شبانه روزیک شب و روز کامل، که معادل ۲۴ ساعت است را یک شبانه روز می‌گویند. فهرست مندرجات۲ - احکام شبانه روز ۲.۱ - شبانه روز در باب طهارت ۲.۲ - شبانه روز در باب صلات ۲.۳ - شایط وجوب زکات فطره ۲.۴ - کمترین زمان اعتکاف ۲.۵ - مدت زمان مرزبانی ۲.۶ - شبانه روز در باب تجارت ۲.۷ - شبانه روز در باب نکاح ۲.۸ - استبرا حیوان نجاستخوار ۲.۹ - شبانه روز در باب شفعه ۲.۱۰ - شبانه روز در باب لقطه ۲.۱۱ - شبانه روز در باب حدود ۳ - پانویس ۴ - منبع ۱ - کاربرد شبانه روز در فقهدر فقه، گاه چند روز پیاپی، مثلا سه روز، موضوع احکامی قرار گرفته که به طور طبیعی شبهای میان آنها نیز داخل در آن موضوع به شمار میرود. چنان که گاهی در کلمات فقها «روز» به کار رفته و مراد از آن شبانه روز است. در ذیل به نمونه‌هایی از احکام مرتبط با آن در بابهای طهارت، صلات، زکات، اعتکاف، جهاد، تجارت، نکاح، اطعمه و اشربه، شفعه، لقطه و حدود، اشاره میشود. ۲ - احکام شبانه روز۲.۱ - شبانه روز در باب طهارتبر بیمار مستحب است تا سه روز بیماری خود را از دیگران پنهان دارد و پس از سه روز، آن را به مؤمنان اطلاع دهد. [۲]
مهذب الأحکام ج۳، ص۳۵۵-۳۵۶.
مستحب است تا سه روز برای خانواده داغ دیده غذا بفرستند. [۴]
مهذب الأحکام ج۴، ص۲۰۵-۲۰۶.
امام خمینی در این باره می‌فرماید: از مستحبات مؤکد شریک شدن در عزا و تسلیت دادن صاحبان مصیبت و سبک کردن غم آنها است به ذکر آنچه مناسبت بااین‌حال داشته و تقلیل‌اندوه می‌نماید.... و نشستن بستگان میّت (مجلس گرفتن آنان) برای آنکه دیگران به آنها تسلیت بگویند جایز است و بنابر اقوی این کار مکروه نیست، ولی بهتر آن است که از سه روز بیشتر نشود، چنان که غذا فرستادن برای آنها در این مدت، بلکه تا سه روز، اگرچه مجلسشان کمتر از سه روز باشد مستحب است. [۵]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۰۱، کتاب الطهارة، فصل فی احکام الاموات، ختام فیه امران، احدهما.
وظیفه زن در استحاضه متوسطه انجام دادن یک غسل و در استحاضه کثیره انجام دادن سه غسل در هر روز (شبانه روز) است. کمترین زمان حیض سه روز و بیشترین آن ده روز است. امام خمینی در کتاب تحریرالوسیله در این باره می‌نویسد: «بنابر اقوی پی‌درپی بودن در روزهای سه‌گانه (حداقل حیض) معتبر است، بنابراین سه روز خون دیدن در ضمن ده روز کفایت نمی‌کند.» و «مقصود از «روز»، ما بین طلوع فجر و غروب آفتاب است، پس شب‌ها از این سه روز بیرون است، بنابراین اگر زنی از طلوع فجر تا غروب آفتاب خون ببیند و قطع شود و سپس دو روز دیگر - در ضمن ده روز - مثل روز اول خون ببیند، نزد مجتهدی که پی‌درپی بودن را معتبر نمی‌داند، کافی است (و حائض می‌باشد)، ولی بنابر اعتبار پی‌درپی بودن که اقوی است اگر ابتدای بیرون آمدن خون، اول روز باشد فقط دو شب میانی، جزء سه روز حساب میشود (که باید در این دو شب هم خون قطع نشود) ولی اگر ابتدای بیرون آمدن آن، اول شب و یا به‌صورت تلفیق باشد، مانند مثال گذشته، هر سه شب جزء سه روز محسوب میشود.» زن پرستار کودکی که تنها یک لباس دارد و آن نیز در روز بارها با ادرار بچه نجس میشود و امکان شستن هر بار آن وجود ندارد، بنابر مشهور میتواند در هر شبانه روز یک بار آن را بشوید و نمازهایش را با آن بخواند و نیازی به تکرار شستن نیست. [۱۳]
العروة الوثقی ج۱، ص۲۱۳.
نماز گزاردن بر قبر میّتی که بر او نماز میت خوانده‌اند، برای کسانی که حضور نداشته‌اند، بنابر قول مشهور تا یک شبانه روز جایز است. [۱۵]
مصباح الهدی ج۶، ص۳۹۳-۳۹۴.
۲.۲ - شبانه روز در باب صلاتنماز واجب بر مکلف در شبانه روز هفده رکعت است. [۱۶]
کشف الغطاء ج۳، ص۲۴۱.
اقامت مسافر با ده روز ماندن در یک جا به قصد اقامت تحقق مییابد. مراد از ده روز، ده روز تمام با شبهای میان آنها است و شبهای اول و آخر جزء آن به شمار نمیرود؛ از این رو، ماندن ده روز و نُه شب برای کسی که از آغاز روز (طلوع فجر یا طلوع خورشید، بنابر اختلاف دیدگاهها) قصد اقامت ده روز کرده، کفایت میکند. ۲.۳ - شایط وجوب زکات فطرهبنابر آنچه از برخی قدما نقل شده است، زکات فطره بر کسی که مالک قوت یک شبانه روز خویش باشد، واجب است. ۲.۴ - کمترین زمان اعتکافکمترین زمان اعتکاف سه روز است و شبهای دوم و سوم جزء این سه روز به شمار میرود، ولی بنابر قول مشهور شب اول جزء آن نیست. امام خمینی در این باره می‌نویسد: «در اینکه اعتکاف سه روز به طور تلفیق صحیح و کافی باشد - یعنی، از ظهر روز اول شروع کند تا ظهر روز چهارم (سه شبانه‌روز یعنی ۷۲ ساعت کامل) تامل و اشکال است.» محرمات اعتکاف در طول شبانه روز بر معتکف حرام است. ۲.۵ - مدت زمان مرزبانیکمترین مدت مرزبانی سه روز با دو شب میانی آن و بیشترین زمان آن چهل روز با شبهای میانی آن است. ۲.۶ - شبانه روز در باب تجارتخیار تأخیر ثمن با گذشت سه روز از معامله برای فروشنده ثابت میشود. به قول مشهور، خیار حیوان تا سه روز از زمان معامله برای خریدار ثابت است. چنانچه کسی کالایی بفروشد که بیشتر از یک شبانه روز نمیماند، در صورتی که خریدار آن را تحویل نگرفته و بهای آن را نپرداخته باشد، فروشنده تا شب صبر نموده، با دخول شب حق خیار پیدا میکند. کسیکه حیوانی شیرده خریده، برای آگاهی از مقدار شیردهی آن میتواند تا سه روز حیوان را بدوشد. چنانچه شیر دوشیده شده در هر روز کمتر از مقدار آن هنگام معامله باشد، میتواند با استفاده از حق خیار معامله را فسخ کند. حداحتکار بنابر قول برخی، در ایام گرانی، سه روز و به گاه ارزانی چهل روز است. ۲.۷ - شبانه روز در باب نکاحاز جمله شرایط تحقق رضاع، شیردادن به کودک در طول یک شبانه روز کامل است. ۲.۸ - استبرا حیوان نجاستخواربنابر قول مشهور، استبرای شتر نجاست خوار چهل روز، گاو بیست روز، گوسفند ده روز، مرغابی پنج روز، مرغ سه روز [۳۳]
مهذب الأحکام ج۲۳، ص۱۳۸.
و ماهی یک شبانه روزاست. ۲.۹ - شبانه روز در باب شفعهاز شرایط ثبوت حقّ شفعه، توانایی صاحب حق (شفیع) بر پرداخت ثمن به خریدار است؛ لیکن چنانچه شفیع مدعی عدم حضور ثمن نزد خود باشد، تا سه روز به او مهلت داده میشود. ۲.۱۰ - شبانه روز در باب لقطهگوسفندی که در آبادی پیدا شده، سه روز آن را نگه میدارند و با پیدا نشدن صاحب آن، آن را فروخته و پولش را صدقه میدهند. ۲.۱۱ - شبانه روز در باب حدودفرد مصلوب را نباید بیش از سه روز بر چوبه دار رها کنند. پیش از اعدام مرد مرتد ملی باید از او خواسته شود که توبه کند. به قول برخی، مهلتی که جهت توبه به او میدهند سه روز است. ۳ - پانویس۴ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۴، ص۵۹۷-۶۰۰. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |