سوره ناسسوره ناس، یکصد و چهاردهمین سوره قرآن کریم بوده و در مدینه نازل شده است. ۱ - شأن نزولخداوند در این سوره به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم دستور می‌دهد از شر وسوسه گران از جن و انس (وسواس خناس) به پروردگار، فرمانروا و معبود مردم پناه ببرد. گفته شده: از روایات وارده در شان نزول آن استفاده می‌شود این سوره در مدینه نازل شده، بلکه از آن روایات بر می‌آید که این سوره و سوره فلق هر دو با هم نازل شده‌اند؛ برخی نیز بر این باورند که این سوره مدنی است. این سوره و سوره فلق را «مشقشقتان» و بنا به قولی «مقشقشتان» هم گفته‌اند؛ همچنان که به این دو سوره و سوره اخلاص «معوذه» هم گفته‌اند. ۲ - وجه تسمیه«قشقش الدواء الجرب» یعنی: دارو، گری (بیماری حاد پوستی) را درمان کرد و بهبودی داد. و این سوره چون از مرض شرک پیش می‌گیرد و آن را درمان می‌کند، و وجود شخص را از آثار این بیماری می‌پیراید و پاک می‌سازد چنین نامیده شده. قرطبی و زمخشری در تفاسیرشان، این نام را آورده‌اند. قرطبی و طیبی گویند: چون از نفاق شفا می‌دهند و رهایی می‌بخشند، - و اقلیم وجود بشر را می‌پیرایند و جان آدمی را صیقل می‌دهند - چنین نام گرفته‌اند. بنابر نقل ابن عاشور، مقشقشه نامی است مشترک میان چهار سوره: توبه، کافرون، فلق و ناس. خداوند در این سوره به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فرمان داده است از شر وسوسه گران از جن و انس به پروردگار، فرمانروا و معبود مردم پناه ببرد. و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم وقتی که در بیماری عثمان بن مظعون از او دیدار کرد، بدو فرمود: «به این سوره (اخلاص) و دو سوره بعدش (فلق و ناس) چنگ درزن و پناه بر!». ۳ - مشقشقه«مشقشقه» برگرفته است از «شقشق شقشقه الجمل:» شتر بانگ برآورد. و «الشقشقه» پاره گوشتی است که شتر به هنگام بانگ کردن از گوشه دهان بیرون کند، و... درنگ این پاره گوشت، بیرون از دهان شتر، در مدتی اندک است. شقشقه چیزی است شبیه بادکنک که، هنگامی که شتر عشق و شور، یا خشم و خروش می‌گیرد، در اوج غلیان، از دهانش بیرون می‌زند و ساعتی بعد فرو می‌نشیند. فلان شقشقة قومه: فلانی زبان آور قوم خویش است. و «خطیب مشقشق» سخنور زبان آور را گویند. و وقتی گویند: «فلان ذو شقشقه»، یعنی سخنوری تواناست. ابن عاشور گوید: سبب نامیدن این دو سوره به این نام را به تحقیق ندانستم. اما شاید به این مناسبت باشد که سوره‌های ناس و فلق دو فریادگرند که با شور و هیجان و زبان آوری بی نظیری به انسان فراخوان می‌دهند تا از باطل و دیوسیرتان باطل گرا به پناه حق درآید. ۴ - ویژگی‌های سوره۱. شش آیه به عدد کوفی و بصری و مدنی، هفت آیه به عدد مکی و شامی، ۲۰ یا ۲۱ کلمه و ۷۸ یا ۷۹ حرف دارد. ۲. در ترتیب نزول، بیست و یکمین و در مصحف شریف یکصد و چهاردهمین سوره است. ۳. پس از سوره فلق و پیش از سوره اخلاص در مکه و پیش از هجرت نازل شد؛ اما برخی مفسران، این سوره را مدنی دانسته‌اند. ۴. از نظر کمیت از سوره‌های مفصل و از نوع قصار آن است. ۵. از سوره‌های جمعی النزول است. ۶. یکی از پنج سوره‌ای است که با فعل امر «قل» آغاز شده و به « سور قل » معروفند. ۷. گفته‌اند نسخی در این سوره نیست. ۵ - نکات این سوره۱. چون واژه «ناس» پنج بار در این سوره به کار رفته و از دیگر کلمات این سوره بیشتر تکرار شده، به عنوان اسم این سوره برگزیده شده است. ۲. به این سوره، « معوذه » و « مشقشقه » و « مقشقشه » نیز می‌گویند. ۳. استعاذه و پناه بردن به خدا از شر وسوسه‌های شیاطین انسی و جنی و نیز خداشناسی، از موضوعات مطرح در این سوره است. [۲]
سخاوی، علی بن محمد، ۵۵۸-۶۴۳ق، جمال القراء و کمال الاقراء، ج۱، ص۱۸۶.
[۶]
رامیار، محمود، ۱۳۰۱ - ۱۳۶۳، تاریخ قرآن، ص۵۹۱.
[۷]
هاشم زاده هریسی، هاشم، ۱۳۱۷، شناخت سوره‌های قرآن، ص۶۳۵.
[۱۱]
قرطبی، محمد بن احمد، ۵۷۸ - ۶۷۱ق، الجامع لاحکام القرآن، ج۲۰، ص۲۵۱.
[۱۲]
قرطبی، محمد بن احمد، ۵۷۸ - ۶۷۱ق، الجامع لاحکام القرآن، ج۲۰، ص۲۲۵.
۶ - پانویس
۷ - منبعفرهنگ نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «سوره ناس». |