تراشیدنتراشیدن یا همان حَلق ستردن مو و جز آن است. ۱ - کاربرد عنوان تراشیدن در فقهبر تراشیدن با اضافه به مو در فقه احکامی مترتب است که در بابهای طهارت، حج، نکاح، کفارات و حدود بدانها اشاره رفته است. ۲ - احکام تراشیدناحکام تراشیدن به واجب، حرام، مستحب و مکروه تقسیم می‌شود. ۲.۱ - تراشیدن واجبحلق از واجبات عمره مفرده و نیز حج بنابر مشهور و عملی عبادی است؛ از این‌رو قصد قربت شرط صحت آن است. [۳]
مناسک حج (مراجع)، ص۴۲۵ ،مسئله ۱۱۲۴.
البته وجوب حلق تخییری است؛ بدین معنا که حاجی یا عمره گزار ـ در غیر عمره تمتع ـ بین حلق و تقصیر مخیر می‌باشد؛ هرچند حلق افضل است. در عمره تمتع بنابر مشهور، تقصیر متعین است. از سوی دیگر بنابر فتوای گروهی از فقها کسی که نخستین بار حج می‌گزارد(صروره) و نیز کسی که موهای خویش را بافته یا گره زده یا با عسل، صمغ و مانند آن به هم چسبانیده، تراشیدن متعین است. محل تراشیدن سر در حج، سرزمین منی است که پس از قربانی و بنابر قول مشهور در روز عید قربان و در عمره بنابر قول مشهور بعد از سعی انجام می‌گیرد. بنابر تصریح بعضی تراشیدن باید با تیغ باشد و کوتاه کردن با ماشین و مانند آن کفایت نمی‌کند. [۱۱]
احکام و آداب حج (گلپایگانی)، ص۳۳۳.
روبه قبله بودن مُحرم هنگام تراشیدن، آغاز کردن از سمت راست پیشانی، بردن نام خدا و خواندن دعای وارده شده از مستحبّات حلق است. وجوب حلق اختصاص به مردان دارد. ۲.۱.۱ - دیدگاه امام خمینیحلق در عمره مفرده واجب تخییری و در حج برای بعضی واجب تعیینی و برای بعض دیگر تخییری است و چنانچه خواهد آمد در عمره بعد از سعی و در حج بعد از رمی و قربانی در منا انجام می‌شود. و «سر تراشیدن و تقصیر چون از عبادات است باید با نیت خالص از ریا و برای اطاعت خداوند باشد و بدون آن صحیح نیست و آنچه باید به آن حلال شود حلال نمی‌شود.» و «اگر ریا کند موجب باطل شدن عمره‌اش می‌شود مگر آن که جبران کند.» مراد از جبران آن است که بدون ریا حلق یا تقصیر نماید. ۲.۱.۱.۱ - عمره تمتع«در عمره تمتع تقصیر متعیّن است و سر تراشیدن جایز نیست» [۱۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۳۰، کتاب الحج، القول:فی صورة حج التمتع اجمالا، مساله۹. احدها.
و «کفایت نمی‌کند» و با تقصیر «همه آن چیزهایی که به واسطه احرام بر او ( محرم به احرام عمره تمتع) حرام شده بود حلال می‌شود به غیر از تراشیدن سر»۲.۱.۱.۲ - عمره مفردهدر عمره مفرده معتمر «بین تقصیر و سر تراشیدن مخیّر است.» [۲۱]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۳۰، کتاب الحج، القول:فی صورة حج التمتع اجمالا، مساله۵.
و چون «کیفیت عمره مفرده مانند عمره تمتع است مگر در چند چیز: ... دوم آن‌ها این است که در عمره تمتع طواف نساء نیست – اگرچه احوط (استحبابی) است - ولی در عمره مفرده طواف نساء واجب است.» [۲۲]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۴۳۰، کتاب الحج، القول:فی صورة حج التمتع اجمالا، مساله۵.
پس با تقصیر همه آن چیزهایی که به واسطه احرام بر محرم به احرام عمره مفرده حرام شده بود حلال می‌شود جز زن.۲.۱.۱.۳ - حجسومین واجب از واجبات منا این است که حاجی «بعد از ذبح حلق (سر بتراشد) یا تقصیر نماید و بین آن دو مخیّر است، مگر چند دسته: اول: زنان که بر عهده آن‌ها تقصیر است نه حلق؛ پس اگر حلق نمایند کفایتشان نمی‌کند. دوم: صروره یعنی کسی‌که اوّلین حج او است؛ که بنابر احتیاط (واجب) بر عهده او حلق است. سوم: ملبّد و او کسی است که موی سرش را - با چیز چسبنده‌ای مانند عسل یا صمغ به منظور جلوگیری از شپش و مانند آن - چسبانده است که بنابر احتیاط (واجب) بر عهده این شخص سر تراشیدن است. چهارم: کسی که موی خود را جمع نموده و پیچانده و گره زده است که بنابر احتیاط (واجب) بر عهده این شخص سر تراشیدن است. پنجم: خنثای مشکل که اگر از این سه دسته اخیر نباشد بر او تقصیر واجب است وگرنه بنابر احتیاط (واجب) باید بین تقصیر و حلق جمع نماید.» و «احتیاط (مستحب) آن است که حلق و تقصیر در روز عید باشد؛ اگرچه بعید نیست که تاخیر‌انداختن تا آخر ایام تشریق جایز باشد و محل هر دوی آن‌ها منی است و در غیر منی اختیاراً جایز نیست. و اگر آن‌ها را در منی ترک کند و (از منی) کوچ نماید بر او واجب است به منی برگردد و فرقی بین عالم و جاهل و ناسی و غیر ناسی نیست و اگر نمی‌تواند برگردد همان‌جا سرش را بتراشد یا تقصیر نماید و در صورت امکان مویش را به منی بفرستد و مستحب است آن را در محل چادر خودش زیرخاک کند.» همچنین «احتیاط (واجب) آن است که حلق و تقصیر را از قربانی، و قربانی را از رمی عقب بیندازد؛ پس اگر سهواً این ترتیب را به هم بزند برای تحصیل آن اعاده واجب نیست، و بعید نیست که جاهل به‌حکم مانند شخصی باشد که سهو کرده است. و اگر (به هم زدن ترتیب) از روی علم و عمد باشد، احتیاط (واجب) آن است که در صورت امکان آن را تحصیل کند.» و «بعد از رمی و قربانی و حلق یا تقصیر، هر چیزی‌که بر مُحرم به واسطه احرام، حرام شده بود حلال می‌شود مگر زن‌ها و بوی خوش و بعید نیست که صید هم حلال باشد، البته صید کردن در حرم برای مُحرم و غیر محرم به خاطر احترام حرم، حرام است.» ۲.۲ - تراشیدن حرامتراشیدن تمامی سر بین عمره تمتع و حج تمتع بنابر قول مشهور بر حاجی حرام و موجب ثبوت کفاره است که یک گوسفند می‌باشد. تراشیدن و ازاله مو از بدن در حال احرام بدون عذر، حرام و ارتکاب آن مطلقا ـ با عذر، مانند بیماری یا بدون عذر ـ موجب ثبوت کفّاره (فدیه) است. کفّاره آن یک گوسفند یا اطعام ده فقیر، برای هر کدام یک مُدّ(مد)بنابر قولی یا شش فقیر، برای هر کدام دو مُدّ بنابر قولی دیگر و یا سه روز روزه می‌باشد. برخی تخییر بین سه امر یادشده را به صورت عذر اختصاص داده و گفته‌اند در صورت معذور نبودن، کفّاره آن تنها یک گوسفند است. البته در ازاله موی زیر بغل، کفّاره تراشیدن هر دو طرف، یک گوسفند و یک طرف، اطعام سه فقیر است. بر مُحرم، تراشیدن سر مُحرمی دیگر حرام و در حرمت تراشیدن سر غیر محرم، اختلاف است. تراشیدن ریش بنابر مشهور حرام است. [۳۲]
مصباح‌الفقاهة، ج۱،ص۲۷۵.
۲.۳ - تراشیدن مستحبتراشیدن موی سر ـ بنابر قول برخی ـ مستحب است. در مقابل، برخی دیگر بلند گذاشتن مو را مستحب دانسته‌اند. تراشیدن موی سر نوزاد در هفتمین روز ولادت و هم وزن آن طلا یا نقره صدقه دادن مستحب است. ازاله موهای زاید بدن بویژه موهای زیر بغل، همچنین زهار با تراشیدن و مانند آن مستحب و ترک آن در موهای زهار بیش از چهل روز برای مرد و بیست روز برای زن مکروه است. ۲.۴ - تراشیدن مکروهتراشیدن موهای سر و زهار میت بنابر مشهور، کراهت دارد. [۳۷]
الخلاف،ج ۱، ص۲۹۶ ـ ۲۹۷.
[۳۸]
العروة الوثقی، ج۱، ص۴۰۱.
۳ - دیگر احکام تراشیدن۳.۱ - مجازات به تراشیدنمردی که مرتکب جرم قوّادی شده است بنابر مشهور پس از زدن ۷۵ تازیانه بر او، سرش را می‌تراشند و در خیابانها بین مردم می‌گردانند (قیادت). کیفر مرد زناکار ِ غیرمحصن(احصان)صد ضربه تازیانه، تراشیدن سر و تبعید است. ۴ - پانویس۵ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۲، ص۴۳۰ - ۴۳۲. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر)، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی. |