زبان سومری
زبان سومِری زبان سومر باستان در منطقهٔ میان‌رودان جنوبی (بخشی از عراق کنونی) بود.
| سومری | |
|---|---|
| eme-ĝir, eme-gi | |
| زبان بومی در | سومر و اکد |
| منطقه | عراق (میان‌رودان) |
| منقرض‌شده | به‌طور مؤثر ۱۸۰۰ سال پیش از میلاد منقرض شده‌است اما به عنوان زبان کلاسیک تا ۱۰۰ سال پس از میلاد مورد استفاده بوده‌است. |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۲–۶۳۹ | [[ISO639-3:sux|sux]] |
| ایزو ۳–۶۳۹ | sux |
 متنی سومری مربوط به سده ۲۶ قبل از میلاد | |
زبان سومری زبانی تک‌خانواده بوده‌است، بدین معنی که با هیچ زبان دیگری بستگی یا هم‌ریشگی ندارد.
سومری از هزارهٔ چهارم پیش از میلاد به عنوان زبان گفتاری به‌کار می‌رفت تا این‌که در اوایل هزارهٔ دوم پ.م. رفته‌رفته زبان اکدی که از خانواده زبان‌های سامی است، به عنوان زبان گفتاری جانشین آن شد. از نظر گونه شناختی این زبان با زبان سامی فرق دارد.
با این حال استفاده از سومری برای نوشتار (امور تشریفاتی و مذهبی) تا سدهٔ نخست پ.م. ادامه یافت. از آن پس تا سدهٔ ۱۹ میلادی و کشف رمز به دست زبانشناسان و دانشمندان غربی این زبان و یادگار آن به دست فراموشی سپرده شد. روابط دستوری در این زبان با «وند»هایی که به فعل اضافه می‌شوند تعیین می‌گردد و قیدها نیز به صورت «پی‌بست» در جمله می‌آیند. این پی‌بست‌ها به وسیلهٔ پیشوندهای متصل به فعل ارجاع داده می‌شوند. همچنین روابط دستوری در این زبان، کُنایی (ارگاتیو) و گسسته است و از این جهت، در ساختارهای کنایی بهترین بازدهی را دارد و در ساختارهای فاعلی- مفعولی بازدهی کمتری دارد.
دسته‌بندی
سومری امروزه یک زبان ایزوله محسوب می‌شود. سومری زبانی پیوندی است و از زمان رمزگشایی آن موضوع وابستگی زبان سومری به طیف گسترده‌ای از زبان‌های پیوندی و غیرپیوندی دیگر بسیار بحث‌برانگیز بوده‌است؛ ولی به‌طورکلی پذیرفته شده‌است که زبانی جدا از دیگر زبان‌ها بوده‌است. سومری، به‌عنوان کهن‌ترین زبان نوشتاری، اعتبار ویژه‌ای دارد و به همین دلیل گاهی یک پیش‌زمینهٔ ملی و ناسیونالیستی و لذت اثبات دارد که به‌دلیل اثبات‌ناپذیری تقریباً درمیان زبانشناسان هیچ پشتوانه‌ای ندارد. برخی از خانواده زبان‌هایی که جهت خویشاوندی با سومری تاکنون مطرح شده‌اند:
- زبان‌های نوستراتیک (آلن بومهرد)
- زبان‌های دره-قفقازی (جان بنگستون)
- زبان‌های تبتی-برمه‌ای (جان براون)
- زبان‌های کارتولی (نیکولاس مر)
- زبان‌های موندا (دیاکونوف)
- زبان‌های اورالیک(سیمو پارپولا)
- زبان باسکی آلکسی ساهالا
- زبان دراویدی
همچنین پیشنهاد شده که سومری از کریول اواخر دوران پارینه سنگی ریشه گرفته‌است.
فرضیهٔ گسترده‌تری نیز وجود دارد که یک زبان نیاهندواروپایی پیش از سومری در میان‌رودان وجود داشته و برروی سومری تأثیرگذار بوده‌است.
تاریخ‌شناسی
کلید خواندن خطوط میخی لوگوسیلابلی از سنگ‌نبشه بیستون به دست آمد، یک سنگ‌نبشته سه‌زبانه میخی که به زبان‌های فارسی باستان، ایلامی، و اکدی نوشته شده‌است. (به شیوه‌ای مشابه، کلید فهم هیروگلیف‌های مصری از سنگ روزتای دوزبانه و رونوشت [یا آوانوشت؟] ژان-فرانسوا شامپولیون در 1882 میلادی به دست آمد.)
نمونه زبان
آغاز کتیبه انتمنای لاگاش
خود جمله‌ها:
I.1-7: en-lil2 lugal kur-kur-ra ab-ba dingir-dingir-re2-ne-ke4 inim gi-na-ni-ta nin-ĝir2-su šara2-bi ki e-ne-sur
8-12: me-silim lugal kiš-ke4 inim ištaran-na-ta eš2 GAN2 be2-ra ki-ba na bi2-ru2
13-17: uš ensi2 umma-ke4 nam inim-ma diri-diri-še3 e-ak
18-19: na-ru2-a-bi i3-pad
20-21: eden lagaš-še3 i3-ĝen
22-27: nin-ĝir2-su ur-sag en-lil2-la2-ke4 inim si-sa2-ni-ta umma-da dam-ḫa-ra e-da-ak
28-29: inim en-lil2-la2-ta sa šu4 gal bi2-šu4
30-31: SAḪAR.DU6.TAKA4-bi eden-na ki ba-ni-us2-us2
32-42: e2-an-na-tum2 ensi2 lagaš pa-bil3-ga en-mete-na ensi2 lagaš-ka-ke4 en-a2-kal-le ensi2 umma-da ki e-da-sur
II.1-3a: e-bi id2 nun-ta gu2-eden-na-še3 ib2-ta-ni-ed2
3b: GAN2 nin-ĝir2-su-ka 180 30 1/2 eš2 niĝ2-ra2 a2 umma-še3 mu-tak4
3c: GAN2 lugal nu-tuku i3-kux(DU)
4-5: e-ba na-ru2-a e-me-sar-sar
6-8: na-ru2-a me-silim-ma ki-bi bi2-gi4
9-10: eden umma-še3 nu-dab5
11-18: im-dub-ba nin-ĝir2-su-ka nam-nun-da-ki-gar-ra bara2 en-lil2-la2 bara2 nin-ḫur-sag-ka bara2 nin-ĝir2-su-ka bara2 utu bi2-du3
ترجمه:
I.1-7:انلیل پادشاه تمام سرزمین‌ها، پدر همه خدایان، با فرمان استوار خویش، مرز بین نینگیرسو و شارا را ثابت نمود.
۸–۱۲:مسلیم شاه کیش، به دستور ایشتاران، این زمین را اندازه می‌گیرد و یک سنگ (مرز) در اینجا بنا می‌کند.
۱۳–۱۷:اوش، فرمانروای اوما، مغرورانه عمل کرد.
۱۸–۱۹:او از سنگ (مرز) تجاوز کرد
۲۰–۲۱:و به سمت دشت لاگاش رژه رفتند.
۲۲–۲۷:نینگیرسو، جنگجوی انلیل، در دستور عادلانه خود، با اوما جنگ کرد.
۲۸–۲۹:به دستور انلیل او میدان نبرد خویش را به بیشتر از این گسترش داد.
۳۰–۳۱:و انباشته شد تپه‌های تدفین برای این در دشت
۳۲–۴۲:اناتوم فرمانده لاگاش، عموی انتمنا، فرمانده لاگاش، مرز را با انکاله ثابت کرد، فرمانده اوما.
II.1-3a:کانال (مرز) را از کانال نن به گودنا گسترش داد.
3b: و ۱۲۹۰ متر از از جبهه نیگورسو به سمت اوما رفت.
3c:و آن را به عنوان یک منطقه بی صاحب بنیان گذاشت.
۴–۵:در کانال او سنگ (مرز جدید) محاط کرد.
۶–۸:او تعمیر کرد سنگ (مرز) را در مسیلیم.
۹–۱۰:او از دشت اوما رد نشد.
۱۱–۱۸:در کناره نینگیرسو او، او زیارتگاهی برای انلی ساخت، یک زیارتگاه نینهورساگ، یک زیارگاه نینگیرسو و یک زیارتگاه اوت.
برخی واژه‌ها
فهرست برخی از واژه‌های سومری:
| سومری | پارسی | |
|---|---|---|
| Aš | یک | |
| Mìn | دو | |
| Eš | سه | |
| limmu | چهار | |
| Ía/í | پنج | |
| (aš, 'یک' + ía, 'پنج') Íaš | شش | |
| (min, 'دو'+ ía/í, 'پنج') Imin | هفت | |
| ussu | هشت | |
| (limmu, 'چهار' + ía/í, 'پنج') Ilimmu | نه | |
| þà, þù, a, u اغلب u نوشته می‌شود | ده | |
| niš | بیست | |
| pab, pap, pa | پدر، برادر، مرد یا رئیس | |
| rìg | اسلحه | |
| me-na-àm | چه وقتی؟ | |
| me-šè | کجا | |
| àm | چه؟ کدام؟ کی؟ چه کسی؟ | |
| nu٬na | نه، خیر (علامت منفی) | |
| ku, kua | ماهی | |
| ú | غذا | |
| a | آب | |
| mu | سال | |
| ta-àm | این چیست؟ (جمله سؤالی) | |
| ge | دختر | |
| géme | زن | |
| kuš | پسر | |
| nita | مرد | |
| nu | آتش | |
| li | درخشیدن | |
| erim, érin, éren | سرباز | |
| kug, kù | مقدس | |
| en | آقا | |
| áb | گاو | |
| ñiš, ñeš | چوب | |
| da , áþi, aþ, á | بازو | |
| šilig, silig | ایست، توقف | |
| gal, ñal | بزرگ | |
| inch ,ISH | مکان، محل |
جستارهای وابسته
یادداشت‌ها
منابع
- ↑ Gelb, Ignace J. "Sumerian language". Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica. Retrieved 2011-07-30.
- ↑ "ISO 639 code tables". SIL International. Retrieved 2011-07-30.
- ↑ A manual of sumerian grammar and texts, John L Hayes, p5
- ↑ Prof. Piotr Michalowski University of Michigan Ann Arbor
- ↑ Prof. Steve Tinney, Middle Eastern Languages, Sumerian specialist
- ↑ Prof. Larry Tras COGS University of Sussex Brighton BN1 9QH UK
- ↑ Steven Schaufele, Ph.D. , Asst. Prof. of Linguistics, English Department Soochow University, Waishuanghsi Campus, Taipei 11102, Taiwan
- ↑ Who gets the past?: competition for ancestors among non-Russian ... By Viktor Aleksandrovich Shnirelʹman
- ↑ Folk-taxonomies in early English By Earl R. Anderson
- ↑ Our sixty-minute hour comes from Sumerian-universiteit leiden
- ↑ Gábor Zólyomi, An introduction to the grammar of Sumerian, p1
- ↑ John Hayes, University of California, Berkeley "Sumerian" 2nd printing June 1999, Languages of the World/Materials 68,LINCOM EUROPA, Paul-Preuss-Str. 25, D-۸۰۹۹۵ Muenchen, Germany.
- ↑ Piotr Michalowski, "Sumerian," The Cambridge Encyclopedia of the World's Ancient Languages." Ed. Roger D. Woodard (2004, Cambridge University Press). Pages 19-59
- ↑ Georges Roux, Ancient Iraq, 3rd ed. , Penguin Books, London, ç1993, p.80-82
- ↑ Joan Oates, Babylon, Rev. ed. , Thames and Hudson, London, ç1986, p.19
- ↑ John Haywood, The Penguin Historical Atlas of Ancient Civilizations, Penguin Books, London, ç2005, p.28
- ↑ Piotr Michalowski, "Sumerian," The Cambridge Encyclopedia of the World's Ancient Languages (2004, Cambridge), pg. 22
- ↑ Bomhard, Allan R. & PJ Hopper (1984) "Toward Proto-Nostratic: a new approach to the comparison of Proto-Indo-European and Proto-Afroasiatic" (Current Issues in Linguistic Theory, 27)
- ↑ Ruhlen, Merritt. The Origin of Language: Tracing the Evolution of the Mother Tongue. John Wiley & Sons, Inc: New York, 1994. p. 143
- ↑ Jan Braun, "SUMERIAN AND TIBETO-BURMAN, Additional Studies", Wydawnictwo Agade, Warszawa, 2004, ISBN 83-87111-32-5.
- ↑ (فرانسوی) http://www.unige.ch/lettres/antic/mesopotamie/etudesmesopotamiennes.html
- ↑ (فرانسوی) http://www.inrp.fr/edition-electronique/lodel/dictionnaire-ferdinand-buisson/document.php?id=2798
- ↑ DIAKONOFF, Igor M. , 1997. "External Connections of the Sumerian Language." Mother Tongue 3: 54-63.
- ↑ Simo Parpola, “Sumerian: A Uralic language” in Language in the Ancient Near East. Compte rendu de la 53 Rencontre Assyriologique Internationale, Moscow. , July 23, 2007 (work in process)
- ↑ Gostony, C. G. 1975: Dictionnaire d'étymologie sumérienne et grammaire comparée. Paris.
- ↑ Zakar, András 1971: “Sumerian – Ural-Altaic affinities”. In Chicago Journals, Current Anthropology, Vol. 12, No. 2, Apr., 1971, Sumerian-Ural-Altaic Affinities: 215-225.
- ↑ Bobula, Ida 1951: Sumerian affiliations. A Plea for Reconsideration. Washington D.C. (Mimeographed ms.)
- ↑ Aleksi Sahala 2009-2012, "Sumero-Indo-European Language Contacts" - University of Helsinki.
- ↑ Høyrup, Jens 1998: “Sumerian: The descendant of a proto-historical creole? An alternative approach to the Sumerian problem” in Published: AIΩN. Annali del Dipartimento di Studi del Mondo Classico e del Mediterraneo Antico. Sezione linguistica. Istituto Universitario Orientale, Napoli 14 (1992; publ. 1994), 21–72, Figs. 1–3.
- ↑ Whittaker, Gordon (2008). "The Case for Euphratic" (PDF). Bulletin of the Georgian National Academy of Sciences. Tbilisi. 2 (3): 156–168. Archived from the original (PDF) on 9 February 2013. Retrieved 11 December 2012.
- ↑ «CDLI-Found Texts». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ دسامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۰ ژوئن ۲۰۱۲.
- ↑ From Chavalas, Mark William. The ancient Near East: historical sources in translation. P.14.
- ↑ John Alan Halloran. «Sumerian Lexicon». www.sumerian.org. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۱-۲۹.
مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Sumerian language»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد. (بازیابی در ۱۲ ژانویه ۲۰۰۸).