌بهره گشت آنکه آن را آلوده نمود». این همه تأکید گویای این حقیقت است که طهارت قلب ونفس به‌ مراتب از طهارت بدن مهم‌تر است.

در روایات نیز بیش از ۵۵۰۰ حدیث با موضوع طهارت وجود دارد که حاکی از اهمیت آن است. از آثار طهارت می‌توان به طول عمر ، کفاره گناهان، اجر شهدا، نور قیامت، و وسعت رزق و روزی مادی و معنوی اشاره کرد.

طهارت فقهی

در احکام عملی اسلام طهارت از مسائل مهم و پردامنه است که معمولا در اولین بخش‌های رساله توضیح المسائل به آن پرداخته می‌شود و بر دو نوع است:

طهارت از نجاسات

در فقه اسلامی، پاکی لباس، بدن و یا محل سجده از انواع نجاسات جزو شرایط انجام دادن برخی عبادات مثل نماز (غیر ازنماز میت) و حج است. مساجد و حرم پیامبر(ص) و امامان نیز باید از هر گونه نجاست پاک باشند. چنان که خوردن چیزهایی که نجس هستند نیز حرام است. به این نوع از طهارت، طهارت از خَبَث(پلیدی ونجاست ذاتی) گفته می‌شود.

در احکام اسلامی همه چیز پاک است به جز نجاسات ده‌گانه که عبارتند از:

اگر چیز پاکی نجس شد توسط مُطَهِّرات می‌توان آن را پاک کرد. مطهرات عبارتند از:

طهارت (وضو، غسل یا تیمم)

این طهارت که به طهارت از حَدَث نیز مشهور است حالتی روحانی و معنوی است که با انجام وضو، غسل یا تیمم به دست می‌آید و در انجام آن، قصد قربت لازم است. صحت نماز و طواف و در برخی موارد روزه، مشروط به این قسم از طهارت نیز می‌باشد و در کارهایی مانند قرائت یا همراه داشتن قرآن، دعا، نماز ميّت، زيارت اهل قبور، مسجد رفتن، خوابيدن،... مستحب و باعث فزونی ارزش و کمال آنهاست، لمس آیات قرآن و نام اهل بیت بدون آن نیز حرام است. این طهارت با ایجاد شدن حَدَث (خوابیدن، بی هوش شدن، خروج باد معده یا ادرار یا مدفوع، جنابت، حیض، استحاضه، نفاس و لمس بدن سرد شدۀ میّت) باطل شده و از بین می‌رود.

مربیان اخلاق یکی از ضروریات مورد توجه سالک را، دوام طهارت ظاهری می‌دانندو از نظر ایشان، شرط مهمّ تأثیر اذکار و ادعیه، طهارت انسان است تا آن‌جا که طهارت مکان ذکر را هم لازم می‌دانند.

طهارت اخلاقی

طهارت اخلاقی پاک کردن قلب و روح از شرک و آلودگیهای معنوی و بداخلاقی‌هاست و به گفته اساتید عرفان از مهمترین مسائلی است که انسان به هر صورت و سختی و رنج و مشقتی است باید به آن اقدام کرده و با پاک کردن درون، خود را از ننگ و عار نجاسات باطنی آزاد کند.

عارفان برای طهارت چهار مرتبه زیر را برشمرده‌اند:

1. پاک ساختن بدن، از حَدَث و خَبَث.
2. پاک نمودن اعضا و جوارح از معاصی و گناهان.
3. پاک نمودن نفس، از اخلاق ذمیمه و ملکات رذیله.
4. پاک ساختن خانه دل از آنچه غیر از خدا است، که خود چهار مرتبه دارد:
   1. طهارت ذهن
   2. طهارت عقل
   3. طهارت قلب
   4. طهارت سرّ.

پانویس

منابع