تاجیک‌ها
تاجیک‌ها یا تاجِک‌ها (تاجیکی: Тоҷик) نامی است بر مردم فارسی‌زبان و ایرانی‌تبار که در تاجیکستان، افغانستان، ازبکستان و دیگر مناطق آسیای میانه زندگی می‌کنند.
مناطق تقریبی با بیشینه جمعیت تاجیکان | |
| کل جمعیت | |
|---|---|
| تقریباً ۲۱ — ۳۴ میلیون (تخمین‌های مختلف) | |
| مناطق با جمعیت چشمگیر | |
 افغانستان | ۱۰٬۳۳۹٬۶۰۴ — ۱۲٬۶۶۹٬۱۰۰ (۲۰۲۲) ۲۵٫۳٪ — ۳۱٪ |
 تاجیکستان | ۸٬۴۳۹٬۷۳۲ (۲۰۲۲) |
 ازبکستان | ۱٬۴۲۰٬۰۰۰ (۲۰۱۲, ٰرسمی) دیگر تخمین‌های غیررسمی ۸ – ۱۱ میلیون |
 پاکستان | ۳۰۰٬۰۰۰–۱٬۲۰۰٬۰۰۰ |
 روسیه | ۲۰۱٬۰۰۰ |
 ایالات متحده آمریکا | ۵۲٬۰۰۰ |
 قرقیزستان | ۴۷٬۵۰۰ |
 چین | ۳۹٬۶۴۲ |
 کانادا | ۱۵٬۸۷۰ |
 اوکراین | ۴٬۲۵۵ |
| زبان‌ها | |
| زبان فارسی (دری و تاجیکی) دوم: پشتو، روسی، ازبکی | |
| دین | |
| غالباً اسلام سنی | |
تاجیک‌ها امروزه اکثراً در تاجیکستان، افغانستان و جنوب و مرکز ازبکستان نیز زندگی می‌کنند.
امروزه اکثریت تاجیک‌ها از اسلام اهل سنت حنفی پیروی می‌کنند، همچنین اقلیتی از تاجیکهای شیعه‌مذهب دوازده امامی و خصوصاً اسماعیلی نیز به‌طور پراکنده در بدخشان، هرات، بلخ و … وجود دارند که به‌طور مسالمت‌آمیزی در ترکیب با سایر اقوام و مذاهب زندگی می‌کنند.
پادشاهی سامانیان اغلب به‌عنوان آغاز دولت-ملت تاجیکی (که بخشی از ایران بزرگ بود) در نظر گرفته می‌شود.
اغلب تاجیک‌ها امیر اسماعیل سامانی را بنیانگذار تاجیکستان می‌دانند. اصل و نسب دودمان سامانیان به خاندان مهران و بهرام چوبین می‌رسد.
در ایران تعدادی از تاجیکهای بومی در منطقهٔ ورامین ساکن هستند. تاجیک‌ها از قدیمی‌ترین اقوام ورامین و ایران هستند که هنوز هم نام خانوادگی بیشتر این مردم همان تاجیک باقی‌مانده‌است. ورامین در زمان ساسانیان یکی از قریه‌های (راگا) ری بوده اکثر تاریخ‌شناسان معتقدند که تشکیل خلق تاجیک در این نواحی مربوط به دوران ساسانیان بوده و آنها یکی از قدیمی‌ترین باشندگان این مناطق هستند.
تاجیک‌ها همچنین در قسمت‌هایی از فارس، اصفهان و قسمت‌هایی از شمال‌غربی هرمزگان نیز به سر می‌برند.
مردم تاجیک از نظرِ زبان، فرهنگ و تاریخ بسیار نزدیک و شبیه به فارسی‌زبانان ایران هستند. تاجیکهای چین با وجود این که به نام تاجیک شناخته می‌شوند به زبان‌های ایرانی شرقی صحبت می‌کنند و از تاجیکهای فارسی‌زبان متمایزند.
نام‌های دیگر برای مردمِ تاجیک، فارسی، پارسیوان یا پارسیبان و دهقان (به تاجیکی: Деҳқон) است. دهقان در قدیم به ایرانی اصیلِ صاحبِ ملک و زمین اعم از ده‌نشین و شهرنشین گفته می‌شده و مقابلِ تازی و بری پنداشته می‌شده که چادرنشین و بدوی بودند.
خاستگاه واژهٔ تاجیک
خاستگاه واژهٔ تاجیک نامعلوم است. شرح و بیان معنای این واژهٔ تاریخی در چند مقالهٔ علمی تحلیل و بررسی شده‌است. در این‌جا دیدگاه‌های چند تن از دانشمندان به‌طور فشرده در مورد تاریخ واژهٔ «تاجیک» درج شده‌است:
- غیرعرب و غیرترک؛ آن‌که به زبان فارسی تکلم کند؛ مردم فارسی‌زبان.
- سکنهٔ کنونی کشور تاجیکستان.
- تاجیک نامی است که ترک‌ها بر ایرانیان نهادند.
- تاجیک هم‌ریشه است با نام مردم ایرانی «تات»
- تاجیک صفت منسوب است از واژهٔ «تاج»، نام یک قبیله.
- تاجیک صفت منسوب است از نام قبیلهٔ عربی «طای».
- تاجیک صورت دیگری از «تازیک» و «تازی» به معنای «عرب» است که در ابتدا بار توهین‌آمیز برای ایرانیان ولی سپس به آنها در مقابل ترکان اشاره شد.
- واژهٔ «تاچی» یا «تائوچی» در زبان چینی به معنای ایرانی است. ترک‌ها هم از چینی‌ها این نام را گرفتند.
براساس چند پژوهش خاورشناسان تاریخ تشریح واژهٔ «تاجیک» در نیمهٔ اول سدهٔ ۱۹ میلادی مورد توجه دانشمندان غرب قرار داشته‌است. گروهی از دانشمندان بر این باورند که «تاجیک» واژهٔ ایرانی شرقی است که شاید توسط باشندگان آسیای میانه بر عرب‌های فاتح منطقه گفته می‌شده‌است، ریشهٔ این واژه به طایفهٔ عربی «طای» (تازی) برمی‌گردد و این واژه از سدهٔ یازدهم میلادی به بعد به مردم ایرانی مشرقی گفته می‌شود براساس شکل فارسی میانهٔ واژهٔ تاجیک یا تازیک به معنای «عرب» نام تاجیک را نیز به عرب نسبت داده‌اند. اما این همگونی یا شباهت آوایی در ربط دادن نام این دو مردم مختلف را گروه دیگر دانشمندان با آوردن دلیل‌ها رد می‌کنند. در فرهنگ انگلیسی آکسفورد تاجیک را «یک پارسی» و کسی که نه عرب و نه ترک باشد، تعریف شده‌است.
بهار در سبک‌شناسی آورده‌است: ایرانیان از قدیم به مردم اجنبی «تاچیک» یا «تاژیک» می‌گفته‌اند، چنان‌که یونانیان «بربر» و اعراب «اعجمی» یا «عجم» گویند. این لفظ در زبان فارسی دری نو، «تازی» تلفظ شد و رفته‌رفته خاص اعراب گردید، ولی در توران و فرارود لهجهٔ قدیم باقی و به اجانب «تاچیک» می‌گفتند و پس از اختلاط ترکان آلتایی با فارسی‌زبانان آن سامان، لفظ «تاچیک» به همان معنی داخل زبان ترکی شد و فارسی‌زبانان را «تاجیک» خواندند و این کلمه بر فارسیان گفته شد و ترک و تاجیک گفته شد.
به‌هر صورت، اثبات این که واژهٔ تاجیک پیش از تسخیر آسیای میانه توسط ترکان کاربرد داشته بسیار مشکل است و این که از سده پانزدهم میلادی به بعد باشندگان ایرانی منطقه خود را تاجیک می‌نامیدند، تا خودشان را ترک‌ها تمیز دهند. همچنان که شاعر میر علی‌شیر نوایی هم این را گفته‌است.
در ادبیات ترکی-فارسی فاتحان تیمور و بابر، واژهٔ تاجیک به منشیان و دبیران فارسی‌زبانی گفته می‌شده، که به زبان عربی تحصیل کرده‌اند. در دورهٔ صفوی، «تاجیک» به مدیران و نجیب‌زادگان دربار گفته می‌شده که به جنبش قزلباش مرتبط بودند.
به گفتهٔ میرزا شکورزاده، پژوهشگر تاجیک و نویسندهٔ کتاب «تاجیکان در مسیر تاریخ»، براساس پژوهش‌ها مردم پارسی‌گوی در بسیاری از نقاط آسیای میانه، ایران و افغانستان و حتی کشمیر و کاشغر خود را «تاجیک» معرفی کرده‌اند. واژهٔ «تاجیک» در ادبیات کلاسیکی فارسی زیاد کاربرد شده و کاربرد آن غالباً در برابر ترک و عرب صورت گرفته‌است:
مثلاً سعدی می‌گوید:
شاید که به پادشاه بگویند، ترک تو بریخت خون تاجیک.
و یا جامی اشاره‌ای دارد دربارهٔ علی‌شیر نوایی که:
او که یک ترک بود و من تاجیک، هردو داشتیم خویشی نزدیک.
و باز سعدی در جای دیگر می‌گوید که:
نگار ترک و تاجیکم کند صد خانه ویرانه، به آن چشمان تاجیکانه و مژگان ترکانه. .
میهن تاجیکان
- مقالهٔ اصلی: ازبک‌سازی
تاجیکان گروه‌های عمدهٔ قومی در افغانستان در شهرهای کابل، هرات و ولایات بدخشان، پروان، پنجشیر، کاپیسا، سمنگان، سرپل، تخار، و لوگر، اند. در ازبکستان بیشترین جمعیت شهرهای سمرقند و بخارا را تشکیل می‌دهند و به‌شمار زیاد در ولایت‌های کشک‌دریا و سرخان‌دریا در جنوب و در امتداد سرحدات شرقی ازبکستان با تاجیکستان و همچنین در درهٔ فرغانه (در ولایت‌های فرغانه و نمنگان) زندگی می‌کنند. در گذشته تاجیک‌ها در مناطق وسیع‌تری از آسیای میانه سکنی داشتند، ولی به سبب تهاجم گستردهٔ ترکان از شمال و شرق به این منطقه جابه‌جا شدند.
امروزه تاجیکان حدود ۷۹٫۹٪ تا ۸۴٫۴٪ جمعیت تاجیکستان و بنابر منابع مختلف ۲۵٫۳٪ تا ۳۱٪ از جمعیت افغانستان را تشکیل می‌دهند. براساس آمار رسمی ازبکستان تاجیک‌ها ۴٫۷٪ تا ۴٫۹٪ جمعیت کل این کشور را شامل‌اند. اما آمارهای غیررسمی تعداد تاجیکهای این کشور را میان ۸ تا ۱۱ میلیون (۲۵٪ تا ۳۵٪) تخمین می‌زنند. ولایت‌های سمرقند، بخارا، سرخان‌دریا، قشقه‌دریا، نمنگان، نوایی و فرغانه از مناطق تاجیک‌نشین ازبکستان‌اند. برخلاف آمار رسمی فارسی‌زبانان ازبکستان (تاجیک‌ها) ۳۰ تا ۴۰ درصد برآورد شده‌اند. نمایه‌های رسمی سرشماری کشور ازبکستان شمار تاجیکان این کشور را پیرامون ۵ درصد کل جمعیت اعلام کرده‌اند و این نمایه‌ها به همین شکل بدون چون و چرا از سوی بیشتر غربی‌های دانشگاهی، روزنامه‌نگار و نویسندگان راهنماهای مسافرتی تکرار شده‌اند. در همین حال تاجیک‌ها در سراسر ازبکستان بر این پافشاری دارند که این نمایه بیشتر به ۲۵ تا ۳۰ درصد نزدیک است و بر این که تاجیک‌ها ۷۰ درصد باشندگان (جمعیت) سمرقند، پایتخت پیشین و دومین شهر بزرگ ازبکستان و بیش از ۹۰ درصد مردم بخارا را تشکیل می‌دهند تأکید می‌کنند. بیشتر مردم منطقهٔ کوهستانی شمال‌شرقی تاشکند، آنسوی سد چورووک تاجیک‌اند، همچنین مردم بخش‌هایی از درهٔ فرغانه، ولایت جیزَّخ، سرخان‌دریا و قشقه‌دریا. استادان دانشگاه دولتی سمرقند کل جمعیت تاجیک ازبکستان را ۶ تا ۷ میلیون نفر (۱۸٪ تا ۲۱٪) برآورد می‌کنند. این شمار برابر با جمعیت تاجیکان در جمهوری تاجیکستان است. پان‌ترکیسم از اواخر سدهٔ نوزدهم یکی از عناصر اصلی در جعل جمهوری بخارا بود. در تمام نقاطی که ساکنانش پارسی (تاجیک) بودند مدارس به زبان ترکی جغتایی ایجاد شد و دانش‌آموزان تاجیک به اجبار به این مدارس می‌رفتند.
براساس آخرین سرشماری اتحاد جماهیر شوروی که در سال ۱۹۸۹ انجام شد ۴٬۲۱۵٬۳۷۲ نفر از اهالی این کشور خود را تاجیک معرفی کرده‌اند. از این تعداد ۳٬۱۷۲٬۴۲۰ نفر در جمهوری تاجیکستان، ۹۳۳٬۵۶۰ نفر در ازبکستان، ۳۸٬۲۰۸ نفر در روسیه، ۳۳٬۵۱۸ نفر در قرقیزستان، ۲۵٬۵۱۴ نفر در قزاقستان، ۴٬۴۴۷ نفر در اوکراین، ۳٬۱۴۹ نفر در ترکمنستان بوده‌اند.
بدخشان، تخار، کاپیسا، بلخ، جوزجان، پروان، کابل، بغلان، پنجشیر، لوگر، و هرات مناطق هستند که تاجیک‌ها در آن سکنی دارند. البته تاجیک‌ها در بسیاری از ولایات افغانستان زندگی می‌کنند. تاجیک‌ها همچنین درصد بیشتری از مردمان بومی و ساکن شهر ورامین را تشکیل می‌دهند که در سرشماری‌ها جزو اقوام فارسی‌زبان حساب می‌شوند و از لحاظ ظاهری شباهت زیادی به پارس‌ها و بقیه تاجیک‌ها دارند. پارس‌ها و تاجیک‌ها به سبب شباهت زیاد فرهنگی، ظاهری و … روابط خوبی باهم دارند و در خیلی از منابع تاجیک‌ها و پارس‌ها یک گروه شناخته شده‌اند. امروزه در کشورهایی مثل ایران اقوام تاجیک، پارس محسوب می‌شوند و به اصطلاح برادران ایرانی‌تبار گفته می‌شوند.
ویژگی‌های ظاهری
از دیدگاه ظاهری، بیشتر تاجیکان متعلق به نژاد مدیترانه‌ای هستند که شاخه‌ای از نژاد سفید (قفقازی) محسوب می‌شود. با این که اکثر تاجیک‌ها دارای مو و چشمان تیره با پوست گندم‌گون تا سپید هستند، رنگ مو و چشمان روشن در میان آنان کمیاب نیست، به ویژه در مناطق کوهستانی مانند بدخشان. برخی از تاجیکهای آسیای میانه دارای آمیزهٔ ترکی-مغولی هستند، در حالیکه تاجیکهای کوهستان‌نشین مناطق دورافتاده بیشتر به باشندگانی می‌مانند که پیش از تازش و مهاجرت ترکان و مغولان می‌زیسته‌اند. همچنین اقلیت کمی از تاجیکهای افغانستان نیز دارای آمیزهٔ ترکی و یونانی هستند. برخی پژوهش‌های ژن‌شناسی نشان داده‌است که اقوام ترک و تاجیکی که در امتداد جادهٔ ابریشم سکونت دارند، از نگاه شجره‌شناسی زیست‌شناسی از هم چندان تفاوتی ندارند و از نگاه ژن‌شناسی، تفاوت میان این دو گروه قومی کمتر از یک درصد است.
گفته می‌شود در حدود ۱۰٪ از تاجیک‌ها موی بلوند دارند، که بیشتر در ناحیهٔ زرافشان و پامیر فراوانند.
زبان
نوشتار اصلی: فارسی (پارسی)
زبان تاجیک‌ها فارسی است. این زبان در کشورهای افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، ایران و چین صحبت می‌شود. فارسی لهجه‌های محلی و منطقه‌ای دارد؛ مثلاً فارسی بدخشی، فارسی دوشنبه‌گی، فارسی فرغانی، فارسی سمرقندی، مشهدی، تهرانی، اصفهانی، هراتی، کابلی، پنجشیری، فارسی هزارگی ، فارسی لوگری و …. تاجیکهای ایران و شهرهایی مثل ورامین تنها گروهی از تاجیک‌ها هستند که به وسیله حضور در ایران لهجه خاصی ندارند و به پارسی ایرانی سخن می‌گویند.
لهجهٔ هزارگی پارسی ویژهٔ مردم هزاره است که آنها نظر به منطقه لهجه‌های محلی خود را دارند.
لهجهٔ لوگری فارسی ویژه مردم تاجک لوگر است که شباهت اندک به زبان فارسی هزارگی دارد.
آنچه فارسی دری خوانده می‌شود، گونهٔ ادبی و رسمی فارسی است که در سراسر قلمرو فارسی تقریباً یکسان است. فارسی‌زبانی هندواروپایی از شاخهٔ هندوایرانی و زیرشاخهٔ زبان‌های ایرانی است. فارسی تاجیکی زادهٔ زبان فارسی است که همراه با دری از لهجه‌های شرقی فارسی محسوب می‌شوند.
در تاجیکستان، زبان روسی نیز در امور دولتی و تجاری به‌طور گسترده کاربرد می‌شود.
دین
اکثریت تاجیکان پیرو مذهب سنی حنفی هستند، اگر چه اقلیت‌های کوچک اسماعیلی و شیعهٔ دوازده امامی نیز در دسته‌های پراکنده وجود دارند. افزون‌بر این، جوامع کوچک یهودی (مشهور به یهودیان بخارایی) از دوران باستان در شهرهای سمرقند و بخارا، و به تعداد کمتر در شهرهای هرات و کابل و جاهای دیگر زیسته‌اند. در سدهٔ بیستم یهودیان تاجیک به کشورهای اسرائیل و ایالات متحده آمریکا مهاجرت می‌کنند، اگر چه بیشتر این مهاجران پیوندهای خود با زادگاهشان را حفظ کرده‌اند. با توجه به ظهور مسیونرهای (مبلغان) مسیحی در آسیای میانه از زمان فروپاشی شوروی، جمعیت تاجیکان مسیحی تقریباً وجود دارد.
تحولات اخیر
فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و جنگ‌های داخلی در افغانستان باعث احیای ملی‌گرایی تاجیکان در منطقه شده‌است. به ویژه تاجیکستان نقطهٔ کانونی این حرکت بوده. دولت تاجیکستان با آگاهی تمام کوشیده‌است تا میراث امپراتوری سامانیان، نخستین حکومت تاجیک مسلط بر منطقه را پس از حملهٔ تازیان دوباره زنده کند.
در سال‌های ۱۹۲۴ میلادی سمرقند و بخارا دو شهر عمدهٔ تاجیک‌نشین با سیاست‌های شوروی پیشین از تاجیکستان جدا گشته و به ازبکستان پیوست. دولت ازبکستان با سیاست فارسی‌ستیزی خود همچنان محدودیت‌های آموزشی و رسانه‌ای سختی ضد زبان فارسی پیاده کرده‌است.
حذف پسوند روسی از نام خانوادگی
به گفته رستم شاهمراد، وزیر دادگستری تاجیکستان، حدود ۱۹ هزار نفر از ساکنان این کشور در شش‌ماههٔ نخست سال ۲۰۱۴ میلادی نشانه (پسوند) روسی را از نام خانوادگی خود حذف کردند و در شناسنامه‌های خود، صاحب نام‌های سنتی شدند. «اُف» و «آوا» نشانه‌های زبان روسی است که در انتهای نام‌های مردانه و زنانهٔ شهروندان تاجیکستان وجود دارد. امام علی رحمان رئیس‌جمهوری تاجیکستان نیز سال‌ها پیش نشانهٔ روسی را از نام خانوادگی خود حذف کرد.
تاجیک‌ها در چین
امیر حکومت کاشغریه که تقریباً ایالت سین کیانگ امروزی را در بر می‌گرفته تاجیکی به نام محمد یعقوب بیگ بوده‌است. تاجیکان یکی از ۵۶ قومیت رسماً شناخته شده در جمهوری خلق چین هستند. این گروه با ۴۱٬۰۲۸ نفر جمعیت (سرشماری سال ۲۰۰۰) دارند. بیشتر آنها در شهرستان خودمختار تاجیک‌نشین تاش‌قُرغان در استان سین‌کیانگ زندگی می‌کنند. شهری در دروازهٔ غربی چین و در کنار قله‌های مرتفع قسمت شرقی فلات پامیر که در دههٔ ۱۹۵۰ ساخته شد و بقیهٔ آنها هم در جنوب سین‌کیانگ پراکنده هستند. برخی از پژوهش‌ها آنان را مجموعه‌ای از چندین گروه قومی ایرانی شرقی می‌پندارند که منسوب به تاجیکهای تاجیکستان می‌باشند.
مشاهیر و افراد سرشناس
جستارهای وابسته
- پشتون سازی
- ازبک‌سازی
- سارت‌ها
- کوچ اجباری اهالی مرو به امیرنشین بخارا
- تاجیکهای پاکستان
- مرکز فرهنگ تاجیک سمرقند
- پارسیبان
- ایماق‌ها
- گویش دهواری
- ایران بزرگ
- خراسان بزرگ
- انجمن پیوند
منابع
- ↑ Country Factfiles. — Afghanistan, page 153. // Atlas. Fourth Edition. Editors: Ben Hoare, Margaret Parrish. Publisher: Jonathan Metcalf. First published in Great Britain in 2001 by Dorling Kindersley Limited. London: دورلینگ کیندرزلی، 2010, 432 pages. شابک ۹۷۸۱۴۰۵۳۵۰۳۹۶ "Population: 28.1 million
Religions: Sunni Muslim 84%, Shi'a Muslim 15%, other 1%
Ethnic Mix: Pashtun 38%, Tajik 27%, Hazara 19%, Uzbek, Turkmen, other 18%" - ↑ «TAJIKISTAN». CIA. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژوئن ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۲۳ فوریه ۲۰۱۹.
- ↑ Richard Foltz (1996). "The Tajiks of Uzbekistan". Central Asian Survey. 15 (2): 213–216. doi:10.1080/02634939608400946.
- ↑ Karl Cordell, "Ethnicity and Democratisation in the New Europe", Routledge, 1998. p. 201: "Consequently, the number of citizens who regard themselves as Tajiks is difficult to determine. Tajikis within and outside of the republic, Samarkand State University (SamGU) academic and international commentators suggest that there may be between six and seven million Tajiks in Uzbekistan, constituting 30% of the republic's 22 million population, rather than the official figure of 4.7%(Foltz 1996;213; Carlisle 1995:88).
- ↑ Lena Jonson (1976) "Tajikistan in the New Central Asia", I.B.Tauris, p. 108: "According to official Uzbek statistics there are slightly over 1 million Tajiks in Uzbekistan or about 3% of the population. The unofficial figure is over 6 million Tajiks. They are concentrated in the Sukhandarya, Samarqand and Bukhara regions."
- ↑ Russian 2010 Census results; see also Ethnic groups in Russia
- ↑ This figure only includes Tajiks from Afghanistan. The population of people from Afghanistan the United States is estimated as 80,414 (2005). United States Census Bureau. "US demographic census". Archived from the original on 12 February 2020. Retrieved 2008-01-23. Of this number, approximately 65% are Tajiks according to a group of American researchers (Barbara Robson, Juliene Lipson, دانشگاه ایالتی کالیفرنیا در ایست بی، Mariam Mehdi). Robson, Barbara and Lipson, Juliene (2002) "Chapter 5(B)- The People: The Tajiks and Other Dari-Speaking Groups" بایگانی‌شده در ۲۰۱۰-۰۱-۲۷ توسط Wayback Machine The Afghans – their history and culture Cultural Orientation Resource Center, Center for Applied Linguistics, Washington, D.C. , OCLC 56081073.
- ↑ "Ethnic composition of the population in Kyrgyzstan 1999–2007" (PDF). Archived from the original (PDF) on 13 November 2013. Retrieved 2012-06-11.
- ↑ "塔吉克族". www.gov.cn. Retrieved 6 December 2016.
- ↑ This figure only includes Tajiks from Afghanistan. The population of people with descent from Afghanistan in Canada is 48,090 according to Canada's 2006 Census. Tajiks make up an estimated 27% of the population of Afghanistan. The Tajik population in Canada is estimated from these two figures. Ethnic origins, 2006 counts, for Canada بایگانی‌شده در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine.
- ↑ State statistics committee of Ukraine – National composition of population, 2001 census (Ukrainian)
- ↑ C.E. Bosworth, B.G. Fragner (1999). "TĀDJĪK". Encyclopaedia of Islam (CD-ROM Edition v. 1.0 ed.). Leiden, The Netherlands: Koninklijke Brill NV.
- ↑ ویکی‌پدیای انگلیسی. «ویکی‌پدیای انگلیسی».
- ↑ «اسماعیلیه در افغانستان». hawzah.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۹.
- ↑ «Tajikistan - New World Encyclopedia». www.newworldencyclopedia.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۸.
- ↑ «Samanid dynasty - New World Encyclopedia». www.newworldencyclopedia.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۸.
- ↑ «ویکی‌پدیای انگلیسی بخش امپراطوری سامانی».
- ↑ «Samanid dynasty - New World Encyclopedia». www.newworldencyclopedia.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۸.
- ↑ «بلخ؛ کتیبهٔ شاه اسماعیل سامانی، هدیه عطامحمد نور افتتاح شد | خبرگزاری دید». ۲۰۲۱-۰۳-۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۸.
- ↑ «تاریخ ورامین». وارنا شهر: شورای اسلامی و شهرداری ورامین. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۱۲-۰۷.
- ↑ «ستون معرفی اقوام». ماهنامه سراسری آبرومند. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۳۱.
- ↑ «پورتال گردشگری تاریخی شهرستان ورامین» قوم تاجیکهای مقیم ورامین». varnahistory.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۳۱.
- ↑ salehun. «قوم تاجیکهای مقیم ورامین». ورامین. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۳۱.
- ↑ Felmy, Sabine (1996). The voice of the nightingale: a personal account of the Wakhi culture in Hunza. کراچی: انتشارات دانشگاه آکسفورد. p. 4. ISBN 0-19-577599-6.
- ↑ Arlund, Pamela S. (2006). An Acoustic, Historical, And Developmental Analysis Of Sarikol Tajik Diphthongs. Ph.D Dissertation. The University of Texas at Arlington. p. 191.
- ↑ دانشنامهٔ ایران، سرواژهٔ 'تاجیک'.
- ↑ لغتنامۀ دهخدا، سرواژهٔ 'دهقان'.
- ↑ فرهنگ فارسی عمید.
- ↑ فرهنگ فارسی معین.
- ↑ مؤسسهٔ لغت‌نامهٔ دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی دانشگاه تهران
- ↑
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۴.
- ↑ سبک‌شناسی، بهار، جلد ۳، صفحهٔ ۵۰، حاشیهٔ ۱
- ↑ Country Profile: Afghanistan". Library of Congress Country Studies on Afghanistan. August 2008. Retrieved October 10, 2010.
- ↑ Carlson, "Uzbekistan: Ethnic Composition and Discriminations", Harvard University, August 2003
- ↑ The Tajiks of Uzbekistan, Central Asian Survey (1996), 15(2), 213-216
- ↑ Svante E. Cornell, "Uzbekistan: A Regional Player in Eurasian Geopolitics?" بایگانی‌شده در ۵ مه ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine, European Security, vol. 20, no. 2, Summer 2000.
- ↑ https://www.azargoshnasp.net/recent_history/pan_turkist_philosophy/tajikanbadbakhtuzbekistan.htm
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ مارس ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۵ ژوئن ۲۰۱۷.
- ↑ http://tajikam.com/index.php?option=com_content&task=view&id=68
- ↑ Национальный состав населения по республикам СССР 1989 года Институт демографии Национального исследовательского университета "Высшая школа экономики"
- ↑ دوشنبه، اسفندیار آدینه از. «پژوهش تازه ژن‌شناسی: ترک و تاجیک یکی هستند». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۳-۳۱.
- ↑ Around the Roof of the World. Nicholas Shoumatoff, Nina Shoumatoff (2000). University of Michigan Press. p.9. ISBN 0-472-08669-3
- ↑ ۱۹ هزار تاجیک نشانۀ روسی را از نام خانوادگی خود حذف کردند خبرگزاری انتخاب
- ↑ «The Tajik ethnic minority Ëþ¼ª¿Ë×å». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ مارس ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۰.
- جان پِری (John Perry). "تاجیک: قوم‌واژه، خاستگاه‌ها و کاربرد (TAJIK i. THE ETHNONYM: ORIGINS AND APPLICATION)" (به انگلیسی). دانشنامهٔ ایرانیکا. Retrieved 14 March 2011.
- رحیم مسلمانیان قبادیانی. «تاجیک». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ مارس ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۴ مارس ۲۰۱۱.
پیوند به بیرون
- وبگاه تاجیکم
- پروفسور لعلزاد (ژوئیهٔ ۲۰۱۱). «تاجیکان در منابع تاریخی» (PDF). تارنمای اینترنتی خراسان‌زمین.