حویطاتحُوَیْطات، قبیله‌ای بزرگ در کشورهای عربستان سعودی، مصر ، اردن هاشمی و فلسطین ، دارای سه شعبه بزرگ به نامهای حویطات التَهَمَهْ، ابن‌جازی و علاوین است. ۱ - منشأ شکلگیریبه نوشته محمد سلیمان طیب، در نیمه دوم قرن نهم شخصی به نام حویط با تنی چند از اشراف حجاز عازم شام بود که در نزدیکی عَقَبه به‌سختی بیمار شد و نزد اقوام بنی‌عَطیّه ماند. وی بعد‌ها با دختر میزبان ازدواج کرد و خاندان بزرگی را به نام حویطات در عقبه از خود باقی گذاشت. ۲ - نسببر اساس شجره نامهای که این مؤلف ارائه داده است، حویطات خود را از اشراف حسینی مدینه و از نسل عبداللّه الاَعْرَج، از نوادگان حضرت امام حسین علیه‌السلام، می‌دانند، [۱]
محمد سلیمان طیب، موسوعة القبائل العربیة، ج۱، ص۵۴ـ۵۶، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
ولی به نظر فؤاد حمزه، [۲]
فؤاد حمزه، قلب جزیرةالعرب، پانویس ۱، ج۱، ص۱۵۲،ریاض ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
تبار آن‌ها به نبطیان می‌رسد که در سرزمین ثَمود و مَدیَن می‌زیستند.برخی نوشته‌اند قبیله حویطات اخلاف کودک مجهول‌الهویه‌ای به نام غازی، اهل حجازند که در عقبه در خانه مَعاذ، نیای قبیله بنی‌عطیه، بزرگ شد و با دختر عطیه بن معاذ و نیز با زنان دیگری از قبیله بنی‌عطیه ازدواج کرد و قبیله حویطات حاصل این وصلت‌ها است. ۳ - عشیره‌های حویطاتحویطات مانند سایر قبیله‌ها از چند عشیره، بطن و فَخْذْ تشکیل می‌شود. پنج تن از فرزندان حویط به نامهای عَمرو، عُلْوان، سعید، عمرانو سُویعد که مادرانشان از قبیله بنی‌عطیه بودند، هریک عشیرهایی بنیان گذاشتند که به نام آن‌ها مشهور شده‌است. در طول تاریخ، عده‌ای از حویطات در شبه جزیره عربستان باقی مانده و عده‌ای نیز به کشورهای دیگر مهاجرت کرده‌اند. ۳.۱ - عشایر باقی مانده در عربستانحویطات التَهَمه، شاخه بازمانده در شبه جزیره عربستان، امروزه یکی از قدرتمند‌ترین قبایل حجاز در عربستان سعودی است. [۳]
محمد سلیمان طیب، موسوعة القبائل العربیة، ج۱، ص۵۵، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
[۴]
محمد سلیمان طیب، موسوعة القبائل العربیة، ج۱، ص۹۳، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
[۵]
گئورگ آوگوست والین، صور من شمالی جزیرةالعرب فی منتصفالقرن التاسع عشر، ج۱، ص۱۹۸ـ ۱۹۹، ترجمه سمیر سلیم شبلی، بیروت ۱۹۷۱.
افراد این شاخه در شمال غربی کشور و نیز در تهامه، در سرزمین بین جنوب ضَبْعهو عقبهپراکنده‌اند. [۶]
سلطان طریخم سرحانی، جامع انساب قبائل العرب، ج۱، ص۵۷، دوحه: دارالثقافه.
حویطات التهمه تا ۱۲۶۱ ش، به سبب محافظت از کاروان‌های حجاج، از والی مصر دستمزد می‌گرفتند، اما بعد‌ها که مصر تحت استیلای انگلیسی‌ها در آمد و تمام سرزمین سینا تابع دولت عثمانی شد، عثمانیان شروع به گرفتن مالیات از عشایر حویطات کردند. در زمان شیخوخت عودِه‌ابوتایه بر حویطات التهمه، عثمانی‌ها مالیات بیشتری خواستند، اما با مخالفت عودِه مواجه شدند. دولت عثمانی، برای سرکوبی آنان و اخذ مالیات، به فرستادن قوای نظامی روی آورد و این کشمکش تا جنگ جهانی اول (۱۹۱۴ـ ۱۹۱۸) ادامه داشت. [۷]
محمد سلیمان طیب، موسوعة القبائل العربیة، ج۱، ص۹۷ـ۹۸، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
وصلت‌های مکرر عوده‌ابوتایه و اقوام او با قبایل متنفذ، موجب افزایش بستگان آن‌ها و گسترش نفوذ حویطات التهمه شد. جنگ‌های وی در نزدیکی حِمْصْ، حَماه، حلب، دمشق و رود فرات نیز بر قدرت آنان افزود، به طوری که در میان دیگر قبایل عرب مرکزیت پیدا کردند. [۸]
محمد سلیمان طیب، موسوعة القبائل العربیة، ج۱، ص۹۸، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
در ۱۳۳۵ ش، نیروهای امیرفیصل بن عبدالعزیز (بعد‌ها ملک فیصل) به فرماندهی شریف ناصر بن علی و به معاونت شیخ عوده‌ابوتایه و اکابر حویطات، بندر عقبه را فتح کردند. [۹]
قدری قلعجی، الثورة العربیة الکبری: ۱۹۱۶ـ ۱۹۲۵، ج۱، ص۲۴۴، بیروت ۱۹۹۳.
۳.۲ - عشایر مهاجرعشایری از حویطات که به مصر مهاجرت کرده بودند در دولت محمدعلی پاشا (حکومت: ۱۲۲۰ـ۱۲۶۴ش)، والی مصر، فعالیت بسیاری داشتند و رسماً خواهان بقای حکومت او بودند و از او در مقابل رقبایش، به ویژه بازماندگان مملوکیان (۶۴۸ـ۹۲۲) حمایت می‌کردند و در مقابل، محمدعلی پاشا بهترین زمین‌های کشاورزی در استان قَلیوبیّه را در اختیار شَدایده، از عشیره موسه قرار داده بود. برخی از رجال این خاندان نماینده مجلس یا کارمند عالی‌رتبه در دولت مصر بوده‌اند. [۱۰]
محمد سلیمان طیب، موسوعة القبائل العربیة، ج۱، ص۱۰۲ـ۱۰۳، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
از حویطاتِ علاوینِ اردن نیز خانوارهایی در شهر قاهره و استان قلیوبیه و عشایر بزرگی از آنان در استان شرقیه به سر می‌برند. به طور کلی عشایری از حویطات که به مصر مهاجرت کرده‌اند، بیشتر در شهرهای اسماعیلیه، سوئز و در استان‌های شرقیه، قلیوبیه و در حلوان ساکن‌اند. در اطراف قاهره، شعباتی از حویطات هنوز هم با همان شیوه صحراگردی و با همان آداب و رسوم و لهجه به زندگی خود ادامه می‌دهند. [۱۱]
محمد سلیمان طیب، موسوعة القبائل العربیة، ج۱، ص۱۰۷ـ۱۰۸، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
در شبه جزیره سینا نیز عشایری از حویطاتِ ابن‌جازی مقیم‌اند که در گذشته به کاروان‌هایی که از نجد عازم شام بودند، حمله می‌کردند. [۱۲]
موسوعة سیناء، (قاهره) : الهیئة المصریة العامة للکتاب، ج۱، ص۴۷، ۱۹۸۲.
[۱۳]
امین ریحانی، تاریخ نجدالحدیث و ملحقاته، ج۱، ص۳۲۸، بیروت ۱۹۵۴.
محل استقرار شعبه‌ای از بطن علاوین، معروف به حویطات شمال، در مشرق اردن بود و شعبه‌ای از بطن ابن‌جازی نیز در جنوب اردن سکونت داشتند. [۱۴]
محمد سلیمان طیب، موسوعة القبائل العربیة، ج۱، ص۱۲۳، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
[۱۵]
فردریک جرارد پیک، تاریخ شرقی الاردن و قبائل‌ها، ج۲، ص۲۳۰، تعریب بهاءالدین طوقان، بغداد (۱۳۵۲ ۱۹۳۵).
حویطاتِ ابن‌جازی در مبارزه با عثمانیان نقش بارزی داشتند؛ این طایفه در ۱۳۳۵/ ۱۹۱۶ عثمانیان را از عقبه بیرون راندند و در شکست لشکریان عثمانی در قدس و دمشق نیز شرکت داشتند. [۱۶]
محمد سلیمان طیب، موسوعة القبائل العربیة، ج۱، ص۱۰۱، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
[۱۷]
حمّود قثامی، شمال الحجاز، ج۲، ص۳۴۰، بیروت ۱۴۱۲ـ۱۴۱۳/ ۱۹۹۱ـ۱۹۹۳.
برخی از افراد حویطات ابن‌جازی مسئولیت‌های مهمی در دولت اردن هاشمی برعهده داشته‌اند. [۱۸]
سلطان طریخم سرحانی، جامع انساب قبائل العرب، ج۱، ص۵۸، دوحه: دارالثقافه.
شاخه‌ای از حویطات در فلسطین و بیشتر در شهر طولْکَرْم به سر می‌برند. ۴ - شیوخ قبیله حویطاتنصراللّه سلیم ابوجَرّاد، شیخ قبیله حویطات، تا ۱۳۵۳ش/۱۹۷۴م ساکن فلسطین بود. وی از اعیان و شخصیت‌های مهم فلسطین به شمار می‌آمد و پیوسته با شیوخ حویطات حجاز و اردن و مصر و نیز با رؤسای قبایل صحرای نَقْب و بِئرالسَبَع در جنوب فلسطین، ارتباط داشت. پس از فوت وی، فرزند او عثمان ابوجراد و پس از درگذشت عثمان در ۱۳۵۴ش/۱۹۷۵، برادرش، احمد نصراللّه جانشین وی شد. [۱۹]
محمد سلیمان طیب، موسوعة القبائل العربیة، ج۱، ص۱۲۶، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
۵ - فهرست منابع(۱) فردریک جرارد پیک، تاریخ شرقی الاردن و قبائل‌ها، تعریب بهاءالدین طوقان، بغداد (۱۳۵۲ ۱۹۳۵). (۲) امین ریحانی، تاریخ نجدالحدیث و ملحقاته، بیروت ۱۹۵۴. (۳) سلطان طریخم سرحانی، جامع انساب قبائل العرب، دوحه: دارالثقافه. (۴) فؤاد حمزه، قلب جزیرةالعرب، ریاض ۱۳۸۸/۱۹۶۸. (۵) حمّود قثامی، شمال الحجاز، بیروت ۱۴۱۲ـ۱۴۱۳/ ۱۹۹۱ـ۱۹۹۳. (۶) قدری قلعجی، الثورة العربیة الکبری: ۱۹۱۶ـ ۱۹۲۵، بیروت ۱۹۹۳. (۷) محمد سلیمان طیب، موسوعة القبائل العربیة، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱. (۸) موسوعة سیناء، (قاهره) : الهیئة المصریة العامة للکتاب، ۱۹۸۲. (۹) گئورگ آوگوست والین، صور من شمالی جزیرةالعرب فی منتصفالقرن التاسع عشر، ترجمه سمیر سلیم شبلی، بیروت ۱۹۷۱. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حویطات»، شماره۶۶۶۲. |