ترکمنستان

«ترکمنستان» کشوری در آسیای میانه است و پایتخت آن عشق آباد می باشد. نام این کشور از زبان فارسی گرفته شده که به معنی سرزمین ترکمن‌هاست. ترکمنستان از جنوب‌شرق با افغانستان، از جنوب و جنوب‌غربی با ایران، از شمال و شرق با ازبکستان و از شمال‌غربی با قزاقستان مرز مشترک دارد. این کشور تا سال ۱۹۹۱ با نام جمهوری شورایی ترکمنستان، یکی از جمهوری‌های تشکیل دهنده اتحاد جماهیر شوروی بود. بیشتر جمعیت ترکمنستان در جنوب و باختر کشور (کناره دریای خزر) زندگی می‌کنند. ترکمنستان آب و هوای متنوعی دارد که مشخصه‌ی آن تابستان های داغ و زمستان های بسیار سرد و بارش بسیار کم است.

جغرافیای ترکمنستان

جمهوری ترکمنستان با وسعتی برابر ۴۸۸۱۰۰ کیلومتر مربع، دومین کشور بزرگ آسیای مرکزی پس از قزاقستان به شمار می رود. از نظر وسعت نیز پنجاه و دومین کشور جهان است. تمام بخش مرکزی این کشور را یکی از بزرگ ترین بیابان های جهان به نام قره قوم (شنزار سیاه) فرا گرفته است. حدود چهار پنجم این کشور را استپ می پوشاند که این پهنه بخشی از جلگه ی پست توران محسوب می شود.

بیشتر ترکمنستان در ارتفاعی حدود ۵۰۰ متر یا کم تر از آن قرار گرفته است. فرورفتگی آقچاقایا که در بخش شمالی این کشور قرار دارد، پست ترین نقطه ی ترکمنستان است که ۸۱ متر پایین تر از سطح دریا است. کوهستان های کپه داغ در حاشیه ی پایین قره قوم و در طول مرز جنوبی این کشور با ایران کشیده شده است.

منابع آب شیرین ترکمنستان بسیار اندک است و سیستم های وسیعی از کانال ها با شرایط سختی آب را برای نوشیدن و آبیاری منتقل می کنند. جریان های کوهستانی در این کشور به محض این که به شنزار های خشک و رس های قره قوم می رسند، پخش و پراکنده می شوند. تنها منابع آب ترکمنستان رودخانه هایی هستند که از کشورهای همسایه سرچشمه می گیرند. آمودریا که از کوهستان های پامیر واقع در شرق تاجیکستان سرچشمه می گیرد و بخشی از مرز با ازبکستان را تشکیل می دهد، همچنین رود مرغاب که از کوهستان های افغانستان سرچشمه می گیرد، بزرگ ترین رودخانه های دائمی کشور محسوب می شوند. آب های آمودریا و رودخانه مرغاب از طریق کانال قره قوم آب را به بخش های خشک جنوب ترکمنستان می رساند. کانال های دیگری نیز وجود دارند که آب را از آمودریا در بخش شمالی کشور منحرف می سازند. دریای کاسپین که دریاچه ای شور و محصور در خشکی است، تمام مرز غربی ترکمنستان را تشکیل می دهد.

به دلیل شرایط جغرافیایی ترکمنستان، پراکندگی جمعیت در سطح کشور یکنواخت نیست و بخش وسیعی از این کشور که قلمرو کوه های مرتفع و سرزمین‌های پست بیابانی است، خالی از سکنه می‌باشد. کوهپایه ها و حواشی رودخانه‌ها که شرایط مساعدتری برای گذران زندگی فراهم می‌کنند، از روزگاران قدیم مورد توجه مردم بوده و تمرکز جمعیت را سبب شده است.

اقتصاد ترکمنستان

ترکمنستان در فهرست چهار کشور بزرگ تولید کننده گاز طبیعی و چهار کشور تولید کننده نفت در شوروی سابق، قرار دارد. ذخایر اثبات شده نفت و گاز این کشور ۲۰۰۰ میلیارد متر مکعب گاز (مقام چهاردهم جهان) و ۵۴۶ میلیون بشکه نفت است. بیشتر ذخایر نفتی کشور در غرب ترکمنستان و در پهنه دریای خزر متمرکز شده است. ذخایر گاز طبیعی تقریبا در سراسر خاک کشور پراکنده است.

معادن نمک در منطقه قویرداق وجود دارد. ذخایر نمک‌های طبیعی دریایی در خلیج قره بوغاز متمرکز است. در این منطقه موادی همچون میرابیلیت و دیگر مواد پر ارزش وجود دارند. بیشتر زمین‌های کشاورزی ترکمنستان را دشت قره قوم تشکیل می‌دهد که اغلب برای چراندن گوسفند قره‌گل مورد استفاده قرار می‌گیرد. در زمین‌های کشاورزی کشور محصولاتی همچون پنبه، میوه و تره بار و انگور کشت می‌شود. امور پرورش کرم ابریشم نیز توسعه یافته است. در طی سال‌های اخیر، تولید گندم نیز افزایش خوبی داشته است.

از آنجا که ترکمنستان یک کشور محاط در خشکی است، برای ترانزیت کالا، از خاک کشورهای همسایه استفاده می‌کند. خط آهن ترکمنستان به شهر سرخس (در شمال خاوری ایران) متصل است و از آن جا تا بندرعباس امتداد دارد.

مهمترین محصول ترکمنستان کتان است که بیش از نیمی از زمین‌های کشاورزی این کشور را در بر می‌گیرد و از نظر تولید کتان دهمین کشور جهان است. البته کاهش محصول در سال‌های اخیر سبب کاهش ۵۰ درصدی صادرات کتان از این کشور شده است.

در سال ۲۰۰۴ میلادی نرخ بیکاری در این کشور ۶۰ درصد بود. علت اصلی فقر و بیکاری در این کشور بسته شدن راه‌های اصلی صدور گاز طبیعی در فاصله سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۴ بود. البته در این سال‌ها تولید ناخالص ملی این کشور افزایش یافت زیرا قیمت جهانی گاز بالا رفت. در سال ۲۰۰۶ دولت ترکمنستان قیمت فروش گاز طبیعی به عمده‌ترین خریدارش، روسیه را از ۶۶ دلار برای هر هزار مترمکعب به ۱۰۰ دلار افزایش داد.

درآمد سالانه دولت این کشور ۱.۸۰۳ میلیارد دلار است. این کشور علاوه بر گاز طبیعی نفت هم دارد و روزانه ۲۱۳ هزار و ۷۰۰ بشکه نفت تولید می‌کند که ۹۵ هزار بشکه آن در خود این کشور مصرف و بقیه صادر می‌شود. بر اساس آمارهای سال ۲۰۰۱ میلادی ترکمنستان ۲.۴ تا پنج میلیارد دلار بدهی جهانی دارد. ۵۸ درصد مردم ترکمنستان زیر خط فقر هستند.

فرهنگ مردم ترکمنستان

یکی از آداب و رسوم ارزشمند ترکمن ها در ترکمنستان، احترام به سفره و نان است. در اکثر موارد در این کشور، درباره‌ی سفره اصطلاح روسی «سِوِتوی» یعنی جایگاه پاک و با ارزش را به کار می برند، زیرا نعمت خدا یعنی نان در آن قرار می گیرد. آن ها پا گذاشتن روی سفره را بی احترامی بزرگی می دانند. در مراسم استقبال از مقامات و روسای جمهور کشورهای خارج در این کشور نیز این موضوع رعایت می شود. به این ترتیب که در بدو ورود مهمان عالی مقام، استقبال کنندگان قرصی نان و ظرف کوچکی از نمک را در یک سینی گذاشته و مقابل مهمان می گیرند. رسم بر این است که مهمان، اندکی از نان را می کند و آن را می خورد. به نظر می رسد این امر که سنتی اجدادی است، برای نمک گیر کردن مهمان صورت می گیرد؛ به این معنی که کشورها به تعهداتشان وفادار باشند و احیانا به این کشور خیانت نکنند.

یکی دیگر از عقاید پسندیده ی مردم این کشور، اعتقاد به خواست و مصلحت خدا در تمامی امور زندگی است. آن ها در تصمیم گیری هایشان برای انجام هر کاری، آن را منوط به خواست خدا می دانند و برای باری تعالی عباراتی نظیر الله جان و خدای جان به کار می برند.

یکی دیگر از این سنت های حسنه، مربوط به آداب غذا خوردن آنها است. ترکمن ها خوردن غذا را با بسم الله آغاز می کنند و بعد از خوردن نیز منتظر می شوند تا همه ی آنها که در جمع مشغول به خوردن هستند، کارشان به پایان برسد. بعد یکی از آنها شروع به خواندن آیه و یا آیاتی از قرآن می کند و بعد دعا نموده و دست به صورتشان می کشند و می گویند قبول بولسون، یعنی قبول باشد.

ترکمن ها اعتقاد راسخی به نذر و صدقه دارند و به آن اصطلاحا صدقه و یا خدا یولی (راه خدا و به عبارتی در راه خدا) می گویند. این گونه مراسم، به بهانه های مختلف بین مردم برگزار می شود، ولی اکثرا در شب های ماه مبارک رمضان، ایام جمعه (برای شادی روح متوفیان) و یا در مناسبت های مختلف برگزار می شود. در این گونه مراسم، غذایی پخته می شود و بین حاضرین در مراسم توزیع می شود. ترکمن ها گاهی این مراسم را برای رفع بلا و گشایش در کارها برگزار می کنند.

از جمله عادات مردم ترکمنستان، احترام به برخی از چارپایان است. به عنوان مثال، ترکمن ها با پشم شتر لباس می بافند و لحاف درست می کنند، اما با آن، جوراب نمی بافند و یا تشک یا زیرانداز نمی سازند و معتقدند که جوراب پوشیده می شود و زیر پا قرار می گیرد و بر روی تشک می خوابند و به اصطلاح لگدمال می شود.

ترکمن ها هم مثل دیگر اقوام مشرق زمین، به موضوع چشم زخم اعتقاد زیادی دارند. برای مقابله با چشم زخم، آن ها دو رشته نخ سیاه و سفید را به هم می تابند که به آن آلاجا (رنگانگ) می گویند و آن را به گردن کودکان می آویزند و یا به عنوان دستبند، به مچ دست آن ها می بندند.

پس از استقلال ترکمنستان، به فرمان رئیس‌جمهور این کشور و به منظور احیای رسم دیرینه‌ی کشور، سال نو را نوروز اعلام کرده و هر ساله در ۲۱ مارس جشن گرفته می‌شود. در این کشور طبق رسم قدیم و جدید، دو بار در سال جشن سال نو گرفته می‌شود. یکی به استناد تقویم میلادی و دیگری عید نوروز به نشانه احیای دوباره آداب و رسوم دیرینه مردم ترکمنستان. در ترکمنستان عید نوروز جشن کشاورزانی است که آذوقه مردم را تامین می‌کنند و به همین دلیل کشاورزان دامنه‌های کوه کپت داغ و کناره‌های آمودریا با عظمت خاصی نوروز را جشن می‌گیرند.

زبان مردم ترکمنستان

ترکمنی زبان مردم ترکمن و زبان ملی کشور ترکمنستان است. ترکمنی از زبان‌های آلتایی و از شاخه اغوز خانواده زبان‌های ترکی است و جمعیت متکلم به این زبان در ترکمنستان و شمال شرقی ایران (در منطقه ترکمن صحرا شامل خراسان شمالی و استان گلستان) در اکثریت اند. جمعیت اقلیتی نیز در عراق و در کشورهای دیگر از جمله چین و ترکیه به زبان موسوم به زبان ترکمنی سخن می‌گویند.

ترکمنی با زبان‌های تاتاری کریمه و سالار و ترکی استانبولی، آذربایجانی و ازبکی مرتبط است. ترکمن‌ها و گویندگان بیشتر این زبان‌ها به راحتی زبان یکدیگر را می‌فهمند. زبان ترکمنی را می‌توان حد واسط زیر مجموعه‌های غربی (ترکی استانبولی و ترکی آذربایجان) با زیر مجموعه‌های شرقی (ترکی قزاقی، ازبکی، قرقیزی و اویغوری) زبان ترکی دانست. به عنوان مثال برخی از کلماتی که در ترکی استانبولی و ترکی آذربایجان باهم تفاوت دارند، را می‌توان به هر دو فرم آن در زبان ترکمنی یافت. یک ترکمن می‌تواند به راحتی لهجه‌های مختلف ترکی را فرا بگیرد، اما به دلیل گویش دشوار ترکمنی، یادگیری مکالمات ترکمنی اندکی دشوار است.

ترکمنی در گذشته با خط عربی نوشته می‌شد، در سال ۱۹۲۸ خط لاتین جایگزین آن شد و در سال ۱۹۴۰ خط سیریلیک جای آن را گرفت. در ۱۹۹۱ خط لاتین بر پایه خط ترکی (استانبولی) جایگزین خط سریلیک شد.

منابع

• سایت تبیان زنجان