عنبرعَنبر، ماده‌ای تیره‌رنگ و خوشبو می‌باشد. ۱ - کاربرد فقهیاز عنوان یاد شده (عنبر) به مناسبت در باب‌های طهارت، خمس و حج سخن گفته‌اند. ۲ - منشأدر این‌که عنبر از چه چیز گرفته می‌شود، کلمات لغویان مختلف است. برخی آن را ماده‌ای چرب و تیره به رنگ خاکستری دانسته‌اند که از دستگاه گوارشی عنبر ماهی (کاشالوت) گرفته می‌شود. برخی دیگر آن را برگرفته از فضله جانور دریایی و گروه سوم از چشمه‌های دریایی دانسته‌اند. بعضی نیز منشأ آن را گیاهی در دریا ذکر کرده‌اند. [۱]
لغت نامه دهخدا.
[۲]
فرهنگ بزرگ سخن.
البته از نظر فقهی بر این اختلافات اثری مترتب نیست. ۳ - احکام۳.۱ - تعطّر با عنبرخوشبو کردن بدن و لباس با عنبر مستحب است؛ [۴]
کشف الغطاء، ج۲، ص ۴۲۱.
چنان‌که ریختن مقداری از آن در غذا برای معطر شدن آن جایز می‌باشد. در حرمت یا کراهت خوشبو کردن بدن و کفن میّت به غیر کافور و ذریره، همچون عنبر و مانند آن اختلاف است. ۳.۲ - احرام حجاستفاده از عنبر، مشک و عود به بوییدن، خوردن و یا زدن به بدن و لباس بر محرم حرام و موجب کفّاره است. البته مشهور خصوصیتی برای عطرهای یاد شده نمی‌بینند و هرگونه عطری را بر محرم حرام می‌دانند. از دیدگاه امام خمینی یکی از محرمات احرام، «استعمال عطریات است از قبیل مشک و زعفران و کافور و عود و عنبر، بلکه مطلق عطر هر قسم که باشد.» و «مالیدن عطر بر بدن و لباس جایز نیست و همین طور پوشیدن لباسی که بوی عطر می‌دهد اگرچه قبلاً به آن عطر مالیده شده باشد.» همچنین «خوردن چیزی که در آن چیزی است که بوی خوش می‌دهد مثل زعفران جایز نیست.» محرم حتی «از گل‌ها یا سبزی‌هایی که بوی خوش می‌دهد باید اجتناب کند، مگر بعضی انواع که صحرایی است، مثل «بومادران» و «درمنه» و «خزامی» که می‌گویند از خوشبوترین گل‌ها است.» و «احتیاط آن است که از «دارچینی» و «زنجبیل» و «هل» و امثال آنها اجتناب کند اگرچه اقوا حرام نبودن آن است.» البته «از میوه‌های خوشبو از قبیل سیب و بِه اجتناب لازم نیست، و خوردن آنها و بوییدن آنها مانع ندارد، لکن احتیاط آن است که بوییدن را ترک کند.» به هر حال محرم «اگر به پوشیدن لباس یا خوردن غذایی که بوی خوش می‌دهد اضطرار پیدا کند باید دماغ خود را بگیرد که بوی خوش به آن نرسد.» و «اقوا حرمت گرفتن دماغ است از بوی بد، لکن فرار کردن از بوی بد به تند رفتن عیب ندارد.» و «خرید و فروش عطریات اشکال ندارد لکن نباید آنها را برای امتحان بو کند یا استعمال کند.» و «مشهور آن است که استعمال خلوق کعبه - و آن چیزی است که کعبه را به آن خوشبو می‌کنند - حرام نیست، لکن چون معلوم نیست که خلوق چیست احتیاط آن است که اجتناب کند از بوی خوشی که در کعبه است.» ۳.۳ - خمسخمس در عنبر واجب است. به قول مشهور، رسیدن به حدّ نصاب شرط وجوب خمس در عنبر است؛ لیکن در مقدار نصاب آن اختلاف است. بنابر قول اکثر فقها، نصاب عنبر استخراج شده از دریا با غواصی یک دینار است؛ اما عنبر به دست آمده از روی آب یا ساحل، حکم معدن را دارد. برخی در صورت دوم، نصاب را معتبر ندانسته‌اند. از برخی قدما نقل شده که نصاب عنبر مطلقا نصاب معدن (بیست دینار) است. برخی نصاب را مطلقا در وجوب خمس معتبر ندانسته‌اند. بنابر عدم اعتبار نصاب در عنبر، آیا وجوب خمس در عنبر از جهت الحاق آن به درآمد کسب است یا عنوانی مستقل می‌باشد؟ مسئله محل اختلاف است. بنابر قول نخست، وجوب خمس پس از کسر مئونه سال خواهد بود، بر خلاف قول دوم. [۲۸]
مصباح الهدی، ج۱۱، ص ۵۳.
[۲۹]
مستند العروة (الخمس)، ص ۱۲۴.
۴ - پانویس۵ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص۴۹۵، برگرفته از مقاله «عنبر». • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر)، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی. رده‌های این صفحه : دیدگاه های فقهی امام خمینی
|