حدیثپژوهیحفظ سنت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و معصومان (علیهم‌السلام) و رعایت امانت‌داری در آن برای استمرار حیات دینی مسلمین است. جلوه اصلی این امانت‌داری، التزام عملی به سنت و تبعیت حقیقی از قرآن مجید است که از آن در فقه به سیرة متشرعه تعبیر می‌شود و بخش مهمی از فقه ما از آن بهره‌مند است؛ اما مقدمه این التزام عملی حفظ و نگهداری، نشر و تبلیغ سنت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و اوصیای معصوم (علیهم‌السلام) است که شاخة حدیث و علوم حدیث در فرهنگ اسلامی، عهده‌دار این وظیفه است. فهرست مندرجات۲ - معنای حدیث ۳ - معنای علم حدیث ۴ - معنای محدث ۵ - بهترین محدث ۶ - تاریخچه ۶.۱ - تاریخ تدوین حدیث ۶.۲ - انواع مجموعه‌های حدیثی شیعی ۷ - تدوین حدیث ۷.۱ - مراد از اصل ۷.۲ - مراد از کتاب ۷.۳ - مراد از جامع ۸ - تدوین مجموعه‌های حدیثی ۹ - معرفی کتب و جوامع مهم حدیثی ۹.۱ - کافی ۹.۲ - من لایحضره الفقیه ۹.۳ - تهذیب الاحکام ۹.۴ - استبصار ۱۰ - جوامع متأخر حدیثی ۱۰.۱ - وافی ۱۰.۲ - وسائل الشیعه ۱۰.۳ - بحار الانوار ۱۱ - مشکلات حاکم بر حدیث و تحدیث ۱۱.۱ - جعل حدیث ۱۱.۱.۱ - جنبه اول ۱۱.۱.۲ - جنبه دوم ۱۱.۲ - تقیه ۱۲ - اقسام روایات ۱۲.۱ - از جهت راوی ۱۲.۱.۱ - اول ۱۲.۱.۲ - دوم ۱۲.۱.۳ - سوم ۱۲.۱.۴ - چهارم ۱۲.۱.۵ - تذکر ۱۲.۲ - از جهت سند ۱۲.۲.۱ - اول ۱۲.۲.۲ - دوم ۱۲.۳ - از جهت متن ۱۲.۳.۱ - محکم ۱۲.۳.۲ - متشابه ۱۳ - فقه حدیث ۱۴ - اختلاف حدیث ۱۴.۱ - نوع اول ۱۴.۲ - نوع دوم ۱۴.۲.۱ - بخش اول ۱۴.۲.۲ - بخش دوم ۱۵ - تعارض حدیث و احکام ترجیح ۱۶ - علم رجال حدیث ۱۶.۱ - ضبط راوی ۱۶.۲ - مکانت راوی ۱۶.۳ - طبقة راوی ۱۷ - عنوان‌های مهم در علم رجال شیعه ۱۷.۱ - اصحاب اجماع ۱۷.۲ - مشایخ ثلاثه ۱۸ - کتاب‌های علوم حدیث و درایه ۱۹ - حجیت و شرایط صحت حدیث ۱۹.۱ - خبر متواتر ۱۹.۲ - خبر واحد ۲۰ - شرایط حجیت خبر ۲۰.۱ - شرایط عمومی حجیت خبر ۲۰.۲ - شرایط خاص حجیت خبر ۲۱ - پانویس ۲۲ - منبع ۱ - اهمیت حدیث و علوم حدیثیکی از دو پایة اصلی تفقه در دین، سنت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و امامان معصوم (علیهم‌السلام) است و عقل و اجماع هم از این دو پایه نیرو می‌گیرند. حفظ این سنت و رعایت امانت‌داری در آن برای استمرار حیات دینی مسلمین به شابة حفظ محیط زیست برای بقای آدمی است. جلوه اصلی این امانت‌داری، التزام عملی به سنت و تبعیت حقیقی از قرآن کریم است که از آن در فقه تعبیر به سیرة متشرعه می‌شود و بخش مهمی از فقه ما از آن بهره‌مند است. اما مقدمه این التزام عملی حفظ و نگهداری، نشر و تبلیغ سنت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و اوصیای معصوم (علیهم‌السلام) است که متکفل این وظیفه، شاخة حدیث و علوم حدیث در فرهنگ اسلامی است. ۲ - معنای حدیثحدیث یعنی سخنی که گفتار معصوم (علیه‌السلام) یا رفتار یا تأیید معصوم (علیه‌السلام) را حکایت کند. [۱]
شیخ بهایی، الوجیزه فی خلاصة علم الدرایة.
۳ - معنای علم حدیثعلم حدیث، علمی است که حفظ و تعلم، نشر و تعلیم، و تبویب و تبلیغ حدیث را برعهده دارد. ۴ - معنای محدثمحدث به کسی گفته می‌شود که در سه مرحلة فوق، تخصص پیدا کرده باشد. ۵ - بهترین محدثاز آن‌جا که به ویژه در مرحلة تبلیغ حدیث و تا حدودی در مرحلة تعلیم به اموری بیرون از دایرة تعریف حدیث نیاز پیدا می‌شود (هرچند هیچ جمله دیگری نقل نکند و فقط روایت نقل کند). بهترین محدث کسی است که بین حدیث و سخنان دیگر مرزبندی ایجاد نماید. این امر باعث به وجود آمدن بحث‌های گوناگون در اطراف حدیث شده که عناوین مهم «رجال» و «درایه مصطلح الحدیث» بخش‌هایی از این مباحث را سازمان و سامان داده است که در این نوشتار به بخشی از محتویات این فن پرداخته می‌شود. ۶ - تاریخچه۶.۱ - تاریخ تدوین حدیثاز زمان رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) نشر و تدوین حدیث شروع شد و بعد از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) مکتب خلفا نخست به طور کلی و بعد از نقل روایات اعتقادی و مناقب اهل بیت (علیهم‌السلام) جلوگیری و روایات فراوانی از اصحاب را نابود کردند [۲]
عسکری، علامه سید مرتضی، نقش ائمه در احیاء دین، ج۱، ص۱۵۴، مجمع علمی اسلامی، بی‌تا.
[۳]
ابن سعد، طبقات الکبری، ج۵، ص۱۴۰.
و این امر تا زمان عمر بن عبدالعزیز (قریب به صد سال) ادامه داشت و از آن به بعد نشر حدیث آزاد شد و جوامع روایی یکی پس از دیگری به بازار آمد. اما در مکتب اهل بیت (علیهم‌السلام)، اولاً نشر حدیث توقف پیدا نکرد؛ ثانیاً با توجه به اعتقاد به وراثت علمی اهل بیت (علیهم‌السلام) دست‌رسی به امامان (علیهم‌السلام) به کثرت، غنا و اتقان و صحت میراث حدیثی شیعه انجامید و مکتب معارض (مکتب خلفا) را هم تحت تأثیر فراوان قرار داد. [۴]
طباطبایی، سید محمدکاظم، آشنایی با تاریخ و منابع حدیث، ص۲۷، نصایح، ۱۳۸۰ ش.
[۵]
صدر، سیدحسن، تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام، چاپ بغداد.
[۶]
سید شرف‌الدین، عبدالحسین (رحمة‌الله‌علیه)، المراجعات.
این امر وضع حجیت و صحت و سقم حدیث در دو مکتب را کاملاً متفاوت می‌کند (که به جهت کمی فرصت از بررسی مصطلح حدیث عامه چشم‌پوشی می‌شود). ۶.۲ - انواع مجموعه‌های حدیثی شیعیهرچند از اواخر دوران بنی‌امیه نشر حدیث آزاد شد، اما حدیث شیعی امکان ورود به بازار علم عامه را نداشت؛ به ویژه که بسیاری از محدثان از مبارزان و مخالفان با حکومت‌های طاغوتی بودند، خود و کتاب‌هایشان در معرض قتل و غارت و حبس و... بودند. با وجود این به صورت پنهانی نشر حدیث ادامه و گسترش یافت و اصول، کتب و جوامع تألیف شد. ۷ - تدوین حدیثدر این‌جا معنای واژه‌های اصل، کتاب و جامع را بیان می‌کنیم: ۷.۱ - مراد از اصلاصول، جمع اصل است و اصل یعنی مجموعة نوشته‌ای که نقل کتبی حدیث برای اولین بار در آن درج می‌شود و از کتاب دیگر نقل نشود (اعم از این‌که راوی از امام (علیه‌السلام) خود صاحب این نوشته بوده یا این‌که از یکی از اصحاب شنیده باشد). [۷]
طباطبایی، سید محمدکاظم، آشنایی با تاریخ و منابع حدیث، ص۳۱، به نقل از علامه بحرالعلوم (رحمة‌الله‌علیه)، نصایح، ۱۳۸۰ ش.
۷.۲ - مراد از کتاببه نقل مستقیم یا از روی نوشتة دیگر کتاب اطلاق می‌شود؛ پس کتاب یعنی مجموعة احادیث که توسط محدث یک‌جا نوشته شده باشد (اعم از این‌که برای اولین بار نقل شود یا نه، تبویب خاصی داشته باشد یا نه، موضوع خاصی داشته باشد یا نه). ۷.۳ - مراد از جامعجامع به کتابی گفته می‌شود که با تتبع و نقل فراوان در موضوعات فقهی ممکن تألیف شده باشد. [۸]
طباطبایی، سید محمدکاظم، آشنایی با تاریخ و منابع حدیث، ص۹۶، نصایح، ۱۳۸۰ ش.
از بخش‌های گوناگون «جامع»، جداگانه به عنوان کتاب یاد می‌شود. از جامع هم گاهی به نام کتاب کبیر یاد می‌شود.۸ - تدوین مجموعه‌های حدیثیدر طول تاریخ حدیث شیعه یک بار در قرن ۴ و ۵ و بار دیگر در قرن ۱۰ و ۱۱ جمع‌آوری و جمع‌بندی احادیث به اوج کمال رسید با این تفاوت که در دور اول جمع‌بندی احادیث مدنظر بود و در دورة دوم جمع‌آوری. در ضمن معرفی این جوامع این مطلب توضیح داده می‌شود: ۹ - معرفی کتب و جوامع مهم حدیثیکتب و جوامع مهم حدیثی، عبارت‌اند از: ۹.۱ - کافیکافی در مجموعه‌ای مشتمل بر اعتقادات و احکام موسوم به اصول و فروع و نیز فواید گوناگون روایی موسوم به روضه مشتمل بر شانزده هزار و اندی روایت در دوران غیبت صغرا به شهرت و استنساخ رسید. مرحوم کلینی (م ۳۲۹ هـ) برای این‌که کتابش کامل باشد گاهی به طور خاص برای احادیث شاذ باب نوادر را می‌گشاید و در آخر کافی کتاب روضه را با قریب به ششصد حدیث و خطبه و... گرد می‌آورد. ۹.۲ - من لایحضره الفقیهمن لایحضره الفقیه مشتمل بر کمی کم‌تر از شش هزار حدیث به عنوان رساله عملیه مرحوم صدوق (م ۳۸۱ هـ) تدوین شد. به همین جهت او از آوردن اسناد پرهیز کرد (هرچند مشیخه (طریق اتصال به روایت) برای آن در انتها آورد). در اواخر من لایحضره مطالب متفرقه بیرون از ابواب فقهی در قالب نوادر آمده که بسی سودمند است. ۹.۳ - تهذیب الاحکامتهذیب که مشتمل بر حدود ۱۳۶۰۰ حدیث است حاوی اخبار متعارض و صرفا جمع‌آوری روایات است هرچند نظر خود را هم بیان می‌کند. او ابتدا به قصد شرح فقهی بر کتاب استادش شیخ مفید (م ۴۱۳ هـ) یعنی «المقنعة فی الفقه» شروع به تألیف آن کرد. می‌توان گفت که: کامل‌ترین کتاب جوامع اصلی حدیث فقه شیعه از جهت جمع‌آوری روایات و اقوال گوناگون فقهی تهذیب الاحکام است. ۹.۴ - استبصاراستبصار (که بخشی از تهذیب هم می‌تواند به شمار آید) برای جمع‌بندی بین روایات متضاد مشتمل بر ۵۵۱۱ حدیث تدوین شد و مؤلف آن مرحوم شیخ طوسی (م ۴۶۰ هـ) می‌باشد که آن را برای تکمیل کار و گزینش تهذیب الاحکام خود تألیف نمود. ۱۰ - جوامع متأخر حدیثیانگیزه تبویب یک‌پارچه، جمع‌آوری همة احادیث فقهی و جمع‌آوری احادیث گوناگون و جلوگیری از فراموش و نابود شدن در کتاب‌ها و کتاب‌خانه‌های دور و نزدیک باعث شد تا چندین جوامع حدیثی دیگر نیز تألیف شود: ۱۰.۱ - وافیملامحسن فیض کتب اربعة فوق‌الذکر را دسته‌بندی کرد و در تبویب یک‌پارچه جمع آورد و نام وافی بر آن نهاد. ۱۰.۲ - وسائل الشیعهشیخ حر عاملی تمام روایات فقهی آمده در ۸۰ کتاب فقهی و در راس آن کتب اربعه را در کتاب قیم «وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة» جمع نمود. شمارة احادیث ابواب گوناگون، و حدیث مکرر و غیر مکرر آن به ۳۵ هزار حدیث بالغ می‌شود. مرحوم محدث نوری (م ۱۳۲۰ هـ) با استقصا و پژوهش فراوان، احادیث ابواب گوناگون وسایل را تکمیل، و در مجموع ۲۳ هزار حدیث دیگر به نام «مستدرک الوسائل» نقل و جمع نمود و در خاتمة آن کتاب مورد اعتماد بودن منابع خود را (که احیاناً صاحب وسایل به آن‌ها اعتماد نداشته) به ادله و قرائن اثبات کرده است و این جهت کتاب مستدرک برخلاف نامش (که اشارة به تکمیلی بودن آن دارد) کتابی مستقل و با اهمیت می‌نماید و در اهمیت آن این نکته گفتنی است که فقهای معاصر مرحوم نوری بعد از رجوع به آن فتوا می‌داده‌اند. [۹]
مقدمه مستدرک الوسایل، شیخ آقا بزرگ طهرانی، به نقل از طبقات اعلام الشیعه.
۱۰.۳ - بحار الانوارعلامه مجلسی بحار الانوار را صرفاً برای جمع‌آوری و حفظ احادیث مانده در لابه‌لای کتاب‌خانه‌ها از تلف و احیاناً شرح آن‌ها تألیف فرمود که این قلم از توصیف ارزش آن در این تنگنای نوشتار عاجز است. ۱۱ - مشکلات حاکم بر حدیث و تحدیثروات اولیه حدیث به تبع امامان خود در تعلم و نشر علم دین با مشکلات و چالش‌هایی مواجه بودند. عوارض اجتماعی حاکم بر حدیث و تحدیث، عبارت‌اند از: ۱۱.۱ - جعل حدیثجعل حدیث و نسبت دروغ به پیامبر و اوصیای ایشان و افترا بستن و به نام دین کفر و تزویر را به مردم فروختن. این امر دو جنبه داشت: ۱۱.۱.۱ - جنبه اولأ. دشمنی و توهین به اولیای دین و فضیلت‌سازی برای دشمنانشان. ۱۱.۱.۲ - جنبه دومب. غلو و زیاده‌گویی دربارة اولیا (علیهم‌السلام) (به هدف پل قرار دادن ایشان و خود را واسطة خلق و اولیا (علیهم‌السلام) نشان دادن). ۱۱.۲ - تقیهاز سویی شیعه با خطر قتل و حبس روبه‌رو بود، از سوی دیگر هر از گاهی به بهانه‌ای به کفر و زندقه و تهود (گرویدن به یهود) و تمجس (گرایش به زرتشتی‌گرایی) متهم می‌شد، از جهت دیگر آمیزش فراوانی با عامه داشت و جاسوسان بسیاری در لابه‌لای شیعه رفت‌و‌آمد می‌کردند و از جهت دیگر به جهت فشارهای شدید، افراد ضعیف الایمان گاهی از دین خارج شده و طعمة خوبی برای دشمن می‌شدند و اطلاعات و اسرار شیعه را به راحتی منتقل می‌کردند، این امور تقیه را به عنوان راه حل شرعی و قرآنی در پیش روی واجب نمود و این امر نهادینه شد. لذا در فهم حدیث تفرس تقیه‌ای بودن یا نبودن از هنرهای بزرگ‌مردان میدان حدیث است. ۱۲ - اقسام روایاتدر میان عامه ابواب مفصلی در تقسیم و تنویع اخبار وجود دارد؛ اما در میان شیعه، این تقسیمات بسیار کم‌تر است: به بخشی از تقسیمات حدیث شیعه اشاره می‌شود: ۱۲.۱ - از جهت راویاز جهت راوی خبر چهار قسم است: ۱۲.۱.۱ - اولصحیح، روایتی که همه موثق (راستگو) و عادل (شیعه) باشند. ۱۲.۱.۲ - دومموثق، روایتی که در یک سلسله روات یک راوی یا بیش‌تر موثق باشد؛ و لو عادل نباشد. ۱۲.۱.۳ - سومحسن، روایتی که در یک سلسله روات یک راوی یا بیش‌تر شیعه مورد ستایش باشند و مذمت نشده باشند. ۱۲.۱.۴ - چهارمضعیف، بقیه روایات در اصطلاح ضعیف گفته می‌شود؛ هرچند با قرائن تصحیح شود. ۱۲.۱.۵ - تذکرتا قبل از زمان علامه حلی، قرائن چندگانه‌ای برای صحیح شمردن حدیث معمول بوده است که با توثیق راوی عام و خاص من وجه است. ۱۲.۲ - از جهت سنداز جهت سند، خبر دو قسم است: ۱۲.۱.۱ - اولمرسل (نقل خبر بدون آوردن سند)؛ ۱۲.۱.۲ - دوممسند (نقل خبر با ذکر سند). ۱۲.۳ - از جهت متناز جهت متن، خبر دو قسم اصلی دارد: ۱۲.۳.۱ - محکممحکم (خبری که دلالت صریح و موافق با قرآن و سنت دارد). ۱۲.۳.۲ - متشابهمتشابه (خبری که احتمالات متعدد دارد که برخی با قرآن و سنت مخالف است). ۱۳ - فقه حدیثاز مهم‌ترین بخش‌های علم حدیث، رسیدگی محتوایی حدیث است که از آن تعبیر به فقه الحدیث می‌کنند. شرایط و موانع فهم حدیث، حجیت حدیث، اختلاف و تعارض احادیث و راه حل آن‌ها و ... از این مباحث است. در این مختصر به بحث اختلاف حدیث اشاره می‌کنیم: ۱۴ - اختلاف حدیثاختلاف در احادیث دو نوع است: ۱۴.۱ - نوع اولاختلاف حاصله از اشتباه راوی و کاتب و مفقود شدن منبع و... . ۱۴.۲ - نوع دوماختلاف حاصل از صدور حدیث. توانایی محدث و فقیه در جدا کردن مصادیق این دو قسم از یک‌دیگر فهمیده می‌شود که احکام هر قسمی را درست به کار بندد و مهم در اختلاف حدیث، اختلاف بخش دوم است. ۱۴.۲.۱ - بخش اولدر بخش اول با رجوع به قرائن و یقین به خطا، اعتبار روایت از بین می‌رود و در غیر این صورت اصل بر عدم خطا و عدم زیاده و عدم نقیصه و... بوده و احکام قسم دوم اعمال می‌گردد و در صورت تعارض هم احکام تعارض اجرا می‌گردد. ۱۴.۲.۲ - بخش دومدر بخش دوم توجه به ابتدایی بودن یا استفتایی بودن، تعارض ابتدایی است یا قطعی فقیه بودن راوی یا پرسشگر ساده بودن و نیز شخصیت تقوایی راوی چیست؟، تقیه‌ای بودن یا نبودن، احتمال نسخ می‌رود یا نمی‌رود (حکم زمانی بوده یا ابدی)، محکم یا متشابه بودن روایت و... راه‌گشاست و در صورت عدم نیل به رافع اختلاف حکم متعارضین عمل می‌شود و امر روایت به خود امام (علیه‌السلام) رد می‌گردد. ۱۵ - تعارض حدیث و احکام ترجیحتعارض حدیث و احکام ترجیح، موارد ذیل را دربر می‌گیرد: ۱. در موارد مطلق و مقید و عام و خاص و نص و ظاهر مطلق بر مقید و عام بر خاص و ظاهر به نص حمل می‌گردد. ۲. در موارد تعارض قطعی ترجیحات را تا ده مورد شمارش کرده‌اند که مهم‌ترین آن چند مورد ذیل می‌باشد که در مقبول عمر بن حنظله آمده است: أ. قول اعدل و افقه و... را اخذ کردن؛ ب. قول موافق با کتاب و سنت را اخذ کردن؛ ج. قول موافق با مشهور را اخذ کردن؛ د. قول مخالف با عامه را اخذ کردن. ۱۶ - علم رجال حدیثبررسی احوال روات و وثاقت و ضعف ایشان، موضوع علم رجال حدیث را شکل می‌دهد. در بررسی رجال حدیث، چند امر مورد بررسی است: ۱۶.۱ - ضبط راوینام راوی، نام پدر، کنیه، تاریخ تولد و وفات، نام تألیفات و... تلفظ صحیح نام و... . ۱۶.۲ - مکانت راویمدح و ذم علمای رجال دربارة راوی. ۱۶.۳ - طبقة راویمعاصرین راوی، اساتید راوی و شاگردان او طبقه او را مشخص می‌کند. این مطالب در پیدا کردن قرائن برای صحت حدیث از ناحیة راوی و عدم آن نقش برجسته‌ای دارد. ۱۷ - عنوان‌های مهم در علم رجال شیعهدر علم «رجال شیعه» دو عنوان مهم وجود دارد که معمولاً در تصحیح حدیث به آن تمسک می‌شود: ۱۷.۱ - اصحاب اجماع۱۸ نفر از علمای اصحاب ائمه (علیهم‌السلام) به نقل رجالی پیشکسوت ابوعمروکشی روایاتشان صحیح است. ۱۷.۲ - مشایخ ثلاثهمشایخ ثلاثه (اساتید سه گانه) که روایتشان اعم از مرسل و مسند معتبر است. به همین اندازه درباره علم حدیث و علوم پیرامون آن اکتفا می‌شود. ۱۸ - کتاب‌های علوم حدیث و درایهدربارة علوم حدیث و درایه کتب فراوانی تألیف شده است که در این‌جا به نام چند کتاب و رساله‌ای که در این نوشتار از آن استفاده شد، جهت مطالعات بیش‌تر تصریح می‌گردد: ۱. وجیزه در علم الدرایه، تألیف شیخ بهایی (رحمة‌الله‌علیه). ۲. اصول الحدیث و احکامه، تألیف شیخ جعفر سبحانی (مدظله). ۳. علم الحدیث، تألیف مرحوم کاظم مدیر شانه‌چی (رحمة‌الله‌علیه). ۴. علم حدیث، تألیف شیخ زین‌العابدین قربانی (مدظله). ۱۹ - حجیت و شرایط صحت حدیثحدیث به دو قسم متواتر و خبر واحد تقسیم می‌شود، خبر واحد به خبر مستفیض و غیر مستفیض تقسیم می‌شود. مستفیض از جمله اقسام خبر واحد است که تعداد روایات آن به حد تواتر نمی‌رسد. ۱۹.۱ - خبر متواترخبر متواتر، خبری است که در تمام طبقات آن تعداد راویان به حدی باشد که تبانی بر کذب نداشته باشند. بنابراین در خبر متواتر وثاقت و راست‌گویی آحاد روات شرط نیست. ۱۹.۲ - خبر واحدخبر واحد، خبر غیر متواتر را گویند؛ یعنی خبری که به خودی خود ظن و گمان به صدورش ایجاد نماید و به مرحلة یقین نرسد. خبر واحد با شرایطی حجیت پیدا می‌کند و می‌توان به خبر واحد در فروع فقهی استدلال کرد. و بخشی از اعتقادات که صرفاً عمل قلبی باشد (نه آن بخشی که علم و جزم شرط وجوب اعتقاد است) نیز با خبر واحد قابل اثبات است که برای این بخش اصطلاح «معارف» را به کار می‌برند و از اموری که اعتقاد به آن از باب اعتقادیات واجب باشد، خارج است. ۲۰ - شرایط حجیت خبرشرایط حجیت خبر، به شرایط عمومی و خاص تقسیم می‌شود: ۲۰.۱ - شرایط عمومی حجیت خبرشرایط عمومی حجیت خبر، عبارت‌اند از: ۱. موافقت با ظاهر کتاب (قرآن کریم) و سنت قطعیه و عدم مخالفت با آن دو؛ ۲. عدم مخالفت با قول مشهور. در این شرایط سخنی است که به محل خود در اصول فقه مربوط است؛ ۳. قرائن دال بر صحت روایت وجود داشته باشد؛ این شرط برای روایت‌های غیر صحیحه است؛ ۴. نبودن معارض برای حدیث. در این صورت باید به احکام تعادل و ترجیح عمل کرد. ۲۰.۲ - شرایط خاص حجیت خبرشرایط خاص حجیت خبر، عبارت‌اند از: ۱. شرایط راوی: راوی موثق باشد؛ اعم از این‌که امامی باشد یا نه؛ ۲. داشتن جهت صدور (تقیه‌ای نبودن، ارادة جدی در القای حدیث از سوی امام (علیه‌السلام) باشد و...)؛ ۳. روایت سلسلة سندش تمام باشد. بنابراین روایات مرسله (سند در آن حذف شده باشد)، مرفوعه (روایتی که در سندش افتادگی وجود داشته باشد) و... اصطلاحاً صحیحه نیستند و اگر قرینه بر آن نداشته باشیم، قابل استدلال نیست. ۲۱ - پانویس
۲۲ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «حدیث‌پژوهی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۴/۱۲/۱۸. رده‌های این صفحه : مقالات اندیشه قم
|