ابواءاَبْواء، نام قریۀ بزرگی در نزدیک ودّان میان راه مکه و مدینه است. ۱ - معرفی ابواءاَبْواء، نام قریه بزرگی در نزدیک ودّان میان راه مکه و مدینه که در ۱۹ میلی سُقیا و ۲۷ میلی جُحفه واقع است و یک شبانه‌روز از دریا فاصله دارد و آب مشروبش از چاههاست. [۱]
احمد بن عمر ابن رسته، الاعلاق النفیسه، ج۷، ص۱۷۸، لیدن، ۱۸۹۱م.
به قولی فاصلۀ سقیا و ابواء ۲۹ میلی [۲]
حمداللـه مستوفی، نزهه القلوب، ج۱، ص۱۵، به کوشش گ لسترنج، لیدن، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م.
و فاصلۀ ابواء و جحفه ۲۳ میل است. [۳]
همدانی، حسن بن احمد، ج۱، ص۳۰۰-۳۰۱، صفه جزیره العرب، به کوشش محمد بن علی الاکوع، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۴]
یاقوت، بلدان، ج۱، ص۱۰۰.
ابواء نام کوهی در همان نواحی نیز هست. برخی معنی این کلمه را جای گرد آمدن سیلابها یا گرد آمدن گروههای مختلف مردم دانسته‌اند. [۵]
یاقوت، بلدان، ج۱، ص۱۰۰.
۱.۱ - نکات مهم تاریخی دربارۀ ابواء۱.۱.۱ - قصد نبش قبر آمنه بنت وهبقبر آمنه بنت وهب مادر حضرت محمد - صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم- که در مراجعت از مدینه به مکه در سنۀ ۴۶ قبل از هجرت در ابواء درگذشت، [۶]
عبدالملک ابن هشام، السیره النبویه، ج۱، ص۱۷۷، به کوشش مصطفی السقّا و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
بنابر مشهور در این محل است. زمانی که قریش برای خونخواهی شهدای خود در بدر قصد مدینه کردند و به ابواء رسیدند، گروهی خواستند قبر آمنه را نبش کنند، ولی ابوسفیان پس از مشورت با صاحب‌نظران قریش از این کار خودداری کرد. [۷]
محمد ابن عمر واقدی، المغازی، ج۱، ص۲۰۶، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
در واقعه حدیبیه ، پیامبر - صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم- بر سر قبر آمنه رفت و بر آن گریست و به مرمت و بازسازی آن پرداخت. [۸]
محمد احمد بن عمر ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۱۶، بیروت، دارصادر.
پس از حجه‌الوداع نیز به زیارت قبر آمنه شتافت و بر آن گریه کرد. [۹]
عباس قمی، سفینه البحار، ج۱، ص۴۴، نجف.
۱.۱.۲ - پیمان‌نامه میان مسلمانان و بنی ضمرهتقریباً یک سال پس از هجرت، در ماه صفر ، پیامبر- صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم- به قصد غزو قریش و بنی ضَمره از مدینه بیرون رفت و در منزلگاه ابواء با مهتر قبیلۀ ضمره ، مَخْشیّ بن عمرو روبه‌رو شد. او با پیامبر از در آشتی درآمد [۱۰]
عبدالملک ابن هشام، السیره النبویه، ج۲، ص۲۴۱، به کوشش مصطفی السقّا و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
و پیمان‌نامه‌ای میان مسلمانان و بنی ضمره نوشته شد [۱۱]
محمد احمد بن عمر ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۸، بیروت، دارصادر.
و این، نخستین غزوه پیامبر- صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم- بود. [۱۲]
عبدالملک ابن هشام، السیره النبویه، ج۲، ص۲۴۱، به کوشش مصطفی السقّا و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
[۱۳]
محمدبن اسماعیل بخاری، صحیح، ج۵، ص۱، استانبول، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
۱.۱.۳ - نزول آیه تیممدر یکی از مسافرتهای پیامبر، آیاتی از قرآن ، از جمله آیه تیمم در ابواء نازل شد. [۱۵]
محمد احمد بن عمر ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۷۵، بیروت، دارصادر.
[۱۶]
احمد ابن حنبل، مسند، ج۱، ص۲۲۰، استانبول، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
۱.۱.۴ - اسلام آوردن او سفیاندر همین منزلگاه، ابوسفیان پیش از فتح مکه به حضور پیامبر رسید و اسلام پذیرفت. [۱۷]
محمد ابن عمر واقدی، المغازی، ج۲، ص۸۰۷، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م.
۱.۱.۵ - مرگ مسلم بن عقبهمرگ مسلم بن عقبه که او را به علت جنایاتی که در اواخر ۶۳ق انجام داد، مُسرف بن عقبه می‌نامند، در ابواء اتفاق افتاد و همان‌جا دفن شد. [۱۸]
احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۴، ص۴۵، به کوشش عبدالعزیز الدوری، بیروت، ۱۳۹۸ق/۱۹۷۸.
۱.۱.۶ - دفن عبداللـه بن جعفربه قولی عبدالله بن جعفر در ۹۰ سالگی (۹۰ق) در ابواء درگذشت و همان‌جا به خاک سپرده شد، [۱۹]
عبداللـه بن مسلم ابن قتیبه، المعارف، ج۱، ص۲۰۶، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰م.
ولی ــ بنابر مشهور ــ عبداللـه بن جعفر در مدینه درگذشته و ظاهراً عبداللـه نام دیگری، از نوادگان عبدالمطلب است که همراه سلیمان بن عبدالملک در ۹۹ق در ابواء مرده است. [۲۰]
احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۲۹۹، به کوشش عبدالعزیز الدوری، بیروت، ۱۳۹۸ق/۱۹۷۸.
[۲۱]
محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۲۰۱-۲۰۲، به کوشش شعیب ارنؤوط و حسین اسد، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
این اشتباه ظاهراً از آن‌جا ناشی شده که خاندان جعفر بن ابی‌طالب را در حوالی ابواء ضیاع و مواشی و خدم فراوان بود. [۲۲]
ابراهیم بن محمد اصطخری، مسالک الممالک، ج۱، ص۲۲۰، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۹۲۷م.
[۲۳]
یاقوت، بلدان، ج۴، ص۹۱۰.
۲ - فهرست منابع(۱) احمد ابن حنبل، مسند، استانبول، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م. (۲) احمد بن عمر ابن رسته، الاعلاق النفیسه، لیدن، ۱۸۹۱م. (۳) محمد احمد بن عمر ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر. (۴) عبداللـه بن مسلم ابن قتیبه، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، ۱۹۶۰م. (۵) عبدالملک ابن هشام، السیره النبویه، به کوشش مصطفی السقّا و دیگران، بیروت، دار احیاء التراث العربی. (۶) ابراهیم بن محمد اصطخری، مسالک الممالک، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۹۲۷م. (۷) محمدبن اسماعیل بخاری، صحیح، استانبول، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م. (۸) احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، به کوشش عبدالعزیز الدوری، بیروت، ۱۳۹۸ق/۱۹۷۸. (۹) حمداللـه مستوفی، نزهه القلوب، به کوشش گ لسترنج، لیدن، ۱۳۳۱ق/۱۹۱۳م. (۱۰) محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و حسین اسد، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۱۱) عباس قمی، سفینه البحار، نجف. (۱۲) محمد ابن عمر واقدی، المغازی، به کوشش مارسدن جونز، لندن، ۱۹۶۶م. (۱۳) همدانی، حسن بن احمد، صفه جزیره العرب، به کوشش محمد بن علی الاکوع، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۱۴) یاقوت، بلدان. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابواء»، ج۵، ص۱۹۳۲. |