ترکستان غربی

ترکستان باختری یا ترکستان روس سرزمین پهناوری است که بخش بزرگی از آن در گذشته به‌نام سرزمین تور، توران و خوارزم زبانزد بوده که امروزه میان ازبکستان، ترکمنستان، قزاقستان و ترکستان خاوری و مغولستان بیرونی قرار دارد. رود سیردریا و آمودریا در آن جاری است و به‌درستی می‌توان آن‌را حوضهٔ دریاچهٔ خوارزم و دو رود یاد شده دانست. قسمت باختر باختری این سرزمین را پیش از مغول٬ ترکستان و قسمت جنوب خاوری آن را فرغانه می‌نامیدند.

این سرزمین خود به دو بخش ترکستان جوزجان یا ترکستان جنوبی و ترکستان خوارزم یا ترکستان باختری جدا می‌شود.

نام‌های باستانی این منطقه شامل فرارود، خوارزم، و سغد بوده‌است. مردم باستانی این سرزمین سغدیان و خوارزمیان بوده‌اند و به زبان‌های سغدی و زبان خوارزمی سخن می‌گفتند که هر دو این‌ها جزو زبان‌های ایرانی‌شرقی، زیرشاخهٔ زبان‌های هندواروپایی بوده‌است.

ترکستان جنوبی یا ترکستان جوزجان (که به‌صورت ترکستان گوزگان، ترکستان گوزگانان و ترکستان جوزجانان نیز به‌کار می‌رفته است) در بخش شمالی افغانستان، جنوب رود آمودریا و در غرب سرزمین بلخ قرار داشته‌است. ولایت‌های جوزجان و فاریاب در شمال افغانستان پاره‌ای از ترکستان جنوبی شمرده می‌شوند.

ترکستان باختری یا ترکستان خوارزم دربردارنده بخش‌هایی از فرارود و خوارزم بوده است که هم‌اکنون در کشورهای ترکمنستان، ازبکستان و ... جای گرفته‌است. این بخش در باختر رود جیهون، خاور دریاچه خزر و جنوب دریاچه آرال جای گرفته است.

نام توران در اوستا و تاریخ ایران آمده‌است. بین فرمانروایان ایران و توران همواره بر سر کیش و سرزمین زد و خوردهایی بوده‌است ولی پس از زرتشت بخشی از مردم آن سرزمین کیش زرتشت را پذیرفتند. استاد واسیلی بارتولد این چالش را چنین بیان می‌کند که نام توران در اوستا آمده است و چنین انگاشته می‌شود که تورانیان شاخه‌ای از آریاییان بوده‌اند. از سدهٔ ششم میلادی که ترکان به آسیای میانه راه یافتند، مانندگی (شباهت) این دو نام سبب شد که برخی نام توران را با نام ترکان یکی بدانند. حال‌آنکه هیچ پیوندی میان این دو نام نبود.

• ترکستان
• ترکستان خاوری
• زبان اویغوری
• اویغوری
• اویغورها
• اویغورستان

• اوشیدری، جهانگیر (۱۳۷۶)، دانشنامهٔ مزدیسنا، واژه نامهٔ توضیحی آیین زرتشت، تهران: نشر مرکز، شابک ۹۶۴-۳۰۵-۳۰۷-۵
• رضا، عنایت الله (۱۳۶۵)، ایران و ترکان در روزگار ساسانیان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی