زمان تقریبی مطالعه: 16 دقیقه
 

ثلا




ثُلا، شهر و قلعه ای قدیمی در یمن است.


۱ - موقعیت شهر


شهر ثلا در ارتفاع سه هزار متری از سطح دریا و در فاصلة ۴۰ تا ۴۵ کیلومتری شمال غرب صنعا ، پایتخت یمن، بر روی تپه‌هایی سرخ رنگ قرار گرفته است و از شمال شرقی به دشت عِیال سُرَیحْ و عَمْران، از مغرب به قلعة ثلا و از جنوب به شِبام کَوْکَبان و حَبابه محدود می‌شود.
[۱] اسماعیل اکوع، هجرالعلم و معاقله فی الیمن، ج۱، ص۲۶۰، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
[۲] احمد جابر عفیف و دیگران، صنعاء ۱۴۱۲/۱۹۹۲، ذیل «ثلا» (از احمد علی وادعی).
[۳] ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
[۴] د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.

ثلا سابقاً جزو محافظة (استان) صنعا بود و اکنون از مدیریه (شهر) های محافظة عَمْران به شمار می‌آید.
[۵] د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.

این شهر از شش مرکز تشکیل شده است: حَبابه، خَمیس، ثلا، صُرْم، بنی العباس و مرکزالمصانع. هر یک از این مراکز در بر گیرنده چندین روستاست.
[۶] د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
[۷] محمدبن احمد حجری یمانی، مجموع بلدان الیمن و قبائلها، ج۱، ص۱۶۶ـ۱۶۷، چاپ اسماعیل بن علی اکوع، صنعاء ۱۴۱۶/۱۹۹۶.

ثلا آب و هوایی خوب و انواع درختان میوه دارد و مهم ‌ترین محصول کشاورزی آن جو و گندم است.
[۸] مَقْحَفی، ۱۴۲۲، د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
معادن آهک نیز در آن وجود دارد.
[۹] عدنان ترسیسی، بلاد سبأ و حضارات العرب الاولی، ج۱، ص۴۶۷، الیمن (العربیة السعیدة)، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.

این شهر، پس از صنعا، از زیباترین شهرهای یمن به شمار می‌آید. خیابان‌های شهر که سابقاً سنگفرش بوده، آسفالت شده و شهر نیز توسعه یافته و خانه های چند طبقه در آن ساخته شده است.
[۱۰] د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
[۱۱] احمد وصفی زکریا، رحلتی الی الیمن، ج۱، ص۱۴۸ـ۱۴۹، دمشق ۱۴۰۶/۱۹۸۶.


۲ - ویژگی ثلا


ثلا به داشتن مساجد مشهور است، از جمله مسجد سعید، جامع الرضوان، مسجد امام مطهربن شرف الدین، و الجامع الکبیر.
[۱۲] د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
[۱۳] محمدبن احمد حجری یمانی، مجموع بلدان الیمن و قبائلها، ج۱، ص۱۶۶، چاپ اسماعیل بن علی اکوع، صنعاء ۱۴۱۶/۱۹۹۶.

گلازر که در ۲۲ صفر ۱۳۰۱/ ۵ دسامبر ۱۸۸۳ از این شهر دیدن کرده، آن را بسیار پاکیزه با کوچه های تنگ و خانه های بسیار بلند و همانند هم وصف نموده است.
[۱۴] د. اسلام، چاپ اول، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
پیرامون شهر ثلا را دیواری بسیار محکم و بلند احاطه کرده بوده که شش دروازه داشته است به نام‌های باب المَیّاح، باب المَحامِیْت، باب الفَرْضَه، باب الهادی (یا ساعد)، باب المِشْراق و باب السلام.
[۱۵] د. اسلام، چاپ اول، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.

در سال‌های اخیر، طی نهضتی عمرانی، ثلا توسعه یافته و توسعه شهری آن از دیوار کهن آن فراتر رفته است.
[۱۶] د. اسلام، چاپ اول، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
مَقْحَفی
[۱۷] ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، ج۱، ص۷۴، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
جمعیت آن را ۳۴۳۳ تن ضبط کرده است.

۳ - پیشینه


نام این شهر به صورت‌های ثُلا و ثِلا ضبط شده است.
[۱۸] یاقوت حموی، ذیل مادّه.    
[۱۹] محمدبن احمد حجری یمانی، مجموع بلدان الیمن و قبائلها، ج۱، ص۱۶۶ـ۱۶۷، چاپ اسماعیل بن علی اکوع، صنعاء ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
[۲۰] اسماعیل اکوع، هجرالعلم و معاقله فی الیمن، ج۱، ص۲۵۹، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
اهالی ثلا را ثلایی می‌خوانند.
[۲۱] ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، ذیل «الثلایا»، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
برخی از مورخان یمنی این شهر را به ثلابن لُباخة بن أَقیان بن حِمیَرالاَصغر نسبت داده اند.
[۲۲] ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، ذیل مادّه، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
[۲۳] د. اسلام، چاپ اول، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
[۲۴] محمدبن احمد حجری یمانی، مجموع بلدان الیمن و قبائلها، ج۱، ص۱۶۶ـ۱۶۷، چاپ اسماعیل بن علی اکوع، صنعاء ۱۴۱۶/۱۹۹۶.

ساکنان ثلا از دیرباز، قوم مَرّانی‌ها بودند که شاخه ای از قبیلة بزرگ هَمْدان محسوب می‌شوند. امروزه نیز آنان در کنار حِمْیَریها و برخی طوایف و قبایل دیگر در این شهر سکونت دارند.
[۲۵] د. اسلام، چاپ اول، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
[۲۶] ابن حائک، صفة جزیرة العرب، ج۱، ص۲۱۲، چاپ محمدبن علی اکوع، صنعاء ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.

نام ثلا در حوادث سال ۴۶۶ آمده است.
[۲۷] ابن قاسم، غایة الامانی فی اخبار القطرالیمانی، ج۱، ص۲۶۶ـ۲۶۷، چاپ سعید عبدالفتاح عاشور، قاهره ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
این شهر در دوران حکومت ایوبیان در یمن (۵۶۹ـ۶۲۶) اهمیت سیاسی و نظامی بیشتری یافت.
قبایل یمنی در ۵۸۷، هواداران سلطان طُغْتَکین ایوبی را از شهر بیرون راندند و امیر اتابک سنقر در ۶۰۸ بخشی از ثلا را ویران نمود.
[۲۸] ابن قاسم، غایة الامانی فی اخبار القطرالیمانی، ج۱، ص۳۳۸، چاپ سعید عبدالفتاح عاشور، قاهره ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
[۲۹] ابن قاسم، غایة الامانی فی اخبار القطرالیمانی، ج۱، ص۳۹۵، چاپ سعید عبدالفتاح عاشور، قاهره ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.

در ۶۲۳، سپاه اشراف (شماری از سادات زیدی یمن) به فرماندهی شریف عزالدین محمدبن امام منصور عبداللّه بن حمزه پس از شکست خوردن از سپاه امیر بدرالدین حسن بن علی بن رسول به ثلا پناه بردند.
[۳۰] ابن قاسم، غایة الامانی فی اخبار القطرالیمانی، ج۱، ص۴۱۵، چاپ سعید عبدالفتاح عاشور، قاهره ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
[۳۱] علی بن حسن خزرجی، العقود اللؤلؤیّة فی تاریخ الدولة الرسولیة، ج۱، ص۴۳، ج ۱، چاپ محمد بسیونی عسل، صنعاء ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
در صفر ۶۴۶، امام احمد بن حسین قاسمی زیدی در ثلا قیام کرد و داعیانش را به همه جا فرستاد و بسیاری دعوت او را اجابت کردند.
[۳۲] علی بن حسن خزرجی، العقود اللؤلؤیّة فی تاریخ الدولة الرسولیة، ج۱، ص۷۶، ج ۱، چاپ محمد بسیونی عسل، صنعاء ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
در پی این قیام، میان سپاهیان امام زیدی و سلطان نورالدین عمربن علی بن رسول در حومه ثلا جنگ‌های بسیاری رخ داد که تا ۶۴۹ ادامه داشت. در ۶۶۷، امیرجمال الدین علی بن عبداللّه، ثلا را تصرف کرد، ولی در همان سال اشراف یمن او را از ثلا بیرون راندند.
[۳۳] ابن قاسم، غایة الامانی فی اخبار القطرالیمانی، ج۱، ص۴۳۰، چاپ سعید عبدالفتاح عاشور، قاهره ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
[۳۴] ابن قاسم، غایة الامانی فی اخبار القطرالیمانی، ج۱، ص۴۳۷، چاپ سعید عبدالفتاح عاشور، قاهره ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
[۳۵] ابن قاسم، غایة الامانی فی اخبار القطرالیمانی، ج۱، ص۴۵۵، چاپ سعید عبدالفتاح عاشور، قاهره ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
[۳۶] علی بن حسن خزرجی، العقود اللؤلؤیّة فی تاریخ الدولة الرسولیة، ج۱، ص۷۹، ج ۱، چاپ محمد بسیونی عسل، صنعاء ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۷] علی بن حسن خزرجی، العقود اللؤلؤیّة فی تاریخ الدولة الرسولیة، ج۱، ص۱۵۳، ج ۱، چاپ محمد بسیونی عسل، صنعاء ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

در ۶۷۰، بنورسول (خاندان حاکم در یمن، ۶۲۶ـ ۸۴۵) ثلا را محاصره کردند و سال بعد، امیرعلی بن عبداللّه و اشراف زیدی یمن در برابر سپاه شَعبی ناگزیر عقب نشینی و شهر را تسلیم آنان نمودند.
[۳۸] علی بن حسن خزرجی، العقود اللؤلؤیّة فی تاریخ الدولة الرسولیة، ج۱، ص۱۶۰، ج ۱، چاپ محمد بسیونی عسل، صنعاء ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۹] علی بن حسن خزرجی، العقود اللؤلؤیّة فی تاریخ الدولة الرسولیة، ج۱، ص۱۶۳، ج ۱، چاپ محمد بسیونی عسل، صنعاء ۱۴۰۳/۱۹۸۳.

در ۹۸۰، مطهربن شرف الدین (۹۶۵ـ۹۸۰)، مشهورترین امام زیدی یمن، در ثلا وفات یافت.
[۴۰] ابن قاسم، غایة الامانی فی اخبار القطرالیمانی، ج۱، ص۷۴۵، چاپ سعید عبدالفتاح عاشور، قاهره ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.

از خاندان‌های مشهور ثلا، آل أکْوَع، آل مَقْحَفی و آل الحَسُوسَه هستند.
[۴۱] د. اسلام، چاپ اول، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.


۴ - مشاهیر ثلا


علمای بسیاری به شهر ثلا منسوب اند. مزار بیش از هفتاد تن از علما و مجتهدان بزرگ یمن در آنجاست.
[۴۲] اسماعیل اکوع، هجرالعلم و معاقله فی الیمن، ج۱، ص۲۶۰، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۵.

از مشاهیر ثلا، امام الناصر داعی محمدبن یوسف بن صلاح بن مرتضی (متوفی ۸۹۳)، عبداللّه بن شرف الدین یحیی بن شمس الدین (متوفی ۹۷۳)، امام مطهر شرف الدین یحیی بن شمس الدین (متوفی ۹۸۰)، صالح بن مهدی بن علی بن منصور ثلائی (متوفی ۱۱۰۸) بوده اند.
[۴۳] اسماعیل اکوع، هجرالعلم و معاقله فی الیمن، ج۱، ص۲۶۳ـ۲۷۷، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
[۴۴] محمدبن محمد زباره یمنی، ائمة الیمن، ج۱، ص۳۴۳، ج ۱: تاریخ جامع لائمة الیمن الهاشمیین، تعز، یمن (۱۳۷۵).
[۴۵] محمدبن محمد زباره یمنی، ائمة الیمن، ج۱، ص۴۷۵، ج ۱: تاریخ جامع لائمة الیمن الهاشمیین، تعز، یمن (۱۳۷۵).
از مشاهیر معاصر آن نیز ابراهیم محمد حمدی، سرگرد احمد یحیی ثُلایا (رهبر انقلاب نافرجام ۱۳۳۴ ش/ ۱۹۵۵ یمن برضد امام احمد زیدی) هستند.
[۴۶] زیر نظر احمد جابر عفیف و دیگران، صنعاء ۱۴۱۲/۱۹۹۲، ذیل «ثلا» (از احمد علی وادعی).
[۴۷] د. اسلام، چاپ اول، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
[۴۸] محمدیحیی حداد، تاریخ الیمن السیاسی، ج۲، ص۲۸۱، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۶.

قلعه ثلا در مشرق شهر ثلا قرار دارد و به سبب آن‌که در ارتفاع سه هزار متری از سطح دریا واقع شده، از دور دیده می‌شود. این قلعه مدتی از آنِ خاندان بنی حارث (از بطن قبیله حَضْرَموت) بود.
[۴۹] علی بن محمد عباسی علوی، سیرة الهادی الی الحق یحیی بن الحسین علیه و آله السلام، ج۱، ص۳۴۵ـ۳۵۵، چاپ سهیل زکار، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
ابن مجاور، مورخ قرن ششم و هفتم، مسافت قلعه ثلا را تا شهر صنعا، سه فرسخ ضبط کرده و آن را از بناهای تَبابِعَه شمرده است.
[۵۰] علی بن محمد عباسی علوی، سیرة الهادی الی الحق یحیی بن الحسین علیه و آله السلام، ج۱، ص۱۹۳، چاپ سهیل زکار، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
ارتفاع دیوارهای قلعه بالغ بر پانزده پا (ح ۴/۵ متر) است و راه پلکانی با ۴۶۰ پله، راه رفت و آمد به قلعه است. یک مسجد زیبا، پنج آب انبار و پانزده تا بیست دخمه (سیلو) به عمق هجده تا بیست پا (حدوداً بین ۴/۵ تا شش متر) برای ذخیره آذوقه در آن هست.
[۵۱] د. اسلام، چاپ اول، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.

قلعه ثلا در قدیم حصن الغُراب نام داشت و از زیباترین قلعه های یمن محسوب می‌شد.
[۵۲] د. اسلام، چاپ اول، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
در این قلعه آثاری از آثار حمیری و اسلامی، مانند حوض و آب انبار که در کوه‌ها ساخته شده، مشاهده می‌شود.
[۵۳] د. اسلام، چاپ اول، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
[۵۴] زیر نظر احمد جابر عفیف و دیگران، صنعاء ۱۴۱۲/۱۹۹۲، ذیل «ثلا» (از احمد علی وادعی).

در ۱۰۵۴، سپاه صفی الاسلام احمد، فرزند امام زیدیان، پس از شکست خوردن از دشمن در قلعه ثلا به سر برد.
[۵۵] عبداللّه بن علی وزیر، تاریخ الیمن: خلال القرن الحادی عشر الهجری ـ السابع عشر المیلادی، ج۱، ص۱۰۳ـ۱۰۴، چاپ محمد عبدالرحیم حازم، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
در صفر ۱۲۲۸، سپاه المتوکل، امام زیدیان یمن، در راه سرکوب شورشیان، نخست در ثلا اردو زد، قبایل آن منطقه را مطیع خود کرد و سپس عازم قلعه کوکبان (مرکز آل شرف الدین) شد.
[۵۶] حسین عبداللّه عمری، مئة عام من تاریخ الیمن الحدیث: ۱۱۶۱ـ۱۲۶۴ ه/ ۱۷۴۸ـ ۱۸۴۸ م، ج۱، ص۱۷۳، دمشق ۱۴۰۵/۱۹۸۴.


۵ - منابع فهرست


(۱) ابن حائک، صفة جزیرة العرب، چاپ محمدبن علی اکوع، صنعاء ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
(۲) ابن قاسم، غایة الامانی فی اخبار القطرالیمانی، چاپ سعید عبدالفتاح عاشور، قاهره ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
(۳) ابن مجاور، صفة بلادالیمن و مکة و بعض الحجاز، المسماة تاریخ المستبصر، چاپ اسکار لوفگرن، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۶.
(۴) اسماعیل اکوع، هجرالعلم و معاقله فی الیمن، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
(۵) عدنان ترسیسی، بلاد سبأ و حضارات العرب الاولی، الیمن (العربیة السعیدة)، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۶) محمدبن احمد حجری یمانی، مجموع بلدان الیمن و قبائلها، چاپ اسماعیل بن علی اکوع، صنعاء ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
(۷) محمدیحیی حداد، تاریخ الیمن السیاسی، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۶.
(۸) علی بن حسن خزرجی، العقود اللؤلؤیّة فی تاریخ الدولة الرسولیة، ج ۱، چاپ محمد بسیونی عسل، صنعاء ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۹) محمدبن محمد زباره یمنی، ائمة الیمن، ج ۱: تاریخ جامع لائمة الیمن الهاشمیین، تعز، یمن (۱۳۷۵).
(۱۰) احمد وصفی زکریا، رحلتی الی الیمن، دمشق ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
(۱۱) علی بن محمد عباسی علوی، سیرة الهادی الی الحق یحیی بن الحسین علیه و آله السلام، چاپ سهیل زکار، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
(۱۲) حسین عبداللّه عمری، مئة عام من تاریخ الیمن الحدیث: ۱۱۶۱ـ۱۲۶۴ ه/ ۱۷۴۸ـ ۱۸۴۸ م، دمشق ۱۴۰۵/۱۹۸۴.
(۱۳) ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
(۱۴) همو، معجم المدن و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۹۸۵.
(۱۵) الموسوعة الیمنیة، زیر نظر احمد جابر عفیف و دیگران، صنعاء ۱۴۱۲/۱۹۹۲، ذیل «ثلا» (از احمد علی وادعی).
(۱۶) عبداللّه بن علی وزیر، تاریخ الیمن: خلال القرن الحادی عشر الهجری ـ السابع عشر المیلادی، چاپ محمد عبدالرحیم حازم، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
(۱۷) یاقوت حموی.
(۱۸) EI ۱ , sv "Thula ¦" (by Grohmaun).
(۱۹) EI ۲ , sv "Thula ¦" (by G R Smith).

۶ - پانویس

 
۱. ↑ اسماعیل اکوع، هجرالعلم و معاقله فی الیمن، ج۱، ص۲۶۰، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
۲. ↑ احمد جابر عفیف و دیگران، صنعاء ۱۴۱۲/۱۹۹۲، ذیل «ثلا» (از احمد علی وادعی).
۳. ↑ ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۴. ↑ د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۵. ↑ د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۶. ↑ د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۷. ↑ محمدبن احمد حجری یمانی، مجموع بلدان الیمن و قبائلها، ج۱، ص۱۶۶ـ۱۶۷، چاپ اسماعیل بن علی اکوع، صنعاء ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
۸. ↑ مَقْحَفی، ۱۴۲۲، د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۹. ↑ عدنان ترسیسی، بلاد سبأ و حضارات العرب الاولی، ج۱، ص۴۶۷، الیمن (العربیة السعیدة)، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
۱۰. ↑ د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۱۱. ↑ احمد وصفی زکریا، رحلتی الی الیمن، ج۱، ص۱۴۸ـ۱۴۹، دمشق ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
۱۲. ↑ د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۱۳. ↑ محمدبن احمد حجری یمانی، مجموع بلدان الیمن و قبائلها، ج۱، ص۱۶۶، چاپ اسماعیل بن علی اکوع، صنعاء ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
۱۴. ↑ د. اسلام، چاپ اول، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۱۵. ↑ د. اسلام، چاپ اول، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۱۶. ↑ د. اسلام، چاپ اول، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۱۷. ↑ ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، ج۱، ص۷۴، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۱۸. ↑ یاقوت حموی، ذیل مادّه.    
۱۹. ↑ محمدبن احمد حجری یمانی، مجموع بلدان الیمن و قبائلها، ج۱، ص۱۶۶ـ۱۶۷، چاپ اسماعیل بن علی اکوع، صنعاء ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
۲۰. ↑ اسماعیل اکوع، هجرالعلم و معاقله فی الیمن، ج۱، ص۲۵۹، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
۲۱. ↑ ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، ذیل «الثلایا»، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۲۲. ↑ ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، ذیل مادّه، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۲۳. ↑ د. اسلام، چاپ اول، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۲۴. ↑ محمدبن احمد حجری یمانی، مجموع بلدان الیمن و قبائلها، ج۱، ص۱۶۶ـ۱۶۷، چاپ اسماعیل بن علی اکوع، صنعاء ۱۴۱۶/۱۹۹۶.
۲۵. ↑ د. اسلام، چاپ اول، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۲۶. ↑ ابن حائک، صفة جزیرة العرب، ج۱، ص۲۱۲، چاپ محمدبن علی اکوع، صنعاء ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
۲۷. ↑ ابن قاسم، غایة الامانی فی اخبار القطرالیمانی، ج۱، ص۲۶۶ـ۲۶۷، چاپ سعید عبدالفتاح عاشور، قاهره ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
۲۸. ↑ ابن قاسم، غایة الامانی فی اخبار القطرالیمانی، ج۱، ص۳۳۸، چاپ سعید عبدالفتاح عاشور، قاهره ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
۲۹. ↑ ابن قاسم، غایة الامانی فی اخبار القطرالیمانی، ج۱، ص۳۹۵، چاپ سعید عبدالفتاح عاشور، قاهره ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
۳۰. ↑ ابن قاسم، غایة الامانی فی اخبار القطرالیمانی، ج۱، ص۴۱۵، چاپ سعید عبدالفتاح عاشور، قاهره ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
۳۱. ↑ علی بن حسن خزرجی، العقود اللؤلؤیّة فی تاریخ الدولة الرسولیة، ج۱، ص۴۳، ج ۱، چاپ محمد بسیونی عسل، صنعاء ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۲. ↑ علی بن حسن خزرجی، العقود اللؤلؤیّة فی تاریخ الدولة الرسولیة، ج۱، ص۷۶، ج ۱، چاپ محمد بسیونی عسل، صنعاء ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۳. ↑ ابن قاسم، غایة الامانی فی اخبار القطرالیمانی، ج۱، ص۴۳۰، چاپ سعید عبدالفتاح عاشور، قاهره ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
۳۴. ↑ ابن قاسم، غایة الامانی فی اخبار القطرالیمانی، ج۱، ص۴۳۷، چاپ سعید عبدالفتاح عاشور، قاهره ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
۳۵. ↑ ابن قاسم، غایة الامانی فی اخبار القطرالیمانی، ج۱، ص۴۵۵، چاپ سعید عبدالفتاح عاشور، قاهره ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
۳۶. ↑ علی بن حسن خزرجی، العقود اللؤلؤیّة فی تاریخ الدولة الرسولیة، ج۱، ص۷۹، ج ۱، چاپ محمد بسیونی عسل، صنعاء ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۷. ↑ علی بن حسن خزرجی، العقود اللؤلؤیّة فی تاریخ الدولة الرسولیة، ج۱، ص۱۵۳، ج ۱، چاپ محمد بسیونی عسل، صنعاء ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۸. ↑ علی بن حسن خزرجی، العقود اللؤلؤیّة فی تاریخ الدولة الرسولیة، ج۱، ص۱۶۰، ج ۱، چاپ محمد بسیونی عسل، صنعاء ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۳۹. ↑ علی بن حسن خزرجی، العقود اللؤلؤیّة فی تاریخ الدولة الرسولیة، ج۱، ص۱۶۳، ج ۱، چاپ محمد بسیونی عسل، صنعاء ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
۴۰. ↑ ابن قاسم، غایة الامانی فی اخبار القطرالیمانی، ج۱، ص۷۴۵، چاپ سعید عبدالفتاح عاشور، قاهره ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
۴۱. ↑ د. اسلام، چاپ اول، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۴۲. ↑ اسماعیل اکوع، هجرالعلم و معاقله فی الیمن، ج۱، ص۲۶۰، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
۴۳. ↑ اسماعیل اکوع، هجرالعلم و معاقله فی الیمن، ج۱، ص۲۶۳ـ۲۷۷، بیروت ۱۴۱۶/۱۹۹۵.
۴۴. ↑ محمدبن محمد زباره یمنی، ائمة الیمن، ج۱، ص۳۴۳، ج ۱: تاریخ جامع لائمة الیمن الهاشمیین، تعز، یمن (۱۳۷۵).
۴۵. ↑ محمدبن محمد زباره یمنی، ائمة الیمن، ج۱، ص۴۷۵، ج ۱: تاریخ جامع لائمة الیمن الهاشمیین، تعز، یمن (۱۳۷۵).
۴۶. ↑ زیر نظر احمد جابر عفیف و دیگران، صنعاء ۱۴۱۲/۱۹۹۲، ذیل «ثلا» (از احمد علی وادعی).
۴۷. ↑ د. اسلام، چاپ اول، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۴۸. ↑ محمدیحیی حداد، تاریخ الیمن السیاسی، ج۲، ص۲۸۱، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۶.
۴۹. ↑ علی بن محمد عباسی علوی، سیرة الهادی الی الحق یحیی بن الحسین علیه و آله السلام، ج۱، ص۳۴۵ـ۳۵۵، چاپ سهیل زکار، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۵۰. ↑ علی بن محمد عباسی علوی، سیرة الهادی الی الحق یحیی بن الحسین علیه و آله السلام، ج۱، ص۱۹۳، چاپ سهیل زکار، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
۵۱. ↑ د. اسلام، چاپ اول، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۵۲. ↑ د. اسلام، چاپ اول، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۵۳. ↑ د. اسلام، چاپ اول، ذیل مادّه، ابراهیم احمد مقحفی، معجم البلدان و القبائل الیمنیة، صنعاء ۱۴۲۲/۲۰۰۲.
۵۴. ↑ زیر نظر احمد جابر عفیف و دیگران، صنعاء ۱۴۱۲/۱۹۹۲، ذیل «ثلا» (از احمد علی وادعی).
۵۵. ↑ عبداللّه بن علی وزیر، تاریخ الیمن: خلال القرن الحادی عشر الهجری ـ السابع عشر المیلادی، ج۱، ص۱۰۳ـ۱۰۴، چاپ محمد عبدالرحیم حازم، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
۵۶. ↑ حسین عبداللّه عمری، مئة عام من تاریخ الیمن الحدیث: ۱۱۶۱ـ۱۲۶۴ ه/ ۱۷۴۸ـ ۱۸۴۸ م، ج۱، ص۱۷۳، دمشق ۱۴۰۵/۱۹۸۴.


۷ - منبع


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ثلا»، شماره۴۲۶۴.    

رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.