بستانبُستان، بخش و شهری در خوزستان است که در این مقاله به معرفی آن و پیشینه آن پرداخته می‌شود؛ ضمنا در دوران جنگ عراق با ایران مدتی به اشغال عراق درآمده است. ۱ - بخش بستانبخش بستان، در شهرستان آزادگان (سابقاً شهرستان دشت میشان) در استان خوزستان واقع شده است. ۱.۱ - دهستان‌های بستانو بر دهستان‌های بُستان به مرکزیت میهن آباد و سعیدیه (به مرکزیت حاجی سالم) مشتمل است. آبادی‌های آن در دشت قرار دارد. ۱.۲ - موقعیت جغرافیاییاز شمال به شهرستان دهلران، از مشرق به شهرستان دزفول، از جنوب شرقی به بخش مرکزیِ دشت آزادگان، از جنوب به بخش هویزه یا هوزگان (شهرستان دشت آزادگان)، و از مغرب به مرز ایران و عراق محدود است. کوه کم ارتفاع میش داغ در شمال شرقی آن قرار گرفته است. رود کرخه پس از مشروب کردن اراضی آن به باتلاق هورالعظیم می‌ریزد. در این رود ماهی صید می‌شود. ۱.۳ - نوع گیاه و درخت و محصولدارای درختان گز و کنار است و در اراضی آن گل گاوزبان و گون حاوی کتیرا می‌روید. محصولات عمده آن گندم و جو و برنج است. گذشته از نخلستان، مراتع قابل ذکری دارد. ۱.۴ - حیواناتپرورش گاو، گاومیش، شتر و گوسفند در آنجا رایج است. ۱.۵ - صنایع دستیاز صنایع دستی جاجیم‌بافی، حصیربافی، عبابافی و قایق‌سازی دارد. [۱]
اداره جغرافیایی ارتش، ج ۷۸، ص ۵، ایران، وزارت دفاع، اداره جغرافیائی ارتش، فرهنگ جغرافیائی آبادی‌های کشور جمهوری اسلامی ایران، ج ۶۸ـ ۷۸: دهلران ـ بستان، تهران ۱۳۶۵ ش.
۱.۶ - مذهبساکنان آن بیش‌تر از طوایف بنی طُرَف و سواری، و پیرو مذهب شیعه اثنی عشری‌اند. [۲]
اداره جغرافیایی ارتش، ج ۷۸، ص ۵، ایران، وزارت دفاع، اداره جغرافیائی ارتش، فرهنگ جغرافیائی آبادی‌های کشور جمهوری اسلامی ایران، ج ۶۸ـ ۷۸: دهلران ـ بستان، تهران ۱۳۶۵ ش.
[۳]
حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیائی ایران (آبادی‌ها)، ج۶، ص۴۹، ج ۶: استان ششم (خوزستان ولرستان)، تهران ۱۳۵۵ ش.
گروه‌هایی از صابئی‌ها نیز در آنجا سکونت دارند. ۱.۷ - تقسیمات کشوریراه سوسنگرد ـ موسیان از آن می‌گذرد. تنگه چَزابه در شمال غربی آن قرار گرفته است. این موقعیت دهستان بستان در استان خوزستان بخش در ۱۳۱۶ ش، طبق قانون تقسیمات کشوری در شهرستان اهواز تشکیل شد، در ۱۳۲۳ ش با بخش سوسنگرد از اهواز جدا و به شهرستانی به نام دشت میشان تبدیل شد. ۲ - شهر بستانشهر بستان (جمعیت طبق آمارگیری ۱۳۷۵ ش: ۷۳۰۵ تن). مرکز بخش بستان، در حدود سی کیلومتری شمال غرب شهر سوسنگرد واقع است. نام سابق آن شماریه (شمارئه) بود. گاهی دمای آن در تابستان به پنجاه درجه و در زمستان به یک درجه می‌رسد. میانگین باران سالانه آن ۱۵۰ میلیمتر است. [۴]
اداره جغرافیایی ارتش، ج ۷۸، ص ۶، ایران، وزارت دفاع، اداره جغرافیائی ارتش، فرهنگ جغرافیائی آبادی‌های کشور جمهوری اسلامی ایران، ج ۶۸ـ ۷۸: دهلران ـ بستان، تهران ۱۳۶۵ ش.
یکی از شعبه‌های رود کرخه، به نام بستان، از آن می‌گذرد. [۵]
فرهنگ جغرافیائی ایران (آبادی‌ها)، ج ۶: استان ششم (خوزستان ولرستان)، تهران ۱۳۵۵ ش.
[۶]
حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیائی ایران (آبادی‌ها)، ج۶، ص۴۹، ج ۶: استان ششم (خوزستان ولرستان)، تهران ۱۳۵۵ ش.
امروزه رود بستان، احتمالاً به دلیل نزدیکی آبادی هوفل یا شعبه کرخه، در همان حدود رود هوفل نامیده می‌شود. ظاهراً طوایف مختلف نام‌های دیگری به آن می‌دهند؛ مانند رود سعیدیه، شط سعیدیه و شط چِلاچ.۲.۱ - بستان در اشغال عراقبستان در جنگ عراق با ایران (شهریور ۱۳۵۹) مدتی به اشغال عراقی‌ها درآمد و براثر حملات هوایی بسختی آسیب دید. در آذر ۱۳۶۰، نیرو‌های نظامی ایران، بستان را از دست عراقی‌ها بیرون آوردند. بستان مسجدی به نام صاحب الزمان (تاریخ بنا: ۱۲۳۸) و یک حسینیه (تاریخ بنا: ۱۳۵۳ ش) دارد. ۳ - پیشینهدر کتاب‌ها، بستان به صورت بسیتین (بساتین و بساطین) نیز ضبط شده است [۷]
محمدعلی امام شوشتری، تاریخ جغرافیائی خوزستان، ج۱، ص۲۴۳، تهران ۱۳۳۱ ش.
[۸]
اداره کل طرق، ص ۶۹، ایران، وزارت طرق و شوارع، اداره کل طرق، مسافت راه‌های اتومبیل رو مملکتی، تهران ۱۳۱۳ ش.
۳.۱ - یاقوت حمویتاریخچه آن روشن نیست، برخی بدون شواهد آن را با قصبه بَسامتی، نزدیکتر به اهواز، در دشت میسان (میشان) مطابق دانسته‌اند. [۹]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۵۷۴، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
۳.۲ - سید محمد بن فلاحدر ۸۲۰، سید محمد بن فلاح از واسط حرکت کرد و وارد خوزستان شد. مدتی بعد، در اواسط قرن نهم، هنگام دست یافتن سیدمحمد به خوزستان، [۱۰]
احمد کسروی، مشعشعیان، ج۱، ص۲۱، تهران ۱۳۵۶ ش.
ظاهراً عشایر بنی‌طُرف در آنجا ساکن شدند. در ۱۲۹۹، حاج عبدالغفار نجم الدوله درباره بستان می‌نویسد: «دراین سه ساله، بسیتینِ دیگر در جنب آن آباد نمود....» [۱۱]
عبدالغفار بن علی محمد نجم الدوله، سفرنامه خوزستان، ج۱، ص۷۳، چاپ محمددبیرسیاقی، تهران ۱۳۴۱ ش.
که ظاهراً نشان دهنده دو آبادی بستان نزدیک به هم در دوره ناصری است، او می‌افزاید: «از طرف بسیتین تا ده فرسخ تمام، انهار و زراعات و آثار باغات نخیل بوده.» [۱۲]
عبدالغفار بن علی محمد نجم الدوله، سفرنامه خوزستان، ج۱، ص۶۹، چاپ محمددبیرسیاقی، تهران ۱۳۴۱ ش.
که ظاهراً، براثر تغییر یافتن مسیر کرخه، هنگام سفر وی، ویران شده بوده است.بسیتین در آن هنگام از توابع حویزه (هویزه) شمرده می‌شد و رود فِلْت از کوه امُ‌الثغور به سوی بسیتین جریان داشت و کوه ام‌الثغور، در نیم فرسخی مغرب جریه (قریه) سیدعلی قرار داشت که درکنار آن شط‌الفلت جاری بود [۱۳]
عبدالغفار بن علی محمد نجم الدوله، سفرنامه خوزستان، ج۱، ص۵۹، چاپ محمددبیرسیاقی، تهران ۱۳۴۱ ش.
و شط الفلت مرز خاک حویزه محسوب می‌شد. [۱۴]
عبدالغفار بن علی محمد نجم الدوله، سفرنامه خوزستان، ج۱، ص۶۳، چاپ محمددبیرسیاقی، تهران ۱۳۴۱ ش.
بلوک بستان در ۱۳۲۹، ۲۱ قریه داشته [۱۵]
اداره کل آمار و ثبت احوال، ج ۲، ص ۱۹۵، ایران، وزارت کشور، اداره کل آمار و ثبت احوال، کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور، ج ۲، تهران ۱۳۲۹ ش.
که در ۱۳۳۱ ش، تعداد آن به ده قریه کاهش یافته است. [۱۶]
محمدعلی امام شوشتری، تاریخ جغرافیائی خوزستان، ج۱، ص۲۴۳، تهران ۱۳۳۱ ش.
۴ - فهرست منابع(۱) محمدعلی امام شوشتری، تاریخ جغرافیائی خوزستان، تهران ۱۳۳۱ ش. (۲) ایران، وزارت ارشاد اسلامی، دفتر پژوهش‌ها و برنامه ریزی فرهنگی، بررسی مراکز فرهنگی شهرهای استان خوزستان، کتاب اول: شهرهای شهرستان دشت آزادگان، تهران ۱۳۶۳ ش، ص ۶۷ـ۹۶. (۳) ایران، وزارت دفاع، اداره جغرافیائی ارتش، فرهنگ جغرافیائی آبادی‌های کشور جمهوری اسلامی ایران، ج ۶۸ـ ۷۸: دهلران ـ بستان، تهران ۱۳۶۵ ش. (۴) ایران، وزارت طرق و شوارع، اداره کل طرق، مسافت راه‌های اتومبیل رو مملکتی، تهران ۱۳۱۳ ش. (۵) ایران، وزارت کشور، قانون تقسیمات کشور ووظایف فرمانداران و بخشداران، مصوب ۱۶ آبانماه ۱۳۱۶، تهران (بی تا). (۶) ایران، وزارت کشور، اداره کل آمار و ثبت احوال، کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور، ج ۲، تهران ۱۳۲۹ ش. (۷) ایران، وزارت کشور، معاونت سیاسی و اجتماعی، دفتر تقسیمات کشوری، سازمان تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران، تهران ۱۳۷۴ ش. (۸) حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیائی ایران (آبادی‌ها)، ج ۶: استان ششم (خوزستان ولرستان)، تهران ۱۳۵۵ ش. (۹) احمد کسروی، مشعشعیان، تهران ۱۳۵۶ ش. (۱۰) مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۷۵: نتایج تفصیلی کل کشور، تهران ۱۳۷۶ ش. (۱۱) عبدالغفار بن علی محمد نجم الدوله، سفرنامه خوزستان، چاپ محمددبیرسیاقی، تهران ۱۳۴۱ ش. (۱۲) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ص۱۳۱۱، برگرفته از مقاله «بستان». رده‌های این صفحه : استان خوزستان | ایران | تاریخ ایران | جغرافیای اسلامی | شهرهای استان خوزستان | فتوحات | مقالات دانشنامه جهان اسلام
|