حلب
حَلَب دوّمین شهر پر جمیعت سوریه پس از دمشق است که در شمال این کشور به فاصله ۲۸۰ کیلومتری دمشق قرار دارد.
تاریخچه
در مورد پایه‌گذار حلب اختلاف است ولی بیشتر مورخان آن را به فرزندان عمالیق نسبت داده‌اند. بعضی نخستین ساکنان آن را فرزندان حام بن نوح دانسته‌اند . این شهر شاهد سکونت اقوام حیثون، آشوری‌ها، مصری‌ها، یونانی‌ها و رومی‌ها بوده است.
لذا هر یک از این اقوام آن را به نامی می‌خوانده‌اند، حیثون آن را «حلبا و حلباس»، آشوریان «حلوان»، یونانیان «باروا» و مصریان آن را «حلب» خوانده‌اند. در قرون اسلامی این شهر به «حلب الشَهبا»معروف بوده (احتمالا به سبب وجود سنگ معروف به اشهب در ساختما ن های شهر) و اکنون نیز گاهی این نام در تحقیقات جدید به کار می‌رود. حلب در سال هفدهم هجری توسط اباعبیدة بن جراح و به فرماندهی عیاض بن غنم فهری به صلح فتح شد. شهر، در آن زمان هفت دروازه داشت و پیرامون آن دیواری محکم کشیده شده بود. پس از فتح این شهر به وسیله مسلمانان، مسیحیان به حفظ کلیساها و انجام آداب و رسوم خود مجاز شدند ولی بعضی از کنیسه ها(عبادتگاه ها ) آنان با صلح، به مسجد تبدیل شد.
حلب در قرون چهارم و پنجم که در دست بنی‌مرداس از حمدانیان قرار گرفت، رونق بسزایی یافت. سیف الدوله حمدانی آن جا را پایتخت خویش قرار داد، به عمران و آبادانی آن همت گماشت. در این دوران شهر حلب، همواره مورد طمع رومیان بود قلعه بسیار مستحکم آن که به عنوان مقر فرماندهی سیف‌الدوله، موقعیت خاص نظامی و استراتژیک به حلب بخشیده بود و مانع عمده‌ای برای دستیابی رومیان به شهر محسوب می‌شد.
در دوران ایوبی‌ها، حلب یکی از پایگاه‌های مهم نظامی مسلمانان علیه صلیبی‌ها بود و حتی یک بار نیز از سوی آنان تسخیر گشت. در دوره مغول به تصرف آنان در آمد و بیشتر آن ویران و باقیمانده آن در دوران تیمور دستخوش تخریب و ویرانی شد.
در دوران عثمانی این شهر دوباره رونق گرفته و یکی از مراکز نظامی و مهم آنان شد. با پایان یافتن جنگ جهانی اول و تقسیم سرزمین‌های تحت سلطه عثمانی، این شهر همانند سایر شهرهای سوریه، مستعمره فرانسه گردید. اکنون شهر حلب با آثار فراوان تاریخی خود یکی از مراکز توریستی و بسیار جذاب برای جهانگردان است. شایان گفتن است که حلب در گذشته یکی از مراکز شیعه بوده است. نفوذ تشیع در آن را باید به دوران ابوذر غفاری و حضور وی در شام یا هجرت آل ابی شعبه از عراق به آن سرزمین باز گردانید. در دوره بنی‌حمدان و بنی‌مرداس تا حدودی فاطمی‌ها شیعه را در این شهر گسترش دادند. متاسفانه در طول تاریخ، جمعیت شیعه این شهر به خاطر قتل‌عام آنان توسط حکومت‌های متعصب و نیز مهاجرت علمای شیعه منطقه به عراق و سایر نقاط از بین رفته و اکنون نیز بیشتر مردم آن سنی بوده و شیعه چندانی ندارد. حلب، مرکز استان حلب است که جمعیت آن بر اساس سرشماری ۲۰۰۲م برابر با ۱۳۸۱ ش، چهار میلیون نفر است.
اماکن زیارتی و مذهبی حلب
مشهد الحسین علیه‌السلام
مسجدالنقطه و یا مشهدالحسین از زیارتگاه‌های شیعیان در شهر حلب سوریه است. این زیارتگاه در مکانی ساخته شده است که گفته می‌شود سر امام حسین به هنگام انتقال از کربلا به دمشق در آنجا، بر سنگی قرار داده شده است و چند قطره از خون سر حضرت بر آن سنگ جاری شده است.
مشهد المحسن بن الحسین علیه‌السلام
مَشهَدالسِقط یا مشهد محسن بن الحسین از اماکن زیارتی شیعیان در حلب است. این بنا در ۳۰۰ متری مشهدالنقطه قرار دارد و نخستین بار در سال ۳۵۱ق به دستور سیف الدوله حمدانی ساخته شده است. این مرقد به فرزندی از امام حسین(ع) به نام محسن منسوب است که مادرش او را در این مکان سقط کرده است. ولی در منابع تاریخی فرزندی به این نام به امام حسین(ع) نسبت داده نشده است.
مقبره ابن شهرآشوب و قبور علمای بنی زهره
این مقبره که در بیست متری جنوب مشهد الحسین علیه‌السلام قرار دارد، بسیار کوچک و به وسیله نیم دیواره‌ای به ابعاد ۵* ۵ متر احاطه شده است. در این جا علمای بزرگی مدفون شده‌اند. بر این قبور سنگ قبرهایی با خط کوفی از سده‌های سوم و چهارم هجری دیده می‌شوند که اغلب شکسته و منهدم شده و بر این کتیبه‌ها نام آنان ذکر شده است. یکی از علما و مورخان بزرگ شیعه یعنی ابن شهرآشوب صاحب کتاب معروف مناقب آل ابی طالب و «عمرو بن صلاح حلبی» یکی از زهاد و فقهای بزرگ اسلام در این چهار دیواری متروک و مخروبه، که توجه هیچ کس را به خود جلب نمی‌کند مدفون هستند. کمی پایین‌تر یعنی در پنجاه متری جنوب این مکان چهار دیواری کوتاه دیگری است که در آن علمای بنی زهره از معروف‌ترین قبایل شیعه در قرن چهارم و پنجم هجری به خاک سپرده شده‌اند. در این جا نیز سنگ‌های قبور آنان که به خط کوفی آن سده‌هاست بسیار شکسته و منهدم شده و به طور پراکنده بر آن قبور ریخته شده‌اند. در این مقبره، «بهاءالدین بن زهرة بن احمد حلبی»، «احمد حسین اسحاقی»- شاعر و ادیب و حافظ قرآن-، «ابن منیر طرابلسی»- شاعر مشهور شام و ابوالمکارم حمزة بن زهره حلبی صاحب کتاب الغُنیه متوفای ۵۸۵ق مدفون هستند. در توسعه اخیر مسجد النُقطه که به همت شیخ ابراهیم نصرالله انجام شده، این قبور نیز در داخل محوطه مورد توسعه واقع گردیده است.
مقبره شهید شیخ شهاب‌الدّین سهروردی
شیخ شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش بن امیرک، شیخ اشراق، حکیم الهی و بنیانگذار حکمت اشراق به سال ۵۴۹ق در سهرورد از توابع زنجان به دنیا آمد. وی در دوران کودکی به بیشتر علوم اسلامی و فلسفی احاطه یافت. در سال‌های بعد با ابداع طریقه اشراقی در فلسفه، نسبت به بعضی از فلاسفه و قدما موضع گرفت؛بدین جهت از جانب کسانی که طریقه اشراقی او مورد پسندشان نبود، به الحاد و زندقه متهم شد و حتی بعضی از علمای حلب، خون او را مباح دانستند. شیخ شهاب‌الدّین در بسط و تشریح مسلک جدید خود در فلسفه و حکمت یعنی مکتب اشراقی، ده‌ها کتاب و رساله به رشته تحریر درآورد.
حکمایی چون ملا صدرا (صدرالمتالهین) و ملاهادی سبزواری به پیروی و تشریح عقاید این فیلسوف بزرگ پرداختند. شیخ شهاب‌الدین از عرفا و حکمایی است که عده‌ای او را به شیعه منتسب کرده‌انداز این رو باید گفت علت قتل او علاوه بر ایجاد مکتب جدیدی بر اساس فلسفه افلاطونی و پیروی از فلاسفه ایران قبل از اسلام می‌تواند همین گرایش‌های او به شیعه باشد. او بر اثر سعایت‌هایی که از وی نزد سلطان صلاح‌الدین ایوبی فرمانروای ایوبیان مصر و شام و سردمدار مبارزه علیه صلیبی‌ها شد به حبس افتاد و در ۵۸۷ق توسط پسر صلاح الدین به شهادت رسید.
اکنون مقبره این شهید در سمت شمال غربی میدان باب الفَرَج داخل جامع سهروردی قرار دارد. این جامع بسیار کوچک بوده و کمتر در معرض دید است. در داخل شبستان و سمت چپ آن مقبره سهروردی است که سنگ قبر کوچکی دارد. بر بالای این قبر شرحی مختصر از زندگی این فیلسوف ایرانی و مکان تولد و رشد او در ایران به نگارش در آمده است.
آرامگاه حضرت زکریای نبی (ع)
حضرت زکریای نبی (ع) یکی از پیامبران الهی و آخرین پیامبر از انبیای عهد قدیم بود. حیات او هم‌زمان با حیات مریم مقدس و حضرت عیسی بود و گویند در دوران ترمیم هیکل اورشلیم که به وسیله نبوکدنصر پادشاه بابل تخریب شده بود می‌زیسته است. زکریا و همسرش که هر دو در پیری و کبَر سن قرار داشتند به قدرت الهی صاحب فرزندی به نام یحیی شدند. خداوند در قرآن کریم از این موضوع چنین یاد می‌کند. «یا زَکرِیا إِنَّا نُبَشِّرُک بِغُلامٍ اسْمُهُ یحْیی ...» (ای زکریا ما تو را به فرزندی به نام یحیی بشارت می‌دهیم...) مرقد این پیامبر الهی در داخل شبستان جامع اموی حلب و در سمت چپ محراب قرار دارد. قبر او داخل ایوانی است که با ضریحی محصور شده و در آن تابوتی چوبین با پوشش سبز دیده می‌شود. ابتدا در این مکان صندوقی بوده که نام زکریا نیز بر آن دیده می‌شده است و بعدها در مکان آن، مقبره مذکور را ساخته‌اند. قبر حضرت زکریا امروزه از سوی مردم حلب و زائران زینب کبری(س) زیارت می‌شود.
قبر معروف بن جمر از نوادگان امام صادق علیه‌السلام
معروف بن جَمر یکی از نوادگان اسماعیل بن جعفر الصادق (ع) است که در ۵۵۵ق به دنیا آمد. وی فردی شجاع، متهور و از فرماندهان سپاه «ملک ظاهر بَیبرَس» و از مجاهدین فی سبیل الله بود که سال‌هایی از عمر خویش را در میدان جهاد علیه صلیبی‌ها سپری کرد. او در ۶۴۰ق در نبرد انطاکیه به شهادت رسید.
قبر معروف بن جُمر در داخل «سوق الزرب» که بازاری بسیار طولانی است قرار دارد. بازار یاد شده از کمی بالاتر از درب قلعه حلب آغاز و به «جامع کبیر» حلب ختم می‌شود. قبر او در حدود دویست متری داخل بازار و سمت چپ آن که پنجره های از مرقد او به بیرون باز شده است. مدرسه‌ای که امروزه این قبر داخل آن است توسط ملک ظاهر بیبرس به سال ۵۹۰ق ساخته شده است. در کنار قبر او کلاه خود و لوازم و ابزارهای جنگی او نگهداری می‌شود.
پانویس
- ↑ ابن بطوطه، الرحله، ص ۵۳؛ ابن عدیم، زبدة الحلب من تاریخ الحلب، ص ۱۵- ۱.
- ↑ نک: پیشین، ص ۱۰- ۷؛ عفیف البهنسی، الشام الحضاره، صص ۱۵۳- ۱۵۲.
- ↑ نک: ابن عدیم، بُغیة الطلب فی تاریخ الحلب، تحقیق سهیل زکار، ص ۱۱ به بعد.
- ↑ محمد راغب الطباخ الحلبی، اعلام النبلاء بتاریخ حلب الشهباء جلد دوم و سوم؛ تیودور بیشوف همان کتاب، ص ۱۷ به بعد.
- ↑ شیخ ابراهیم نصراللَّه، حلب و التشیع، ۱۴۰۳ق، ص ۱۵۰ به بعد.
- ↑ عبداللَّه حجاز، معالم حلب الاثریه، ص۱۳۶؛ کامل غزی، نهرالذهب فی تاریخ الحلب، ج۲،ص۲۰۹؛ خیرالدین اسدی، احیاء حلب و اسواقها، ص۱۷۶.
- ↑ مریم: ۷
پیوند به بیرون