تانزانیاتانزانیا کشوری است مسلمان در کرانه شرقی افریقا که از شمال با کنیا و اوگاندا، از غرب با رواندا، بوروندی و جمهوری دمکراتیک کنگو و از جنوب با زامبیا، مالاوی و موزامبیک همسایه‌است و از شرق به اقیانوس هند محدود می‌شود. ۱ - معرفی اجمالیتانزانیا که از دو بخش اصلی به نام تانگانیکا و جزایر زنگبار تشکیل شده است، از شمال به اوگاندا و کنیا؛ از جنوب به موزامبیک، مالاوی و زامبیا؛ از غرب به جمهوری دموکراتیک کنگو (زئیر) و بروندی و رواندا؛ و از شرق به اقیانوس هند محصور است. مساحت این کشور ۹۴۵۰۸۷ کیلومتر مربع و پایتخت آن دارالسلام است.در سال ۱۹۹۶ پایتخت رسمی تانزانیا از شهر ساحلی و بزرگ دارالسلام به شهر دودوما منتقل شد. با این حال دارالسلام هنوز پایتخت تجاری و مقر بسیاری از نهادهای حکومتی کشور است و بندری مهم برای تانزانیا و همسایگان محصور در خشکی اوست. از شهرهای مهم دیگر آن می‌توان به آروشا، امبیا، موانزا، موروگور و زنگبار اشاره کرد. [۱]
تانزانیا، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ص۱-۳.
[۲]
تانزانیا، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ص۱.
[۳]
تانزانیا، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ص۸.
تانزانیا به ۲۶ منطقه یا استان تقسیم می‌شود که از این شمار، ۲۱ استان در سرزمین اصلی و پنج استان در جزایر زنگبار قرار دارند. زبان رایج این کشور «سواحیلی» است که آمیزه‌ای از زبانهای بانتو، عربی، انگلیسی و اندکی پرتغالی، فارسی و هندی است. [۴]
تانزانیا، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ص۹.
حدود ۱۲۶ قبیله در این کشور زندگی می‌کنند. [۵]
تانزانیا، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ص۷-۸.
[۶]
تانزانیا، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ص۴۱-۴۳.
نام تانزانیا واژه‌ای مرکب از تانگانیکا و زنگبار است. این دو کشور در سال ۱۹۶۴ یا یکدیگر متحد شده و جمهوری تانزانیا را تشکیل دادند.۲ - مذهباسلام ، مسیحیت و آئین‌های بومی سه دین اصلی در این کشور هستند. برآورد دقیقی از میزان پیروان هریک از این ادیان در دست نیست . بیش از ۹۷% جمعیت زنگبار و بیش از ۶۰% جمعیت سرزمین اصلی تانزانیا را مسلمانان تشکیل می‌دهند. اکثر مسلمانان سنی مذهب ، پیرو مکتب شافعی و صوفی‌مسلک اند. اما هندی-پاکستانی‌تبارها بیشتر حنفی ، یمنی‌تبارها پیرو مذهب مالکی یا حنبلی و تعدادی از آسیایی‌تبارها اسماعیلی نزاری (خوجه‌ها)، اسماعیلی مُسْتَعْلَوی (بُهره‌ها) و شیعه دوازده امامی اند. مسلمانان عمانی‌تبار اغلب اباضی اند و گروه کوچک فعالی از احمدیه (پیروان غلام احمد قادیانی) در تانزانیا وجود دارد که هندی تبارند. به گفتهٔ برخی محققان، سه چهارم مسلمانان تانزانیا صوفی مسلک اند. طریقت‌های صوفیه در آنجا عبارت است از: شاذلیه (قدیمترین طریقت)، قادریه (بزرگترین طریقت)، رفاعیه ، دَندراویه، احمدیه یا ادریسیه و علویه .حدود ۱۵ هزار تن از مسلمانان این کشور از شیعیان خوجه اثناعشری به شمار می‌روند که آسیایی تبار و به ویژه هندی هستند. [۷]
تانزانیا، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ص۱۲۱.
[۸]
تانزانیا، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ص۱۴۳-۱۵۲.
[۹]
شیعیان تانزانیا دیروز امروز، امیر بهرام عرب احمدی، ص۱۰۸-۱۰۹.
[۱۰]
شیعیان تانزانیا، اداره کل اطلاع رسانی مجمع جهانی اهل بیت، ص۱۳-۱۴.
[۱۱]
دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر بجنوردی، ج۱۴، ص۳۶۰-۳۶۵.
فرقه‌های صوفی یا طریقت‌ها عامل اصلی گسترش اسلام در سده بیستم م. بوده‌اند. حدود ۷۰% از مسلمانان سنی تانزانیای امروز به فرقه‌های صوفی وابسته‌اند که بزرگترین این فرقه‌ها قادریه است. [۱۲]
دائرة المعارف جهان نوین اسلام، جان ال اسپوزیتو، ج۲، ص۵۵.
گروه‌های کوچک هندو، بودایی و بهایی نیز در این کشور حضور دارند.۳ - فرهنگاز لحاظ فرهنگی بین مردم تانزانیا با مردمان ایرانی و اعراب عمانی رابطه زیادی وجود دارد؛ تعداد زیادی از کلمات فارسی همچون شاه و کاکا در زبان سواحلی که یکی از زبانهای رسمی این کشور می‌باشد، نشان دهنده عمق روابط دو فرهنگ است. در خلال سال‌های پایانی قرن سوم هجری تا اوایل قرن چهارم، گروه‌هایی از خانواده‌های شیرازی به زنگبار مهاجرت کردند. هنوز هم پس از گذشت قرن‌ها در زنگبار، اصل و نسب شیرازی به نوعی نجیب زادگی محسوب می‌شود. آیین نوروز امروزه در زنگبار برگزار می‌شود. از آثار ایرانی در تانزانیا می‌توان به حمام ساخته شده گویا برای دختر محمد شاه قاجار ، چاه آب افشاری و مسجد جزیره دلفین اشاره نمود. ۴ - ایرانیان در تانزانیادر سده ۴ق./۱۱م. گروهی از ایرانیان به نام شیرازی‌ها به رهبری علی بن حسین شیرازی که گویا حاکم شیراز بوده است، به سواحل شرقی افریقا (زنگبار) مهاجرت کردند. آنان در سواحل و جزایر منطقه، پادشاهی بزرگی به نام شیرازی‌ها یا زنج را پایه نهادند و حکومت‌های عربی پیشین را زیر سلطه خود درآوردند. [۱۳]
نامه فرهنگ، ش۳۵، ص۱۶۹-۱۷۱، «پیشینه فرهنگی ایرانیان در شرق افریقا».
[۱۴]
تانزانیا، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ص۱۲۲-۱۲۳.
پرتغالی‌ها به سال ۱۵۰۲م. با حمله به این منطقه، به حکومت شیرازی‌ها پایان دادند و تا سده ۱۷م. به سلطه خود بر این منطقه ادامه دادند. سرانجام به سال ۱۱۱۱ق./۱۶۹۹م. دست آنان از این منطقه کوتاه شد. از این تاریخ، این سرزمین‌ها به قلمرو امامان عمان پیوست و حاکمانی از جانب امامان یعاربه، به نام سلطان عمان، بر این سرزمین‌ها حکومت می‌کردند. امام عمان، سعید بن سلطان (۱۲۲۱-۱۲۷۲ق./ ۱۸۰۶-۱۸۵۶م.) به سال ۱۸۳۲م. پایتخت خود را از مسقط به شهر زنگبار انتقال داد و به گسترش حاکمیت سیاسی خود تا دورترین مناطق تانگانیکا پرداخت. [۱۵]
تانزانیا، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ص۱۲۳-۱۲۶.
۵ - جمهوری متحد تانزانیاآلمانیها و انگلیسی‌ها سال‌ها بر سر این منطقه با هم ستیز داشتند تا آن گاه که به تصمیم سازمان ملل، تانگانیکا به قیمومیت انگلستان درآمد. انگلستان در ۹ دسامبر ۱۹۶۱م. استقلال تانگانیکا را به رسمیت شناخت. سپس مردم زنگبار نیز در جهت استقلال کشور خود کوشیدند و سرانجام به سال ۱۳۴۲ش./۱۹۶۳م. جزایر زنگبار زیر حاکمیت عرب‌ها به استقلال رسید. این کار مخالفت مردم غیرعرب این جزایر را در پی داشت و به درگیری‌های خونین در ۱۹۶۴م. انجامید. سرانجام در ۲۲ آوریل ۱۹۶۴م. دو کشور زنگبار و تانگانیکا با یکدیگر متحد شدند و نام تانزانیا را که تلفیقی از حروف نام‌های این دو کشور است، برای سرزمین خود برگزیدند و جمهوری متحد تانزانیا را بنیاد نهادند. [۱۶]
تانزانیا، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ص۲۴-۳۸.
[۱۷]
تانزانیا، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ص۱۲۳-۱۲۶.
[۱۸]
مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ش۶۷، ص۵۶۹-۵۷۰.
۶ - ورود اسلامورود اسلام به این سرزمین، در دو مرحله صورت گرفت. نخست، پیش از قرن هجدهم م. با نفوذ اعراب در سواحل و سکونت آن‌ها در شرق آفریقا؛ و سپس در میان سال‌های ۱۸۸۰ تا ۱۹۳۰م. اسلام درون خاک‌های افریقای شرقی نفوذ کرد. گسترش اسلام از مناطق ساحلی به سرزمین‌های داخلی افریقای شرقی، با تجارت پیوند داشت. [۱۹]
دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ش۶۷، ص۵۷۱، «اسلام در تانزانیا».
[۲۰]
دائرة المعارف جهان نوین اسلام، جان ال اسپوزیتو، ج۲، ص۵۴.
۷ - حج تانزانیادر باره پیشینه ارتباط تانزانیا با حج و حرمین آگاهی فراوان در دست نیست. در برخی منابع، از وجود برده‌های زنگباری در دکه‌های برده فروشان مکه گزارش شده است. [۲۱]
حدیث قافله‌ها، ص۱۰۴-۱۰۵.
در نظر مردم این منطقه، مکه مکانی مناسب برای زندگی به شمار می‌رفت و بسیاری از مردم این کشور به عنوان برده در مکه به کار می‌پرداختند و کارهایی سخت چون بارکشی و حمل آب انجام می‌دادند. افزون بر اینان، افرادی آزاد نیز در مکه می‌زیستند که به مشاغلی چون نگهبانی می‌پرداختند. این افراد به عنوان اغوات کعبه در مسجدالحرام خدمت می‌کردند و وظایفی چون انتظامات و تامین روشنایی کعبه و مسجدالحرام را بر عهده داشتند. [۲۲]
ستة اشهر فی الحجاز، جون کین، ص۷۶-۷۸.
حکمرانان این مناطق هدایایی به مکه فرستادند؛ از جمله شمشیر و کاردی از طلا که سلطان زنگبار به شریف مکه اهدا نمود. [۲۳]
مرآة الحرمین، ابراهیم رفعت پاشا، ص۸۱.
حج گزاری حکمرانان زنگبار و نیز خدمات آن‌ها به زائران خانه خدا در برخی منابع گزارش شده است. اختصاص کشتی‌هایی برای انتقال رایگان زائران در موسم حج به دست برغش (۱۸۷۰-۱۸۸۸م.) پنجمین پسر سعید، سلطان اباضی مذهب عمان و زنگبار، در این گزارش‌ها به چشم می‌خورد. [۲۴]
المنار، ۱۰ بهمن ۱۲۸۱، ش۱۷۴، ص۸۴۰، «حج سلطان زنگبار».
[۲۵]
دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر بجنوردی، ج۱۱، ص۷۲۳-۷۲۴.
از مبادلات تجاری میان زنگبار و بندر جده به سال ۱۳۰۲ق. نیز گزارشی در دست است. [۲۶]
مرآة الحرمین، ابراهیم رفعت پاشا، ص۵۰.
آمارهای پراکنده از شمار حاجیان زنگبار و تانزانیا در منابع گوناگون وجود دارد. شمار زنگباریانی که از راه دریایی به سال ۱۳۴۶ق. به حج رفته بودند، ۳۴ تن یاد شده است. [۲۷]
افادة الانام، ج۵، ص۲۲۰.
شمار این حاجیان در سال‌های ۱۳۷۰، ۱۳۷۱، ۱۳۷۲ و ۱۳۷۳ق. به ترتیب ۲۷۰، ۳۳، ۵۸ و ۱۲۱ تن گزارش شده است. [۲۸]
التاریخ القویم، محمد طاهر الکردی، ج۲، ص۲۳۴-۲۳۶.
به سال ۱۳۸۶ق. ۲۲۱ تن از زنگبار [۲۹]
مکتب اسلام، س۸، ش۶، ص۱۶، «تعداد افراد شرکت کننده در کنگره حج».
و به سال ۱۳۸۷ق. ۹۷۵ تن و به سال ۱۴۰۴ق. ۱۰۷۴ تن از تانزانیا به حج مشرف شده‌اند. [۳۰]
مکتب اسلام، س۲۴، ش۸، ص۲۵.
[۳۱]
س۹، ش۶، ص۵۹، «آمار حجاج در سال ۱۳۸۷ق.» .
بر پایه آمار روزنامه الندوه چاپ مکه، شمار حاجیان به سال ۱۳۸۳ق. از تانگانیکا ۷۱ تن و از زنگبار ۹۰ تن گزارش شده است. [۳۲]
خاطرات سفر مکه، احمد هدایتی و محمد علی هدایتی، ص۲۲۱.
امروزه با توجه به محدود بودن هواپیماها و شرکت‌های هواپیمایی تانزانیا، دولت این کشور به اجاره هواپیما از دیگر کشورها همچون عربستان سعودی، اسپانیا و امارات پرداخته و به سال ۲۰۰۷م. حدود ۱۵۰۰ حاجی را از این طریق به عربستان انتقال داده است. [۳۳]
www. eturbonews. com/۳۳۶/tanzanian-hajj-pilgrims-camp-airport-lost-hope-fly.
[۳۴]
www. eturbonews. com/۳۶۰/tanzania-pilgrims%E۲%۸۰%۹۹-saga-ends-heartbreaks.
هزینه سفر حج به سال ۲۰۰۷م. میان ۲۴۰۰ تا ۳۲۰۰ دلار یاد شده است که شامل تهیه بلیت رفت و برگشت، حمل و نقل در مکه و مدینه ، زیارت دوره، اسکان، و تغذیه می‌باشد. [۳۵]
www. eturbonews. com/۳۳۶/tanzanian-hajj-pilgrims-camp-airport-lost-hope-fly.
هر سال گوشت گوسفند‌های قربانی حج نیز برای فقیران تانزانیا و زنگبار فرستاده می‌شود. [۳۶]
www. idbgbf. org/portal/detailed. aspx?id=۴۱۹.
[۳۷]
www. ns. saudinf. com/display_ news. php?id=۳۱۹۴.
۸ - فهرست منابعالتاریخ القویم: محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق؛ تانزانیا: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، تهران، وزارت امور خارجه، ۱۳۸۸ش؛ حدیث قافله‌ها: سید علی قاضی عسکر، تهران، مشعر، ۱۳۸۲ش؛ خاطرات سفر مکه: احمد هدایتی و محمد علی هدایتی، تهران، حیدری، ۱۳۸۳ق؛ دانشکده ادبیات و علوم انسانی (فصلنامه): دانشگاه فردوسی مشهد؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامی: زیر نظر بجنوردی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ، ۱۳۷۲ش؛ دائرة المعارف جهان نوین اسلام: جان ال اسپوزیتو، ترجمه و تحقیق: طارمی و دیگران، تهران، نشر کتاب مرجع، ۱۳۸۸ش؛ ستة اشهر فی الحجاز: جون کین، ترجمه: ساره هادی، بیروت، دار الرافدین، ۱۴۳۲ق؛ شیعیان تانزانیا دیروز و امروز: امیر بهرام عرب احمدی، تهران، الهدی، ۱۳۷۹ش؛ شیعیان تانزانیا: اداره کل اطلاع رسانی مجمع جهانی اهل بیت، تهران، مجمع جهانی اهل بیت، ۱۳۸۰ش؛ مرآة الحرمین: ابراهیم رفعت پاشا (م. ۱۳۵۳ق.) ، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق؛ مکتب اسلام (ماهنامه): قم، مؤسسه مکتب اسلام؛ المنار (ماهنامه)؛ نامه فرهنگ (فصلنامه): تهران، معاونت فرهنگی وزارت ارشاد. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعحوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله«تانزانیا». |