کاربردهای امام در قرآنامامت، در قرآن کریم، از جایگاهی بس بالا و والا برخوردار است. امام، به عنوان خلیفه خداوند در زمین، کامل‌ترین انسان و فلسفه‌ی خلقت به شمار آمده است. جایگاه رفیع امامت را از این جا می‌توان به دست آورد که خداوند حکیم، پس از آن که ابراهیم خلیل (علیه‌السّلام) به مقام نبوت و رسالت، مقام امامت را به وی عطا کرد. ۱ - حکمت خلق جهاناز آیات قرآن به روشنی به دست می‌آید که خداوند، جهان را برای انسان آفریده است و فلسفه‌ی آفرینش انسان، این است که با پرستش خداوند و مسابقه در اعمال صالح، به مقام قرب الهی و کمال مطلوب خویش برسد. از این روی، انسان گاهی، فلسفه و هدف آفرینش جهان است. ۲ - عالی‌ترین مقام در عالممقام امامت، عالی‌ترین مقامی است که بشر می‌تواند به آن دست یازده. این مقام، موهبتی است الهی که خداوند به برگزیدگان از افراد بشر، آقای که خلفای الهی در زمین بوده‌اند، اعطا کرده است. از آن جا که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) امام همه‌ی امامان است، پس در حقیقت، برترین انسان و کامل‌ترین فلسفه‌ی خداوند در زمین بوده است بدین جهت است که در حدیث قدسی آمده است: «لولاک لما خلقت الا فلان...» ۳ - وظایف امام در عالمآیات قرآن، برای امام جایگاه و وظایفی تعریف کرده است: ۳.۱ - واسطه هدایت انسانهامطلب دیگری که از آیات قرآن کریم در باره‌ی امامت به دست می‌آید، این است که امام، علاوه بر این که واسطه‌ی هدایت بشر به معنای ارائه‌ی طریق است، واسطه‌ی هدایت به معنای ایصال الی المطلوب نیز هست. او، با استناد به امر الهی، در روح و جان هدایت جویان و سالکان طرق حق، تاثیر می‌گذارد و آنان را به کمال مطلوب شان می‌رساند.» امام، از هدایتی ویژه یعنی هدایت بی واسطه، برخوردار است اگر چه هدایت امام، بالذات نیست؛ یعنی، او نیز چون دیگر افراد بشر، وامدار هدایت الهی است، ولی هدایت الهی، بدون واسطه، به وی اعطای گردیده است، و او، خود، واسطه‌ی هدایت دیگران است. ۳.۲ - معیار حق و باطلامام، همان گونه که در دین، معیار حق و باطل و میزان هدایت و ضلالت است، در آخرت نیز معیار و ملاک سعادت شقاوت خواهد بود، «یوم ندعو کل اناس بامامهم». ۳.۳ - وظایف دیگر امامدر نوشتار پیشین، دیدگاه متکلمان اسلامی را درباره‌ی فلسفه‌ی امامت، بررسی کردیم. اجرای احکام و حدود اسلامی، برقراری نظم و امنیت و عدالت در جامعه‌ی بشری، دفاع از کیان اسلام و امت اسلامی، اهداف و مسؤولیت‌های امامت از دید همه‌ی متکلمان اسلامی (اعم از سنی و شیعی) است. متکلمان امامیه، علاوه بر اهداف و مسؤولیت‌های یاد شده، تبیین درست شریعت و حفظ آن از خطر تحریف را از برجسته‌ترین اهداف امامت و شئون و وظایف امام دانسته اند. اهمیت این مسئله، ایجاب می‌کند که با تتبع و تامل بیش تر در قرآن کریم - که اساسی‌ترین مرجع عقاید و احکام اسلامی است - به بررسی فلسفه‌ی امامت بپردازیم. نوشتار حاضر، این هدف را دنبال می‌کند. ۴ - کاربرد واژه امام در قرآنقبل از هر چیز، لازم است کاربردهای واژه‌ی «امام» را در قرآن بررسی کنیم و کاربرد مورد نظر در این بحث را روشن سازیم: ۱ - افرادی از بشر که از جانب خداوند به عنوان امام برگزیده شده‌اند؛ خداوند درباره‌ی حضرت ابراهیم (علیه‌السلام)، فرموده است: «انی جاعلک للناس اماما». ۲ - افرادی از بشر که کفر و تباهی را برگزیدند و کافران و تبهکاران به آنان اقتدا کرده‌اند؛ خداوند در قرآن می‌فرماید: «فقاتلوا ائمة الکفر انهم لا ایمان لهم؛ امامان کفر را بکشید؛ زیرا، آنان، به عهد و پیمان خود وفا نمی‌کنند». ۳ - کتاب آسمانی؛ خداوند درباره‌ی تورات فرموده است: «و من قبله کتاب موسی اماما ورحمة؛ پیش از قرآن، کتاب موسی را نازل کردیم که امام و رحمت خداوند برای بنی اسراییل باشد». ۴ - لوح محفوظ؛ خداوند در قرآن فرموده است: «وکل شی ء احصیناه فی امام مبین؛ هرچیزی را در امامی آشکار (لوح محفوظ) ثبت کرده‌ایم». از آن جا که وقایع و حوادث، از پیش، در لوح محفوظ ثبت و ضبط گردیده، و از آن جا سرچشمه می‌گیرند و با آن مطابقت دارند، از «لوح محفوظ»، در این آیه، به «امام مبین» تعبیر آورده شده است. ۵ - فلسفه رهبریت اماماز کاربردهای یاد شده، آن چه در این بحث مقصود است، همان کاربرد نخست است؛ یعنی، کسانی که از جانب خداوند، به عنوان امام و رهبر آدمیان برگزیده شده‌اند: از تدبر در آیات قرآن، به دست می‌آید که امامت به معنای یاد شده، دو فلسفه‌ی اساسی دارد: الف) امامت، فلسفه‌ی خلقت جهان است؛ یعنی، بدون وجود امام، آفرینش آسمان‌ها و زمین و آدمیان، لغو و بی حاصل خواهد بود. ب) امامت، واسطه‌ی رسیدن انسان و دیگر موجودات - که شایستگی هدایت‌ای عقلانی و وحیانی را دارند - به کمال مطلوب شان است: یعنی، امام، واسطه‌ی هدایت بشر به معنای ایصال به مطلوب است. البته، مقصود، این نیست که اهداف وشنوی امامت، منحصر در دو مطلب یاد شده است، بلکه این دو شالوده و بنیاد امامت در دیگر ابعاد و قلمروها این نکته، از بحث‌های بعدی روشن خواهد شد. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه کلام و عقاید، برگرفته از مقاله «کاربردهای امام در قرآن». |