دیدندریافتن چیزی با چشم را دیدن (رؤیت؛ مشاهده) گویند. از احکام آن در بابهای طهارت، صلات، صوم، حج، تجارت، نکاح و شهادات سخن گفته‌اند. فهرست مندرجات۲ - دیدن در باب طهارت ۲.۱ - دعا هنگام دیدن جنازه ۲.۲ - غسل هنگام دیدن دار آویخته ۳ - دیدن در باب صلات ۳.۱ - دیدن امام از شرائط نماز جماعت ۳.۲ - تحقق حد‌ترخص ۴ - دیدن در باب صوم ۵ - دیدن در باب حج ۶ - دیدن در باب تجارت ۶.۱ - دیدن در معامله لباس و حیوان ۶.۲ - معامله کالا بر مبنای توصیف ۷ - دیدن در باب نکاح ۸ - دیدن در باب شهادات ۹ - پانویس ۱۰ - منبع ۱ - حقیقت دیدنحقیقت دیدن (رؤیت) ادراک مرئی (شی‌ء دیده شده) با چشم است؛ بدین جهت با نگاه کردن (نظر)- که حقیقت آن، دوختن چشم به طرف مرئی است، اعم از آنکه آن را ببیند یا نبیند- تفاوت دارد. ۲ - دیدن در باب طهارتاحکام مربوط به دیدن در باب طهارت ۲.۱ - دعا هنگام دیدن جنازهمستحب است کسی که جنازه‌ای را می‌بیند بگوید «الحَمدُ للّٰهِ الذی لَمْ یَجعَلنی مِنَ السَّوادِ الُمختَرَم؛ ستایش خدای را که مرا از هلاکت شوندگان قرار نداد». دعاهای دیگری نیز وارد شده است. ۲.۲ - غسل هنگام دیدن دار آویختهغسل برای کسی که قصد مشاهدۀ دار آویخته را دارد مستحب است. بسیاری، استحباب را مقیّد به موردی کرده‌اند که از زمان به دار آویختن یا مرگ دار آویخته سه روز گذشته باشد. از برخی قدما وجوب این غسل نقل شده است. [۷]
توضیح المسائل مراجع ج۱، ص۳۵۹.
۳ - دیدن در باب صلاتاحکام مربوط به دیدن در باب صلات ۳.۱ - دیدن امام از شرائط نماز جماعتاز شرایط صحّت نماز جماعت عدم وجود حائلِ مانع رؤیت امام و مأموم، و نیز مأموم و مأمومی دیگر- که واسطۀ اتصال به امام می‌باشد- است. با وجود حائل، نماز فرد پشت حائل باطل است، مگر نسبت به مأموم زن که وجود حائل بین او و امام یا دیگر مأمومان بی اشکال است. ۳.۲ - تحقق حدترخصحدّترخص با فاصله گرفتن از شهر به اندازه‌ای که دیوارهای آن دیده نشود و اذان آن شنیده نشود، تحقق می‌یابد. در تحقق آن به صرف ندیدن دیوار شهر اختلاف است. ۴ - دیدن در باب صوماوّل ماه رمضان و شوال با دیدن هلال ماه برای بیننده ثابت می‌شود؛ هرچند کسی جز او ماه را ندیده باشد. ۵ - دیدن در باب حجمحرم به احرام عمرۀ تمتّع با مشاهدۀ خانه‌های مکه واجب است تلبیه را قطع کند. چنان که بنابر قول برخی، قطع تلبیه در احرام عمرۀ مفرده هنگام مشاهدۀ کعبه واجب است. ۶ - دیدن در باب تجارتاحکام مربوط به دیدن در باب تجارت ۶.۱ - دیدن در معامله لباس و حیواناز شروط عوضین است «معیّن کردن مقدار آنچه که با پیمانه یا وزن یا شمردن،اندازه‌گیری می‌شود با یکی از آن‌ها، در مورد هر دو عوض (مبیع و ثمن)، پس نه مشاهده کافی است و نه‌اندازه‌گیری آن به غیر آنچه که با آن‌اندازه‌گیری می‌شود. بنابراین اندازه‌گیری چیزی که کشیدنی است با پیمانه، یا شمردن و‌اندازه‌گیری چیز شمردنی با غیر شمردن، کافی نیست. البته اگر بخشی از چیزی که شمرده می‌شود یا چیزی که وزن می‌شود پیمانه شود، سپس آنچه که در یکی از پیمانه‌ها است شمرده یا وزن شود و بعدازاین بقیه آن‌ها به همان حساب محاسبه شوند، درصورتی‌که ایمن از اختلاف پیمانه‌ها و جهل به آن باشد، اشکالی ندارد و این از قبیل‌اندازه‌گیری آن‌ها با پیمانه نیست.» [۱۵]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱ ص۵۴۸، کتاب البیع، القول فی شروط العوضین، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
و «در آن چیزی که فروش آن به طور «بار» متعارف است، مشاهده کفایت می‌کند، مانند کاه و علف و یونجه و مانند بعضی از انواع هیزم. البته اگر در بعضی از شهرها فروش همه نوع هیزم به طور بار متعارف باشد مشاهده (در همه نوع) کفایت می‌کند. و مانند آن است بسیاری از مایعات و داروهایی که در ظرف‌ها و شیشه‌ها می‌باشند و بیع آن‌ها این‌چنین متعارف است، بیع آن‌ها مادامی‌که در آن ظروف و شیشه‌ها قرار دارند مانعی ندارد و مشاهده در بیع آن‌ها کفایت می‌کند. بلکه ظاهر آن است که گوسفندی که ذبح شده قبل از آنکه پوست آن کنده شود، مشاهده در آن کفایت می‌کند و بعد از کندن پوست، احتیاج به وزن کردن دارد. و خلاصه گاهی وضع یک چیز به اختلاف حالات و محل‌ها مختلف می‌شود؛ پس چیزی در محلی و در حالی وزن شدنی است و در محل دیگر و حال دیگر چنین نیست. و همچنین است حال در چیز شمردنی.» [۱۶]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱ ص۵۴۸، کتاب البیع، القول فی شروط العوضین، مسالة۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
ظاهر آن است که در بیع زمین‌هایی که مالیت آن‌ها به‌حسب متر و ذراع معیّن می‌شود، مشاهده کفایت نمی‌کند، بلکه اطلاع از مساحت آن لازم است. و همچنین است بسیاری از جامه‌ها قبل از آنکه دوخته و یا بریده شوند. البته اگر شماره خاصی در ذرع طاقه‌های بعضی از جامه‌ها متعارف باشد فروش و خرید آن‌ها بر اساس اعتماد نمودن بر این متعارف و بنا گذاشتن بر آن جایز است، مانند اعتماد کردن بر خبردادن فروشنده. [۱۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱ ص۵۴۹، کتاب البیع، القول فی شروط العوضین، مسالة۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
معاملۀ کالایی همچون لباس و حیوان که غرر آن با رؤیت برطرف می‌شود، با مشاهده- بدون ذکر اوصاف- صحیح است؛ هرچند هنگام معامله کالا وجود نداشته باشد، مگر آنکه فاصلۀ زمانی بین معامله و مشاهده به حدّی باشد که کالا به طور عادت در آن مدت تغییر می‌کند، که در این صورت، معامله بدون مشاهدۀ مجدد یا ذکر اوصاف باطل است؛ لیکن چنانچه احتمال تغییر بدهد معامله صحیح است و در صورت تغییر، حق خیار فسخ برای خریدار ثابت خواهد بود. ۶.۲ - معامله کالا بر مبنای توصیفدر کالایی که بر مبنای توصیف- و نه مشاهده- معامله شده و سپس هنگام تحویل و رؤیت، خلاف وصف از کار در آمده، برای زیان دیده حق خیار رؤیت ثابت است. ۷ - دیدن در باب نکاحکسی که چند دختر دارد، چنانچه یکی از آنان را بدون ذکر نام و تنها با قصد، به ازدواج کسی درآورد، در صورت اختلاف بین او و زوج در تعیین مقصود بنابر دیدگاه برخی، قول زوج مقدم است به شرط آنکه همۀ دختران را دیده باشد و اگر همه را ندیده باشد، عقد باطل است. ۸ - دیدن در باب شهاداتمستند شهادت با توجه به مورد آن، می‌تواند دیدن یا شنیدن و یا هر دو باشد. در جایی که مورد شهادت فعلی از افعال باشد، مانند غصب، قتل، زنا، رضاع و ولادت، دیدن لازم است و بدون مشاهده نمی‌توان شهادت داد. ۹ - پانویس۱۰ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۳، ص۶۷۶-۶۷۸. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |