بعثهبعثه، هیئت اعزامی جمهوری اسلامی ایران و دیگر کشورهای اسلامی به حج است. فهرست مندرجات۱.۱ - سرپرستی حج ۱.۲ - مهم‌ترین و رایج‌ترین سفر خارجی ایرانیان ۱.۳ - حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج ۱.۴ - دفاتر سازمان در مکه و مدینه ۱.۵ - ساختمان بعثه در مکه ۱.۶ - کوشش‌های ستادی و فرهنگی ۱.۷ - نشست‌های فقهی و شورای استفتاء ۱.۸ - شورای افتای اهل سنت بعثه ۱.۹ - زیارت عتبات عالیات ۱.۱۰ - هیئتی مستقل از هر کشور ۲ - پانویس ۳ - منبع ۱ - معرفی بعثهبعثه به فتح باء و کسر آن، از ماده «ب ـ ع ـ ث» به معنای برانگیختن و فرستادن است و به گروه یا هیئت نظامی، سیاسی، یا فرهنگی اطلاق می‌شود که به مکان یا ماموریتی اعزام می‌گردد. بعثه حج به هیئت‌های نمایندگی یا ستادهای سیاسی، اجرایی و فرهنگی کشورها و شخصیت‌های مذهبی اعزام شده به موسم حج اطلاق می‌شود. [۴]
آشنایی با امور اجرایی حج ایران، ص۳۷.
[۵]
آشنایی با امور اجرایی حج ایران، ص۵۴.
۱.۱ - سرپرستی حجسرپرستی حج در دو بخش ساماندهی و مدیریت امور سفر و اقامت حاجیان و همچنین راهنمایی و نظارت بر مناسک عبادی حج صورت می‌گیرد. امیر الحاج با یاری همراهانش این دو مسؤولیت را بر عهده دارد. البته این دو مسؤولیت را دو سرپرست نیز می‌توانند بر عهده گیرند، [۶]
الاحکام السلطانیه، ص۱۷۲.
چنان که شهید اول معتقد است که یک سرپرست می‌تواند متصدی وظایف سفر و انجام مناسک شود و یا این دو وظیفه به دو سرپرست واگذار گردد.۱.۲ - مهم‌ترین و رایج‌ترین سفر خارجی ایرانیانسفر حج از مهم‌ترین و رایج‌ترین سفرهای خارجی ایرانیان مسلمان است. امور سفر حج ایرانیان در طول تاریخ با همه فراز و نشیبهایش تابع حج گزاری دوره تاریخی خود بوده و سرپرستی ویژه برای آن یاد نشده است؛ جز آن که در دوران افشاریان ، طی توافقی میان نادر شاه با حکومت عثمانی مقرر شد که هر سال از سوی ایران امیر الحاجی برای کاروان حج تعیین گردد. البته این توافق عملی نشد. [۸]
جهانگشای نادری، ص۳۸۷-۳۹۱.
در دوران قاجار نیز کنسول ایران در جده افزون بر حضور در منا و عرفات ، پرچم ایران را بر چادر خود می‌افراشت و حق برگزاری آتش بازی در عرفات را داشت. در آن زمان، یک روز ویژه آتش بازی ایرانیان بود. [۹]
میقات حج، ش۴۸، ص۱۰۸.
[۱۰]
میقات حج، ش۴۸، ص۱۱۰.
تا پیش از سال ۱۳۲۷ش. امور مربوط به حاجیان ایرانی از سوی کنسولگری ایران در جده پیگیری می‌شد. از این سال با انتصاب امیر الحاج و اعزام گروهی برای سرپرستی امور حاجیان، مسائل حاجیان در مکه و مدینه نیز پیگیری می‌گشت. [۱۱]
خاطرات وحید، ش۶، ص۱۸.
به سال ۱۳۶۲ش. سازمان حج و زیارت از سوی دولت جمهوری اسلامی ایران ، مجاز به تاسیس دفتر نمایندگی حج و زیارت در شهر جده عربستان شد. [۱۲]
حج و زیارت در آیینه قوانین و مقررات، ص۳۲.
۱.۳ - حوزه نمایندگی ولی فقیه در حجبا وجود شورای عالی حج (تاسیس شده به سال ۱۳۵۱ش.) [۱۳]
کارنامه حج۱۳۵۲، ص۱۵.
و پایه گذاری سازمان حج و اوقاف و امور خیریه به سال ۱۳۵۸ش. [۱۴]
حج و زیارت در آیینه قوانین و مقررات، ص۲۰.
و نیز سازمان حج و زیارت به سال ۱۳۷۰ ش. [۱۵]
حج و زیارت در آیینه قوانین و مقررات، ص۵۹.
که همه امور مربوط به حج را به طور متمرکز و دولتی انجام می‌داد، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، امام خمینی نمایندگانی را به عنوان سرپرستان حاجیان و زائران بیت الله الحرام و نظارت بر همه امور حج منصوب کرد. [۱۶]
صحیفه حج، ج۱، ص۲۲.
[۱۷]
صحیفه حج، ج۱، ص۷۱.
رهبر جمهوری اسلامی آیت‌الله خامنه‌ای نیز نماینده خویش و سرپرست حاجیان را تعیین می‌کند. پیرو تصویب شورای عالی اداری به سال ۱۳۶۴ش. [۱۸]
حج و زیارت در آیینه قوانین و مقررات، ص۱۵۲.
تشکیلاتی ویژه برای این امر در حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج تمرکز یافت که یکی از ارکان سازمان حج و زیارت است. به تصریح مصوبه تاسیس سازمان حج و زیارت، امور فرهنگی و تبلیغی و سیاسی حج و آن چه مربوط به آن است، از اختیارات حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج به شمار می‌رود. [۱۹]
حج و زیارت در آیینه قوانین و مقررات، ص۵۹.
۱.۴ - دفاتر سازمان در مکه و مدینهسازمان حج و زیارت برای انجام ماموریت‌های خود در حج تمتع و عمره مفرده ، دفاتری را در شهرهای مکه مکرمه و مدینه منوره مستقر می‌کند که به عنوان بعثه جمهوری اسلامی ایران شناخته می‌شوند. امور حمل و نقل هوایی، حمل و نقل درون شهری و برون شهری در طول سفر حج، مسکن، تدارکات و تغذیه زائران حج به طور متمرکز از جانب بخش ستادی بعثه و امور فرهنگی و سیاسی حج در حوزه نمایندگی ولی فقیه در بعثه صورت می‌گیرد. بعثه حج جمهوری اسلامی ایران، مجموع حوزه نمایندگی ولی فقیه در حج و عوامل ستادی و اجرایی سازمان حج را در بر می‌گیرد که برای ساماندهی و سرپرستی امور حاجیان در مکه و مدینه مستقر می‌گردند. بر پایه توافق سازمان حج و زیارت با وزیر حج عربستان ، بعثه می‌تواند در هر یک از شهرهای مکه و مدینه دو مقر داشته باشد؛ یکی برای بعثه اداری و دیگری برای هیات پزشکی. برافراشتن پرچم ایران فقط بر فراز این دو مقر مجاز است. [۲۰]
با کاروان صفا، ص۷۷.
شمار اعضای بعثه حج ایران، اعم از بعثه اداری و پزشکی که همراه حاجیان ایرانی اعزام می‌شوند، حداکثر ۲۵۸۰ تن است. [۲۱]
با کاروان صفا، ص۷۲.
۱.۵ - ساختمان بعثه در مکهساختمان بعثه جمهوری اسلامی ایران در مکه، در منطقه معابده قرار دارد که در اصل مربوط به موقوفات آل ابونمی از اشراف حسنی حاکم بر مکه در اواخر سده دهم ق. است و درآمد این وقف همچنان میان سادات حسنی تقسیم می‌شود. این ساختمان متناسب با فعالیت‌های بعثه جمهوری اسلامی، دارای سالن اجتماعات بزرگ است که برای جلسات عمومی و دیدارها از آن استفاده می‌شود. در این ساختمان، افزون بر بعثه رهبری، ستاد حج نیز متمرکز است. افزون بر این ساختمان، در شش منطقه مکه نیز ستادهای فرعی برای انجام امور حاجیان ایرانی وجود دارند. [۲۲]
با کاروان صفا، ص۲۶۲.
۱.۶ - کوشش‌های ستادی و فرهنگیبعثه جمهوری اسلامی ایران در مدینه در هتل قصر الدخیل مستقر است و کوشش‌های ستادی و فرهنگی خود را پی می‌گیرد. با عنایت به اهمیت حج و گردهمایی بزرگ مسلمانان در این آیین بزرگ، همه ساله چندین همایش و ده‌ها سخنرانی و نشست عمومی در بعثه جمهوری اسلامی ایران در مدینه و مکه با موضوعات گوناگون برگزار می‌گردند. [۲۳]
حج۲۸، ص۲۴.
همایش‌های واحد اهل سنت در مدینه و مکه [۲۴]
با کاروان صفا، ص۱۰۴.
از جمله این برنامه‌ها است. همه ساله در ایام حج همایشی ویژه حاجیان ایرانی مقیم خارج از کشور، در ساختمان بعثه مقام معظم رهبری برگزار می‌گردد. [۲۵]
حج۲۷، ص۴۶۸.
برگزاری مراسم عمومی و اختصاصی به مناسبت‌های ملی و مذهبی، از برنامه‌های منظم بعثه جمهوری اسلامی ایران است. برنامه ریزی و برگزاری مراسم دعای کمیل در مدینه و مراسم برائت از مشرکان در مکه نیز از کوشش‌های برجسته بعثه به شمار می‌آید. یکی از تلاش‌های جاری در بعثه مقام معظم رهبری، دعوت از چهره‌های سرشناس و حاجیان فرهیخته دیگر کشورها به بعثه جمهوری اسلامی است. معمولا دسته‌های گوناگون از زائران کشورهای دیگر را می‌توان دید که به بعثه ایران آمده، با دانشوران به تبادل آرا در زمینه‌های عقیدتی و سیاسی می‌پردازند. این کار از طریق معاونت بین الملل به ویژه در سطح دعوت از حجاج، به دست مبلغان صورت می‌گیرد. نیز کادرهای معاونت بین الملل از برخی مسؤولان بعثه‌های گوناگون دعوت می‌کنند تا از بعثه جمهوری اسلامی ایران دیدار نمایند. از مهم‌ترین این دیدارها، دیدار با سرپرست حاجیان ایرانی است. [۲۶]
با کاروان صفا، ص۲۹۱.
۱.۷ - نشست‌های فقهی و شورای استفتاءبرگزاری نشست‌های فقهی و شورای استفتاء بعثه از دیگر برنامه‌های منظم بعثه جمهوری اسلامی ایران در مدینه منوره و مکه مکرمه است که در آن‌ها با حضور روحانیان کاروان‌ها، روحانیان معین و معینه کاروان‌ها و اعضای محترم شورای استفتای بعثه رهبری، مسائل فقهی و شرعی مورد بحث قرار می‌گیرد. [۲۷]
حج۲۷، ص۳۷۳.
۱.۸ - شورای افتای اهل سنت بعثهدر شورای افتای اهل سنت بعثه نیز همه روزه دو مفتی اهل سنت حنفی و شافعی ، در ساعات اداری، در بعثه مقام معظم رهبری و در ایام حضور زائران در مکه معظمه نیز افزون بر ساعات اداری، در ساعات میان نماز مغرب و عشا در طبقه دوم مسجدالحرام روبه روی حجر اسماعیل آماده پاسخ گویی به پرسش‌های حاجیان اهل سنت هستند. چهار مفتی شافعی و حنفی در مکه و مدینه برای پاسخ گویی به زائران حضور دارند. [۲۸]
با کاروان صفا، ص۱۰۳-۱۰۴.
در قلمرو تلاش‌های ستادی نیز مدیریت امور اسکان، حمل و نقل، خدمات بهداشتی و تغذیه، و امور گمشدگان از کوشش‌های بعثه جمهوری اسلامی ایران در مکه و مدینه است. فعالیت مستقل واحد حمل و نقل درون شهری در مدینه از سال ۱۳۸۰ش. آغاز شد. [۲۹]
حج۲۵، ص۸۲، ۱۰۳.
۱.۹ - زیارت عتبات عالیاتبا بازگشایی راه زیارت عتبات عالیات پس از سقوط حکومت بعث عراق و افزایش زائران این مکان‌ها، دفاتری نیز در شهرهای کربلا و نجف برقرار شدند و دفتری هم در دمشق عهده دار امور فرهنگی زائران حضرت زینب کبری -سلام الله علیها - شد. شعب و دفاتر بعثه، به نمایندگی از نماینده ولی فقیه و سرپرست حاجیان ایرانی، به اجرای برنامه‌های فرهنگی و نظارت بر روند کوشش‌ها و برنامه‌های سازمان حج و زیارت می‌پردازند. در کنار بعثه مقام معظم رهبری که به عنوان بعثه جمهوری اسلامی ایران در موسم حج و عمره مستقر می‌گردد، مراجع عظام تقلید نیز برای پاسخ گویی به مسائل شرعی و رسیدگی به امور دینی حاجیان و مقلدان خود از کشورهای گوناگون، هیئت‌های نمایندگی را با نام «بعثه مرجع تقلید...» در مکه و مدینه مستقر می‌نمایند. ۱.۱۰ - هیئتی مستقل از هر کشوربا توجه به مسافرت حاجیان از کشورهای گوناگون اسلامی، هر کشوری هیئتی مستقل برای راهبری و سازماندهی کلان امور حج گزاران اعزام می‌نماید و دفاتری را به عنوان بعثه در مکه مکرمه و مدینه منوره مستقر می‌کند. این هیئت‌ها از سوی وزارتخانه‌های امور دینی و مذهبی یا حج همانند وزارت امور مذهب در ترکیه و یا وزارت اوقاف همچون کشور کویت و سوریه [۳۰]
آشنایی با امور اجرایی حج ایران، ص۱۶.
و یا سازمان‌های عهده دار امور دینی مانند سازمان دیانت در ترکیه و یا از سوی خود دولت همچون دولت لبنان [۳۱]
آشنایی با امور اجرایی حج ایران، ص۱۵-۱۷.
و یا نهادهای ویژه همانند «صندوق حج» در مالزی [۳۲]
آشنایی با امور اجرایی حج ایران، ص۱۴.
تعیین و اعزام می‌شوند. مهم‌ترین وظایف این بعثه‌ها، گروه بندی حجاج، تهیه مسکن و غذا و رسیدگی به امور بهداشتی و درمانی حج گزاران، هدایت و نظارت و کنترل اجرای امور حج، بازرسی از عملکرد تورها و شرکت‌ها و کاروان‌ها و ایجاد هماهنگی میان بخش‌های گوناگون مجری امور حج و کشور میزبان و شرکت‌های تابع آن و همچنین انجام فعالیت‌های فرهنگی در طول سفر می‌باشد؛بعثه حج بیشتر کشورها با اعزام نمایندگانی از وزارتخانه‌های مربوط به بهداشت و درمان، تغذیه، امنیت، و حمل و نقل، بیشتر به امور اجرایی و عملیاتی حج می‌پردازند و به مبانی فلسفی حج همچون وحدت اسلامی و گسترش روابط زائران با دیگر کشورها و یا کوشش‌های فرهنگی توجهی ندارند. [۳۳]
آشنایی با امور اجرایی حج ایران، ص۶۵-۶۶.
۲ - پانویس
۳ - منبعحوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «بعثه». |