انفتاحــ انفتاح به معنای باز بودن راه علم به احکام و نیز یکی از قواعد علم تجوید می باشد. ــ انفتاح، باز بودن راه علم یا علمی به احکام شرعی در عصر غیبت است. فهرست مندرجات۱.۱ - انفتاح به معنای نخست ۱.۱.۱ - پیشینه انفتاح در علم اصول ۱.۱.۲ - اعتقاد به انفتاح در زمان غیبت ۱.۱.۳ - انفتاح حقیقی ۱.۱.۴ - انفتاح حکمی ۱.۲ - انفتاح به معنای دوم ۱.۲.۱ - صفات حروف در علم تجوید ۱.۲.۲ - وجه نامگذاری حروف به انفتاح ۱.۲.۳ - حکم رعایت صفات حروف ۲ - توضیح انفتاح ۳ - نکته ۴ - پانویس ۵ - منبع ۱ - تعریف انفتاحــ اِنفتاح دارای دو معنا می باشد: ۱ - به معنی باز بودن راه علم و علمى به احکام در مقابل انسداد می باشد ۲ - در علم تجوید، فاصله گرفتن سطح زبان از سقف دهان هنگام تلفظ حرف را انفتاح گویند. ــ انفتاح، مقابل انسداد بوده و به معنای باز بودن راه علم یا علمی به احکام شرعی فرعی به روی مکلفان در زمان غیبت امامان معصوم علیهم‌السلام است. ۱.۱ - انفتاح به معنای نخست۱.۱.۱ - پیشینه انفتاح در علم اصولانفتاح به معناى نخست همانند انسداد از عناوینی است که در کتاب‌های اصولی متأخر (از زمان «میرزای قمی» مؤلف «قوانین الاصول» متوفای (۱۲۳۱ ه. ق) به بعد به ویژه کتب اصولی شیخ انصاری) رواج یافت و از آن به مناسبت در علم اصول، بحث ادلّۀ حجیّت خبر واحد سخن رفته است. ۱.۱.۲ - اعتقاد به انفتاح در زمان غیبتعلم به احکام واقعی اعتقادی مانند وجوب شناخت خداوند و صفات او، وجوب شناخت انبیا و أئمّه علیهم السّلام، معاد و غیر آن از راه ادلّۀ عقلی و نقلی ممکن است. بنابراین، باب علم در اعتقادات باز است. همچنین تحصیل علم به احکام شرعی فرعی در عصر معصومان علیهم السّلام ممکن و باب علم در این دوران مفتوح بوده است، لیکن در عصر غیبت در انتفاح یا انسداد باب علم اختلاف است. مشهور فقیهان انفتاحی و تعداد اندکی انسدادی‌اند. ۱.۱.۳ - انفتاح حقیقیدر این که انفتاح، حقیقی است یا حکمی، بین اصولیان و اخباریان اختلاف است. مراد از انفتاح حقیقی آن است که راه علم به احکام در زمان غیبت همانند زمان حضور باز است. اخباریان و برخی از اصولیان مانند سید مرتضی قائل به انفتاح حقیقی‌اند. ۱.۱.۴ - انفتاح حکمیمراد از انفتاح حکمی این است که در زمان غیبت راه علم به بیشتر احکام مسدود است، لیکن راه‌های ظنّی که دلیل خاص و قطعی بر حجیّت آن قائم است، وجود دارد مانند خبر ثقه و اجماع که از آنها به راه‌های «علمی» و «ظنّ خاص» تعبیر می‌شود. بیشتر اصولیان قائل به انفتاح حکمی‌اند. ۱.۲ - انفتاح به معنای دومانفتاح به معنای دوم اصطلاحی در علم تجوید و در باب صلات از آن یاد شده است. ۱.۲.۱ - صفات حروف در علم تجویدعلمای تجوید برای حروف، صفاتی ذکر کرده‌اند که از آن جمله، صفت انفتاح است. غیر از چهار حرف «ص»، «ض»، «ط» و «ظ» بقیه حروف دارای صفت انفتاحند. ۱.۲.۲ - وجه نامگذاری حروف به انفتاحچون هنگام تلفظ آنها، سطح زبان از سقف دهان فاصله می‌گیرد و هوا از بین آن دو بیرون می‌آید بدین صفت متصف شده اند. ۱.۲.۳ - حکم رعایت صفات حروفرعایت صفات حروف در حدّی که در صحّت ادای حرف دخالت دارد واجب است، لیکن افزون بر آن واجب نیست، بلکه برخی در استحباب آن نیز اشکال کرده‌اند. ۲ - توضیح انفتاحدرباره انسداد و انفتاح باب علم نسبت به احکام شرعی، سه مبنا وجود دارد؛ یکی از آن مبانی، مبنای «انفتاح حقیقی» است که گروهی از قدما مانند سید مرتضی و پیروان وی طرفدار آن بوده و باب علم را نسبت به احکام فرعی باز می‌دانند و معتقدند نیازی به رجوع به ظنون، هم چون خبر واحد، نیست. اگر کسی فقط باب علمی را باز دانسته ولی باب علم را مسدود بداند، معتقد به «انفتاح حکمی» شده است. ۳ - نکتهدر باره احکام اعتقادی و اصول عقاید، هم چون شناخت خداوند، صفات او و شناخت پیامبران، تمامی علمای اصول معتقد به انفتاح هستند؛ از این رو، بحث اصولی انسداد و انفتاح باب علم فقط در احکام شرعی فرعی مطرح است. [۳]
فیض، علیرضا، مبادی فقه و اصول، ص۱۸۶.
۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۲۶۷، برگرفته از مقاله «انفتاح». فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۱، ص۷۳۵-۷۳۶. |